Biologia - Matura Maj 2022, Poziom rozszerzony (Formuła 2015) - Zadanie 7.
Pełnik europejski (Trollius europaeus) to roślina zielna występująca głównie na mokrych łąkach, przy brzegach strumieni oraz w wilgotnych lasach liściastych. Mimo że roślina produkuje dużo nasion, rzadko spotyka się siewki w sąsiedztwie kęp pełnika, gdyż ich rozwojowi nie sprzyja konkurencja ze strony innych gatunków łąkowych. Odsłanianie gleby wokół kęp pełnika sprawia, że łatwiej zachodzi kiełkowanie jego nasion. Stanowiska pełnika chroni się także poprzez regularne koszenie łąk, co zmniejsza udział gatunków ekspansywnych, takich jak np. pokrzywa zwyczajna lub ostrożeń polny. W Polsce pełnik jest objęty ochroną gatunkową.
Kwiaty pełnika są okazałe, żółte i zapylane głównie przez kilka gatunków muchówek z rodzaju Chiastocheta. Muchówki wchodzą do kwiatu, gdzie zjadają pyłek i nektar. W kwiecie dochodzi też do kopulacji tych owadów i składania jaj. Wylęgające się larwy wgryzają się do słupków i wyjadają tam część zawiązków nasion. Przed przepoczwarzeniem larwy wydostają się z kwiatów i spadają na powierzchnię gleby.
Na poniższych ilustracjach przedstawiono pokrój ogólny pełnika oraz – w powiększeniu – typowy liść łodygowy.
7.1. (0–1)
Dokończ zdanie. Zaznacz odpowiedź A albo B oraz jej uzasadnienie 1., 2. albo 3.
Pełnik europejski należy do klasy roślin
| A. | jednoliściennych, | o czym świadczą | 1. | okazałe kwiaty przystosowane do zapylania przez owady. |
| 2. | liście o nerwacji siateczkowatej osadzone na ogonkach liściowych. | |||
| B. | dwuliściennych, | |||
| 3. | zielna forma życiowa i przywiązanie do wilgotnych siedlisk. |
7.2. (0–1)
Wykaż, że przedstawiona w tekście zależność między pełnikiem a muchówkami jest mutualizmem. Określ, na czym polega mutualizm, oraz podaj przykłady korzyści lub strat odnoszonych przez wymienione organizmy.
7.3. (0–1)
Określ typ przeobrażenia występujący u muchówki z rodzaju Chiastocheta. Odpowiedź uzasadnij.
Typ przeobrażenia:
Uzasadnienie:
7.4. (0–2)
Oceń, czy działania opisane w tabeli stanowią ochronę czynną pełnika europejskiego. Zaznacz T (tak), jeśli działanie jest przykładem ochrony czynnej, albo N (nie) – jeśli nim nie jest.
| 1. | Odsłanianie gleby wokół kęp pełnika europejskiego. | T | N |
| 2. | Wpisanie pełnika europejskiego na listę gatunków chronionych. | T | N |
| 3. | Regularne koszenie łąk ze stanowiskami pełnika europejskiego. | T | N |
Rozwiązanie
7.1. (0–1)
Zasady oceniania
1 pkt – za prawidłowe dokończenie zdania.
0 pkt – za odpowiedź niespełniającą wymagań za 1 pkt albo za brak odpowiedzi.
Rozwiązanie
B2
7.2. (0–1)
Zasady oceniania
1 pkt – za prawidłowe wykazanie mutualizmu, uwzględniające jego definicję – obustronne
korzyści – oraz przykłady tych korzyści dla pełnika i dla muchówek.
0 pkt – za odpowiedź niespełniającą wymagań za 1 pkt albo za brak odpowiedzi.
Przykładowe rozwiązania
- Obie strony odnoszą w tej relacji korzyści – kwiaty pełnika zostają zapylone, a larwy mają pokarm pobrany z rośliny.
- Larwy muchówek wykorzystują nasiona pełnika europejskiego jako pokarm, a imago składają w kwiatach tej rośliny jaja, ale też zapylają kwiaty pełnika europejskiego, więc obie strony mają korzyści, stąd jest to mutualizm.
- Larwy muchówek mają pokarm – nasiona pełnika europejskiego, a imago zapylają kwiaty, więc zależność może być nazwana mutualizmem, ponieważ polega on na obopólnych korzyściach dla obu gatunków.
- Mutualizm to korzyść dla obu stron. Kwiaty pełnika są zapylane przez muchówki, a pełnik służy jako pokarm dla muchówek.
Uwagi:
Jeżeli w odpowiedzi zdający odnosi się do strat ponoszonych przez pełnika, to jednocześnie
musi podać, że korzyści przewyższają te straty (zysk netto).
Nie uznaje się odpowiedzi, w której zdający podaje jako korzyść rozprzestrzenianie nasion
przez larwy muchówek.
7.3. (0–1)
Zasady oceniania
1 pkt – za poprawne określenie typu przeobrażenia muchówki Chiastocheta oraz poprawne
uzasadnienie, odnoszące się do występowania wyraźnych różnic między larwą
a imago albo odnoszące się do obecności stadium poczwarki.
0 pkt – za odpowiedź niespełniającą wymagań za 1 pkt albo za brak odpowiedzi.
Przykładowe rozwiązania
Typ przeobrażenia:
- zupełne
- całkowite
- holometabolia
Uzasadnienie:
- W rozwoju występują zarówno larwa, jak i poczwarka.
- Czerw nie przypomina budową osobnika dorosłego.
- W rozwoju jest poczwarka.
- W czasie rozwoju występują aż cztery różne stadia rozwojowe – jajo, larwa, poczwarka i imago.
- Dochodzi do przepoczwarzenia.
Uwaga:
Nie uznaje się odpowiedzi odnoszących się do innego typu larw niż czerw.
7.4. (0–2)
Zasady oceniania
2 pkt – za poprawną ocenę trzech działań.
1 pkt – za poprawną ocenę dwóch działań.
0 pkt – za odpowiedź niespełniającą wymagań za 1 pkt albo za brak odpowiedzi.
Rozwiązanie
1. – T, 2. – N, 3. – T.
