Biologia - Matura Marzec 2021, Poziom rozszerzony (Formuła 2015) - Zadanie 10.
Jętki należą do owadów związanych ze środowiskiem wodnym. Osobniki dorosłe żyją zaledwie kilka dni i giną zaraz po kopulacji i złożeniu jaj. Mają ciało pokryte cienkim, chitynowym oskórkiem. Odwłok jest zakończony długimi wyrostkami. Na głowie znajdują się duże oczy złożone i para krótkich, wieloczłonowych czułków. Aparat gębowy jest silnie uwsteczniony, gdyż postaci dorosłe nie pobierają pokarmu.
Jaja składane są do wody, gdzie rozwijają się larwy. Mają one bardzo dobrze rozwinięty gryzący aparat gębowy i zasiedlają najczęściej dno koryta rzeki, odżywiając się zgromadzoną tam martwą materią organiczną. Dorastająca larwa linieje od 15 do 30 razy. W wyniku przedostatniego linienia powstaje uskrzydlone subimago. Jego jelito nie zawiera już treści pokarmowej, ale gaz ułatwiający wypłynięcie na powierzchnię wody i jej opuszczenie. W ciągu 24 godzin owad linieje po raz ostatni, przechodząc w postać dojrzałą.
Dawniej jętki występowały powszechnie w rzekach Europy. Obecnie albo wyginęły, albo znajdują się na listach gatunków zagrożonych wyginięciem. Jętki są bardzo wrażliwe na zanieczyszczenia wody i inne zmiany jej parametrów fizykochemicznych.
Poniższy rysunek przedstawia osobnika dorosłego i larwę bez zachowania skali.
http://www.wigry.org.pl
10.1. (0–1)
Na podstawie tekstu i rysunku podaj dwie cechy budowy morfologicznej jętek, które występują wyłącznie u owadów.
10.2. (0–1)
Określ typ przeobrażenia występującego u jętki. Odpowiedź uzasadnij.
Typ przeobrażenia:
Uzasadnienie:
10.3. (0–1)
Dokończ zdanie. Zaznacz właściwą odpowiedź spośród podanych.
Narządem analogicznym do wypełnionego powietrzem przewodu pokarmowego jętki jest
- rezonator płaza.
- pęcherz pławny ryby.
- pęcherz moczowy ssaka.
- zestaw worków powietrznych ptaka.
10.4. (0–1)
Określ, czy larwy jętek mogą służyć jako bioindykatory czystości wód. Odpowiedź uzasadnij, odnosząc się do zakresu tolerancji larw jętek na zanieczyszczenia środowiska.
Rozwiązanie
10.1. (0–1)
Zasady oceniania
1 pkt – za podanie dwóch cech budowy jętki występujących wyłącznie u owadów,
wymienionych w tekście lub widocznych na rysunku.
0 pkt – za odpowiedź niespełniającą powyższych wymagań albo za brak odpowiedzi.
Rozwiązanie
- ciało podzielone na głowę, tułów i odwłok / trzy tagmy
- obecność (dwóch par) skrzydeł
- trzy pary odnóży krocznych / sześć nóg
Uwaga:
Dopuszcza się odpowiedź „oczy złożone”, mimo że występują one u niektórych wijów
i skorupiaków.
10.2. (0–1)
Zasady oceniania
1 pkt – za podanie poprawnej nazwy typu przeobrażenia oraz prawidłowe uzasadnienie,
odnoszące się do braku stadium poczwarki.
0 pkt – za odpowiedź niespełniającą powyższych wymagań lub za brak odpowiedzi.
Rozwiązanie
Typ przeobrażenia: niezupełne / hemimetabolia
Uzasadnienie: W rozwoju nie ma poczwarki
10.3. (0–1)
Zasady oceniania
1 pkt – odpowiedź poprawna.
0 pkt – odpowiedź niepoprawna albo brak odpowiedzi.
Rozwiązanie
B
10.4. (0–1)
Zasady oceniania
1 pkt – za określenie, że larwy jętki mogą być bioindykatorami czystości wód oraz
prawidłowe uzasadnienie odnoszące się do wąskiego zakresu tolerancji
na zanieczyszczenia wody.
0 pkt – za odpowiedź niespełniającą powyższych wymagań albo za brak odpowiedzi.
Przykładowe rozwiązania
Larwy jętki mogą być bioindykatorem czystości wód, ponieważ
- mają wąski zakres tolerancji ekologicznej.
- są stenobiontami, a ich obecność świadczy o wysokiej jakości wody.
- mają wąski zakres tolerancji w stosunku do zanieczyszczeń w środowisku ich życia, a więc w wodach silnie zanieczyszczonych nie będą występować.
