Zadanie anulowane przez CKE jako niezgodne z wymaganiami egzaminacyjnymi wg aneksu obowiązującego w latach 2023-2024 (zgodnie ze zaktualizowaną dnia 26 sierpnia 2022 wersją aneksu)
Przykładem rośliny wysokogórskiej jest goryczka krótkołodygowa (Gentiana clusii),
przedstawiona na zdjęciu. Ma ona zimozielone, skórzaste, lancetowate i zaostrzone liście,
zebrane w rozetę przy samej ziemi. Jej kwiaty wyrastają pojedynczo na szczycie krótkiej łodygi,
są intensywnie niebieskie, dzwonkowate i bardzo duże w stosunku do niewielkiego rozmiaru
rośliny. Goryczka krótkołodygowa występuje na zboczach skalnych, przeważnie powyżej
1000 m n.p.m.; w Polsce rośnie wyłącznie w Tatrach.
Na podstawie: https://commons.wikimedia.org/wiki/File:Gentiana_clusii_(1).JPG
Wykaż związek budowy zewnętrznej goryczki krótkołodygowej z warunkami jej
bytowania. W odpowiedzi uwzględnij jedną z cech budowy tej rośliny, które wymieniono
w tekście.
Podczas badań mokradeł występujących u ujścia rzeki do morza zaobserwowano, że trawa
spartyna (Spartina patens) jest dominującym gatunkiem na mokradłach słonowodnych, a pałka
wąskolistna (Typha angustifolia) – na mokradłach słodkowodnych. Przygotowano
eksperyment terenowy, w którym posadzono spartynę oraz pałkę wąskolistną na poletkach
doświadczalnych przygotowanych w dwóch wariantach:
na mokradłach słonowodnych i na mokradłach słodkowodnych w obecności innych gatunków roślin, z którymi naturalnie występują,
na mokradłach słonowodnych i na mokradłach słodkowodnych bez obecności innych gatunków.
Po upływie dwóch sezonów wegetacyjnych zmierzono biomasę osobników spartyny i pałki
wąskolistnej na wszystkich poletkach. Wyniki eksperymentu przedstawiono w tabeli.
Średnia biomasa [g/dm2]
spartyna
pałka wąskolistna
mokradła słonowodne
mokradła słodkowodne
mokradła słonowodne
mokradła słodkowodne
W obecności innych gatunków roślin
8
3
0
18
Bez obecności innych gatunków roślin
10
20
0
33
Na podstawie: Biologia, pod red. N.A. Campbella, Poznań 2012;
C.M. Crain i wsp., Physical and biotic drivers of plant distribution accross estuarine salinity gradients, „Ecology” 85(9), 2004.
19.1. (0–1)
Oceń, czy na podstawie przedstawionych wyników eksperymentu można sformułować
poniższe wnioski. Zaznacz T (tak), jeśli taki wniosek można sformułować, albo N (nie) –
jeśli nie można go sformułować.
1.
Pałka wąskolistna ma szerszy zakres tolerancji na zasolenie wód niż spartyna.
T
N
2.
Przy braku konkurencji siedliskiem optymalnym dla spartyny są mokradła słonowodne.
T
N
3.
Mniejszy udział spartyny w zbiorowiskach mokradeł słodkowodnych jest wynikiem jej konkurencyjnego wypierania.
T
N
19.2. (0–1)
Określ, czy nieobecność pałki wąskolistnej w zbiorowiskach mokradeł słonowodnych
jest wynikiem konkurencji międzygatunkowej, czy – zasolenia wody. Odpowiedź
uzasadnij, odnosząc się do wyników eksperymentu.
Zadanie anulowane przez CKE jako niezgodne z wymaganiami egzaminacyjnymi wg aneksu obowiązującego w latach 2023-2024 (zgodnie ze zaktualizowaną dnia 26 sierpnia 2022 wersją aneksu)
Różnorodność biologiczna nie jest jednakowa we wszystkich miejscach na Ziemi. Miejsca
wyróżniające się szczególnie dużym bogactwem gatunkowym często nazywane są ogniskami
różnorodności biologicznej (z ang. biodiversity hotspots). Na poniższej mapie świata
zaznaczono siedem ponumerowanych obszarów.
Na podstawie: http://naszregion-nysa.blogspot.com/2013/09/obiekty-geograficzne-na-mapie-swiata-
cz1.html
Spośród obszarów oznaczonych na mapie numerami 1.–7. wypisz numery czterech
obszarów, które należą do tzw. ognisk różnorodności biologicznej. Odpowiedź
uzasadnij.
Numery obszarów należących do tzw. ognisk różnorodności biologicznej:
Mrówki żywiące się nasionami roślin przyczyniają się do ich rozsiewania. Zbierają nasiona,
które przenoszą do mrowiska, gdzie je zjadają, ale często gubią nasiona po drodze,
przez co powodują ich rozprzestrzenianie. U niektórych roślin wykształciło się specyficzne
przystosowanie do rozprzestrzeniania ich nasion przez mrówki, polegające na występowaniu
na nasionach miękkich wyrostków zwanych elajosomami lub ciałkami mrówczymi. Elajosomy
są bogate w substancje odżywcze, głównie tłuszcze, węglowodany i witaminy, oraz kwas
rycynolowy, wabiący mrówki. Nasiona przyniesione do mrowiska, po zjedzeniu znajdujących
się na nich elajosomów, najczęściej są wynoszone na zewnątrz, gdzie mogą kiełkować.
Elajosomy występują u wielu gatunków roślin okrytonasiennych, należących do różnych,
niespokrewnionych grup. Największa liczba gatunków wykształcających te ciałka występuje
we florze Australii i południowej Afryki. Elajosomy mają różne kształty i składniki odżywcze
oraz mogą się rozwijać z różnych elementów nasienia lub owocu.
Na podstawie: Z. Podbielkowski, M. Podbielkowska, Przystosowania roślin do środowiska, Warszawa 1992;
S. Lengyel i wsp., Convergent evolution of seed dispersal by ants, and phylogeny and biogeography in flowering plants:
A global survey, „Perspectives In Plant Ecology, Evolution and Systematics” 12(1), 2010.
Zdjęcie: https://www.kuleuven-kulak.be
20.1. (0–1)
Dokończ zdanie. Zaznacz właściwą odpowiedź spośród podanych.
Zależność między glistnikiem a mrówkami to
komensalizm.
konkurencja.
mutualizm.
pasożytnictwo.
20.2. (0–1)
Dokończ zdanie. Zaznacz odpowiedź A albo B oraz jej uzasadnienie 1., 2. albo 3.
Wykształcenie elajosomów u wielu gatunków roślin jest przykładem ewolucji
A.
dywergentnej,
ponieważ
1.
ich obecność jest przystosowaniem do rozsiewania nasion.
2.
pojawiły się one niezależnie w różnych, niespokrewnionych grupach roślin.
B.
konwergentnej,
3.
mają różną budowę i zawierają różne składniki odżywcze.
Pachnica dębowa (Osmoderma eremita) to gatunek dużego chrząszcza, którego naturalnym
siedliskiem są dziuple starych drzew liściastych rosnących na nasłonecznionych stanowiskach
w wiekowych starodrzewach, np. w Puszczy Białowieskiej. W szczelinach drzew rozwijają się
mało ruchliwe larwy. Odżywiają się one gromadzącym się w dziuplach próchnem czyli
drewnem na wpół rozłożonym przez grzyby. Trawienie tego próchna umożliwiają larwom
mikroorganizmy występujące w ich przewodach pokarmowych. Rozwój larw trwa około 3 lat,
po czym następuje przepoczwarzenie.
Obecnie podstawowym siedliskiem pachnicy dębowej są wieloletnie, przydrożne drzewa,
wiekowe parki i sady oraz zadrzewienia starych cmentarzy. Pachnica dębowa jest objęta ścisłą
ochroną gatunkową. Została również wpisana do Polskiej Czerwonej Księgi Zwierząt, gdzie
nadano jej status gatunku wysokiego ryzyka, narażonego na wyginięcie.
Jeszcze w roku 1992 pachnica była znana w Polsce tylko z kilku rozproszonych stanowisk.
Jednak ze względu na rosnące zainteresowanie ekologią gatunku w ostatnich latach odkryto
wiele nowych miejsc występowania pachnicy, ale dane są w dalszym ciągu niekompletne.
Na poniższej mapie Polski przedstawiono rozmieszczenie stanowisk pachnicy dębowej
odkrytych do roku 2009. Białe punkty oznaczają stanowiska odnotowane przed 1995 rokiem,
czarne punkty – stanowiska z roku 1995 i późniejsze.
Na podstawie:
A. Oleksa (red.), Ochrona pachnicy w Polsce. Propozycja programu działań, Fundacja EkoRozwoju, Wrocław 2012; A. Oleksa, Conservation and ecology of the hermit beetle Osmoderma eremita s.l. in Poland, Lüneburg 2009
21.1. (0–1)
Na podstawie tekstu i własnej wiedzy wpisz do tabeli nazwy odpowiednich taksonów
określających przynależność systematyczną pachnicy dębowej.
Typ
Gromada
Rząd
chrząszcze
Rodzaj
Gatunek
21.2. (0–1)
Wyjaśnij, dlaczego pachnica występuje obecnie w Polsce głównie na siedliskach
zastępczych, np. w przydrożnych drzewach.
21.3. (0–1)
Podaj nazwę zależności między:
pachnicą a mikroorganizmami w jej przewodzie pokarmowym:
pachnicą a starymi drzewami, w dziuplach których bytują jej larwy:
21.4. (0–1)
Oceń, czy poniższe stwierdzenia dotyczące rozmieszczenia pachnicy w Polsce są
prawdziwe. Zaznacz P, jeśli stwierdzenie jest prawdziwe, albo F – jeśli jest fałszywe.
1.
Przed rokiem 1992 pachnica nie występowała na terenie Polski.
P
F
2.
W latach 1995–2009 pachnica rozprzestrzeniła się po całej Polsce i przestała być gatunkiem rzadkim.
P
F
3.
Niewielka liczba odnotowanych stanowisk pachnicy na Pomorzu Zachodnim może być wynikiem niekompletnej inwentaryzacji gatunku.
Zadanie anulowane przez CKE jako niezgodne z wymaganiami egzaminacyjnymi wg aneksu obowiązującego w latach 2023-2024 (zgodnie ze zaktualizowaną dnia 26 sierpnia 2022 wersją aneksu)
Wyspa Świętej Heleny jest położona na Atlantyku ok. 2 tys. km od wybrzeży Afryki i 4 tys. km
od Ameryki Południowej. Jej powierzchnia wynosi zaledwie 122 km2, a zatem jest ona mniej
więcej wielkości Torunia. Odkryta została w 1502 r. przez Portugalczyków, którzy sprowadzili
na nią kozy i trzodę chlewną.
Współcześnie występuje tu ok. 420 gatunków roślin, z których 85% jest obcego pochodzenia.
Wśród roślin rodzimych 45 gatunków to endemity. Zagrażają im konkurujące z nimi gatunki
obcego pochodzenia, zjadają je także wprowadzone na wyspę zwierzęta roślinożerne, których
wcześniej tam nie było.
Kiedyś wyspę pokrywały lasy, w których dominowały endemiczne drzewa: Commidendrum
robustum, C. rotundifolium i Trochetiopsis ebenus. Obecnie w naturze zachowały się nieliczne
okazy C. robustum oraz jeden okaz C. rotundifolium. Problemem w ratowaniu C. rotundifolium
jest jego samopłonność – zaledwie ok. 0,2% zalążków powstałych wskutek samozapylenia
jest zdolnych do rozwoju w nasiona zdolne do kiełkowania. Ten gatunek można jednak
rozmnażać wegetatywnie. W 1980 roku odkryto pięć drzew T. ebenus – gatunku, który
uprzednio uważano za wymarły. Tereny, na których dawniej rosły te endemity, są obecnie
pokryte zaroślami składającymi się z gatunków obcych, jak zdziczałe drzewa mangowe i oliwki.
Na podstawie: http://brahmsonline.kew.org/Helena; Autor: Phil Lambdon
21.1. (0–2)
Zaplanuj działania, które należy podjąć w celu restytucji Commidendrum rotundifolium
na Wyspie Świętej Heleny. W odpowiedzi uwzględnij przyczyny wymierania oraz
biologię tego gatunku.
21.2. (0–1)
Na podstawie tekstu i własnej wiedzy oceń, czy poniższe stwierdzenia są prawdziwe.
Zaznacz P, jeśli stwierdzenie jest prawdziwe, albo F – jeśli jest fałszywe.
1.
Dużym zagrożeniem dla endemitów Wyspy Świętej Heleny są konkurujące z nimi rośliny obcego pochodzenia.
P
F
2.
Populacje Commidendrum rotundifolium, C. robustum i Trochetiopsis ebenus charakteryzują się bardzo niską różnorodnością genetyczną.
P
F
3.
Endemity Wyspy Świętej Heleny powstały drogą ewolucji dzięki izolacji geograficznej tej wyspy do kontynentu afrykańskiego.
P
F
21.3. (0–2)
Ratowanie ginących endemicznych gatunków jest często kosztowne, a niekiedy – także mało skuteczne, jeśli ich pierwotne siedliska, zajmujące niewielki obszar, zostały silnie przekształcone przez człowieka, np. zajęte pod uprawy.
Czy warto ponosić koszty ochrony gatunków, których naturalne środowisko
zostało już zniszczone nieodwracalnie? Podaj po jednym argumencie:
Tarantule (nazwa zwyczajowa) to pajęczaki świetnie przystosowane do drapieżnictwa. Odżywiają się szeregiem innych
zwierząt, takich jak owady, płazy. W przypadku niektórych tarantuli zaobserwowano, że w gniazdach tych pajęczaków żyją
czasem małe gatunki żab, które stanowiłyby łatwy cel dla tarantul, jednak nie są przez nie zjadane. Żaby żywią się małymi
owadami. Z kolei owady te zjadają lub uszkadzają jaja tarantuli.
28.1. (0–1)
Na podstawie tekstu podaj trzy rodzaje zależności między organizmami. Uwzględnij odpowiednie przykłady.
28.2. (0–1)
Wyjaśnij, dlaczego tarantule nie zjadają małych żab bytujących w ich gniazdach.
28.3. (0–1)
Określ, jaki jest możliwy pozytywny skutek dla żab bytowania w gnieździe tarantuli.
To zadanie pochodzi ze zbioru matura 2022 wydawnictwa
Większość porostów ma warstwę korową, o gęsto splecionych strzępkach grzyba, izolującą
wnętrze porostu od bezpośrednich wpływów środowiska zewnętrznego. Pod nią znajduje
się warstwa zbudowana z komórek glonów, jeszcze głębiej – warstwa rdzeniowa utworzona
ze strzępek grzyba, a następnie – dolna warstwa korowa.
W plechach porostów, często w warstwie korowej, występują tzw. specyficzne wtórne metabolity
porostowe. Te związki powstają dzięki temu, że komórki fotosyntetyzujące produkują
węglowodany, które są następnie transportowane do komórek grzyba, gdzie w licznych szlakach
metabolicznych są przekształcane w metabolity wtórne. Są one związkami aktywnymi
biochemicznie – wykazują m.in. działanie bakteriobójcze, hamują kiełkowanie wielu nasion oraz
zarodników mchów.
Niektóre z wtórnych metabolitów porostowych absorbują szkodliwe promieniowanie UVA
i UVB, a jeszcze inne posiadają zdolność do selektywnego usuwania z podłoża skalnego
jonów Ca2+ oraz Mg2+, w wyniku czego naruszona zostaje struktura skały.
Na podstawie: M. Opanowicz, Ekologiczna rola wtórnych metabolitów porostowych, „Wiadomości Botaniczne”,
46 (1/2), 2002; P. Czarnota, Symbiozy porostowe w świetle interakcji pomiędzy grzybami i fotobiontami, „Kosmos”, T. 58, 1– 2, 2009;
Z. Podbielkowski, Rośliny zarodnikowe, Warszawa 1982.
10.1. (0–2)
Na podstawie tekstu wykaż, że wytwarzanie wtórnych metabolitów przez porosty
umożliwia im skuteczną konkurencję międzygatunkową:
chroni DNA ich komórek przed uszkodzeniami:
10.2. (0–1)
Określ znaczenie wtórnych metabolitów porostowych w funkcjonowaniu porostów jako
organizmów pionierskich.
10.3. (0–1)
Spośród wymienionych poniżej przykładów organizmów wybierz i podkreśl wszystkie te,
których komórki mogą być fotobiontami współtworzącymi porosty.
Szacuje się, że jelito człowieka zamieszkuje 500–1000 gatunków bakterii. W różnych częściach
jelita człowieka bytują odmienne gatunki bakterii.
Zbadano genom bakterii Bacteroides thetaiotaomicron żyjącej w ludzkich jelitach
i stwierdzono, że występują w nim m.in. geny zaangażowane w syntezę węglowodanów oraz
witamin niezbędnych dla człowieka.
Odkryto również, że ta bakteria wydziela cząsteczki sygnałowe, które aktywują w komórkach
człowieka geny odpowiedzialne za budowanie sieci naczyń krwionośnych niezbędnych
do wchłaniania cząstek pokarmowych. Inny rodzaj wydzielanych przez nią cząsteczek
sygnałowych pobudza z kolei komórki jelita człowieka do produkowania substancji
antybakteryjnych, na które bakteria Bacteroides thetaiotaomicron nie jest wrażliwa,
ale zmniejszają one liczebność populacji innych, konkurujących z nią gatunków bakterii.
Na podstawie: N.A. Campbell i inni, Biologia, Poznań 2013.
20.1. (0–1)
Określ, czy bakteria Bacteroides thetaiotaomicron jest dla człowieka komensalem,
czy – gatunkiem mutualistycznym. Odpowiedź uzasadnij, odnosząc się do przedstawionych
informacji.
20.2. (0–1)
Wybierz spośród wymienionych witamin i podkreśl tę, którą organizm człowieka
pozyskuje również dzięki wytwarzaniu jej przez bakterie jelitowe.
Strzępki lakówki dwubarwnej (Laccaria bicolor) wrastają w delikatne części włośnikowe
korzeni drzew, przez co zwiększają powierzchnię chłonną korzeni. Lakówka pobiera związki
organiczne od drzewa, ale okresowo jej grzybnia może wydzielać toksynę, która paraliżuje
drobne zwierzęta żyjące w glebie, np. skoczogonki i nicienie glebowe. Sparaliżowaną zdobycz
grzyb oplata strzępkami, trawi i pobiera z jej ciała związki organiczne i nieorganiczne, które
może także przekazać drzewu.
Na podstawie: O. Orzyłowska-Śliwińska, Niesamowite życie drzew, „Wiedza i Życie”, 12/2016.
20.1. (0–1)
Podaj nazwę zależności międzygatunkowej między
lakówką a drzewem:
lakówką a nicieniem glebowym:
20.2. (0–1)
Wyjaśnij, dlaczego zdolność lakówki do pozyskiwania związków organicznych i
nieorganicznych z ciała zwierząt jest szczególnie korzystna dla drzew rosnących
na glebie ubogiej w azot.
