Biologia - Matura Maj 2016, Poziom rozszerzony (Formuła 2015) - Zadanie 22.
Dzięcioł trójpalczasty (Picoides tridactylus) i dzięcioł białogrzbiety (Dendrocopos leucotos)
należą do najbardziej zagrożonych wyginięciem gatunków z rodziny dzięciołów w Europie,
dlatego są wymienione w tzw. dyrektywie ptasiej. W naszym kraju oba gatunki są objęte
ochroną gatunkową ze wskazaniem ochrony czynnej oraz zostały wpisane do „Polskiej
czerwonej księgi zwierząt”.
Największe populacje obu gatunków w naszym kraju występują w Puszczy Białowieskiej
oraz w Karpatach. Dzięcioły te zasiedlają duże, naturalne lub słabo przekształcone kompleksy
leśne, w których występują stare i obumierające drzewa oraz rozkładające się drewno.
Gniazda budują w dziupli samodzielnie wykutej w spróchniałych drzewach. Nie mają
w lasach wielu wrogów – czasami padają ofiarą jastrzębia lub kuny.
Dzięcioł trójpalczasty występuje w borach świerkowych i świerkowo-jodłowych; można go
także spotkać w lasach liściastych, ale z odpowiednią domieszką starych lub obumierających
drzew iglastych, na których może żerować i gniazdować. Żywi się głównie owadami,
zwłaszcza kornikami atakującymi osłabione drzewa. Natomiast dzięcioł białogrzbiety
związany jest z lasami liściastymi: łęgami, olsami i grądami na wschodnim niżu oraz
buczynami i jaworzynami w górach. Głównym składnikiem jego pokarmu są owady,
szczególnie ich larwy żywiące się martwym drewnem. Zjada również nasiona.
Na podstawie: Polska czerwona księga zwierząt, pod red. Z. Głowacińskiego, Warszawa 2001. Ł. Kajtoch, Karpackie rzadkie dzięcioły, Kwartalnik OTOP, 2011.
22.1. (0–1)
Określ, czy te gatunki dzięciołów są klasyfikowane w jednym, czy – w dwóch rodzajach. Odpowiedź uzasadnij.
22.2. (0–1)
Na podstawie informacji przedstawionych w tekście, posługując się wymienionymi nazwami organizmów, zapisz łańcuch pokarmowy, w którym dzięcioł trójpalczasty jest konsumentem drugiego rzędu i nie jest konsumentem szczytowym.
22.3. (0–1)
Wykaż, że oba gatunki nie konkurują o pokarm, gdy występują razem w tym samym ekosystemie, np. w lesie mieszanym Puszczy Białowieskiej.
22.4. (0–1)
Zaznacz w tabeli rodzaj ochrony – czynną (C) lub bierną (B) – który reprezentują wymienione działania podjęte w celu ochrony opisanych gatunków dzięciołów.
| Rodzaj ochrony | |||
|---|---|---|---|
| 1. | Wpisanie do „Polskiej czerwonej księgi zwierząt”. | C | B |
| 2. | Utworzenie rezerwatu ścisłego na terenie występowania populacji danego gatunku dzięcioła. | C | B |
| 3. | Pozostawianie określonej liczby martwych drzew w lasach użytkowanych gospodarczo. | C | B |
Rozwiązanie
22.1. (0–1)
Schemat punktowania
1 p. – za stwierdzenie, że opisane dzięcioły są klasyfikowane w różnych rodzajach i poprawne
uzasadnienie, odnoszące się do różnych rodzajowych nazw łacińskich.
0 p. – za odpowiedź, która nie spełnia powyższych wymagań, lub za brak odpowiedzi.
Przykładowe rozwiązania
Gatunki te klasyfikowane są w dwóch rodzajach, ponieważ:
- mają odmienny pierwszy człon nazwy łacińskiej.
- świadczą o tym ich odmienne łacińskie nazwy rodzajowe (Picoides i Dendrocopos).
- dzięcioł trójpalczasty należy do rodzaju Picoides, a białogrzbiety do rodzaju Denrocopos.
- mają różne nazwy rodzajowe.
Uwaga:
Odpowiedź nie może się odnosić do epitetów gatunkowych, ponieważ na podstawie dwóch różnych epitetów gatunkowych nie można określić, czy gatunki należą do jednego, czy – do dwóch rodzajów.
22.2. (0–1)
Schemat punktowania
1 p. – za poprawne zapisanie łańcucha z wykorzystaniem nazw organizmów podanych
w tekście.
0 p. – za odpowiedź, która nie spełnia powyższych wymagań, lub za brak odpowiedzi.
Rozwiązanie
świerk /jodła / drzewo iglaste → kornik → dzięcioł trójpalczasty → jastrząb / kuna
Uwaga:
Nie uznaje się łańcuchów pokarmowych z pierwszym ogniwem „drzewo” (to nie jest nazwa organizmu / taksonu), ani „drzewo liściaste” lub „sosna” bo na nich, według tekstu, ten dzięcioł nie żeruje.
Nie uznaje się łańcuchów pokarmowych ze strzałkami skierowanymi w niewłaściwą stronę lub bez strzałek.
22.3. (0–1)
Schemat punktowania
1 p. – za wyjaśnienie odnoszące się do żerowania na różnych drzewach (iglaste i liściaste lub
żywe i martwe) lub odżywiania się różnymi gatunkami owadów.
0 p. – za odpowiedź, która nie spełnia powyższych wymagań, lub za brak odpowiedzi.
Przykładowe rozwiązania
Dzięcioły te nie konkurują ze sobą, ponieważ:
- oba te gatunki zdobywają pokarm na różnych rodzajach drzew / żywią się owadami żerujących na różnych rodzajach drzew: jeden gatunek na liściastych, drugi – na iglastych.
- pokarmowe nisze ekologiczne tych gatunków nie pokrywają się: jeden gatunek żywi się owadami występującymi na drzewach liściastych, a drugi – owadami, które żerują na drzewach iglastych.
Uwaga:
Nie uznaje się odpowiedzi odnoszących się wyłącznie do odżywiania się różnymi stadiami rozwojowymi owadów, np. larwami i stadiami dorosłymi.
22.4. (0–1)
Schemat punktowania
1 p. – za właściwe określenie rodzaju ochrony dla wszystkich trzech przykładów działań.
0 p. – za każdą inną odpowiedź lub za brak odpowiedzi.
Rozwiązanie
1. – B, 2. – B, 3. – C
