Biologia - Informator CKE, Poziom rozszerzony (Formuła 2023) - Zadanie 21.
Wyspa Świętej Heleny jest położona na Atlantyku ok. 2 tys. km od wybrzeży Afryki i 4 tys. km od Ameryki Południowej. Jej powierzchnia wynosi zaledwie 122 km2, a zatem jest ona mniej więcej wielkości Torunia. Odkryta została w 1502 r. przez Portugalczyków, którzy sprowadzili na nią kozy i trzodę chlewną.
Współcześnie występuje tu ok. 420 gatunków roślin, z których 85% jest obcego pochodzenia. Wśród roślin rodzimych 45 gatunków to endemity. Zagrażają im konkurujące z nimi gatunki obcego pochodzenia, zjadają je także wprowadzone na wyspę zwierzęta roślinożerne, których wcześniej tam nie było.
Kiedyś wyspę pokrywały lasy, w których dominowały endemiczne drzewa: Commidendrum robustum, C. rotundifolium i Trochetiopsis ebenus. Obecnie w naturze zachowały się nieliczne okazy C. robustum oraz jeden okaz C. rotundifolium. Problemem w ratowaniu C. rotundifolium jest jego samopłonność – zaledwie ok. 0,2% zalążków powstałych wskutek samozapylenia jest zdolnych do rozwoju w nasiona zdolne do kiełkowania. Ten gatunek można jednak rozmnażać wegetatywnie. W 1980 roku odkryto pięć drzew T. ebenus – gatunku, który uprzednio uważano za wymarły. Tereny, na których dawniej rosły te endemity, są obecnie pokryte zaroślami składającymi się z gatunków obcych, jak zdziczałe drzewa mangowe i oliwki.
21.1. (0–2)
Zaplanuj działania, które należy podjąć w celu restytucji Commidendrum rotundifolium na Wyspie Świętej Heleny. W odpowiedzi uwzględnij przyczyny wymierania oraz biologię tego gatunku.
21.2. (0–1)
Na podstawie tekstu i własnej wiedzy oceń, czy poniższe stwierdzenia są prawdziwe. Zaznacz P, jeśli stwierdzenie jest prawdziwe, albo F – jeśli jest fałszywe.
| 1. | Dużym zagrożeniem dla endemitów Wyspy Świętej Heleny są konkurujące z nimi rośliny obcego pochodzenia. | P | F |
| 2. | Populacje Commidendrum rotundifolium, C. robustum i Trochetiopsis ebenus charakteryzują się bardzo niską różnorodnością genetyczną. | P | F |
| 3. | Endemity Wyspy Świętej Heleny powstały drogą ewolucji dzięki izolacji geograficznej tej wyspy do kontynentu afrykańskiego. | P | F |
21.3. (0–2)
Ratowanie ginących endemicznych gatunków jest często kosztowne, a niekiedy – także mało skuteczne, jeśli ich pierwotne siedliska, zajmujące niewielki obszar, zostały silnie przekształcone przez człowieka, np. zajęte pod uprawy.
Czy warto ponosić koszty ochrony gatunków, których naturalne środowisko zostało już zniszczone nieodwracalnie? Podaj po jednym argumencie:
- za ponoszeniem tych kosztów.
- przeciwko ponoszeniu tych kosztów
Rozwiązanie
21.1. (0–2)
Zasady oceniania
2 pkt – za poprawne zaplanowanie działań uwzględniające (1) samopłonność i związaną z tym
konieczność rozmnażania wegetatywnego albo przełamanie mechanizmu
samopłonności, (2) eliminację konkurentów i roślinożerców oraz (3) reintrodukcję.
1 pkt – za odpowiedź niepełną, uwzględniającą (1) tylko samopłonność, (2) tylko
eliminację konkurentów i roślinożerców albo (3) tylko reintrodukcję.
0 pkt – za odpowiedź niespełniającą za 1 pkt wymagań albo za brak odpowiedzi.
Przykładowe rozwiązania pełne (2 pkt)
- Aby ochronić Commidendrum rotundifolium, należy rozmnażać go zarówno wegetatywnie z uwagi na samopłonność, jak i generatywnie, a następnie sadzić je na przygotowanych stanowiskach, po usunięciu konkurentów i roślinożerców.
- Trzeba w toku hodowli przełamać mechanizm samopłonności, aby C. rotundifolium mógł się rozmnażać w naturze, a po reintrodukcji chronić rośliny na miejscu: eliminować zagrażające im gatunki.
Przykładowe rozwiązania niepełne (1 pkt)
- Ponieważ kwiaty tego gatunku bardzo rzadko wytwarzają żywotne nasiona, po samozapyleniu należy drogą hodowli i selekcji zlikwidować to ograniczenie, aby po reintrodukcji mógł on samoistnie odnawiać się w naturze.
- Aby uratować Commidendrum rotundifolium, należy po posadzeniu wyhodowanych uprzednio siewek na naturalnym stanowisku usuwać konkurujące z nimi rośliny oraz chronić ten gatunek przed zjadającymi go zwierzętami.
Uwagi:
Nie uznaje się odpowiedzi zbyt ogólnych, np. „Należy go rozmnażać drogą hodowli w ogrodach
botanicznych, a następnie reintrodukować na odpowiednio przygotowane stanowiska”,
ponieważ nie odnoszą się do przyczyn wymierania i biologii C. rotundifolium.
Nie uznaje się odpowiedzi pomijających hodowlę i reintrodukcję – ponieważ w naturze
pozostał tylko jeden okaz tego gatunku, który jest samopłonny.
21.2. (0–1)
Zasady oceniania
1 pkt – za trzy poprawne odpowiedzi.
0 pkt – za odpowiedź niespełniającą wymagań za 1 pkt albo za brak odpowiedzi.
Rozwiązanie
PPP
21.3. (0–1)
Zasady oceniania
2 pkt – za podanie prawidłowego argumentu za ponoszeniem kosztów oraz prawidłowego argumentu przeciw ponoszeniu kosztów ochrony gatunków.
1 pkt – za podanie prawidłowego argumentu za ponoszeniem kosztów albo prawidłowego argumentu przeciw ponoszeniu kosztów ochrony gatunków.
0 pkt – za odpowiedź niespełniającą wymagań za 1 pkt albo za brak odpowiedzi.
Przykładowe rozwiązania
- Każdy gatunek żyjący na Ziemi jest wartością i powinniśmy go chronić, a poza tym może on okazać się cennym źródłem surowców, np. substancji czynnych do produkcji leków.
- Koszty jego ochrony są zbyt wysokie w stosunku do efektu, a środki przeznaczone można wykorzystać efektywniej – na ochronę gatunków, które mają szansę na przeżycie w naturze.
Wskazówki
Rozwiązanie tej wiązki zadań wymaga starannej analizy przedstawionego tekstu. Wykonując polecenie 21.1., zdający powinien odnieść się do przyczyn wymierania i do biologii wskazanego gatunku, a zatem do zagrożenia przez gatunki obcego pochodzenia oraz do obcopylności, utrudniającej naturalne odnowienie się jego populacji. Udzielenie ogólnej odpowiedzi odnoszącej się do ochrony, hodowli i reintrodukcji jest niewystarczające.
Warto zwrócić uwagę na zadanie 21.3.: zdający powinien potrafić uzasadnić zarówno ponoszenie kosztów ochrony gatunków, jak i zaniechanie ochrony gatunków, których naturalne środowisko zostało zniszczone nieodwracalnie. Tematyka zadania 21.3. jest kontrowersyjna, gdyż dotyczy wyboru strategii ochrony zagrożonych gatunków i jej uzasadniania. Choć pożądaną postawą jest postrzeganie przyrody i wszystkich jej elementów jako wartości samej w sobie, a tym samym – zasługującej na ochronę w całej rozciągłości, to jednak trudno uciec od argumentów ekonomicznych i nie można ignorować rzeczywistości. Spadek różnorodności biologicznej zachodzi w tak dużym tempie, że przy ograniczonych środkach finansowych nie będziemy mogli uratować wszystkich gatunków przed wyginięciem. Musimy zatem dokonywać trudnych wyborów. Temu np. służy określanie tzw. gorących miejsc różnorodności biologicznej (ang. biodiversity hotspots) – są to obszary o szczególnie wysokiej różnorodności, a jednocześnie niezwykle zagrożone utratą siedlisk. Na ich ochronie powinniśmy się zatem skupić. Sami badacze spierają się o to, jaka strategia ochrony ginących gatunków jest najskuteczniejsza. Dlatego też nie można udzielić na postawione pytanie jedynej poprawnej odpowiedzi, a nawet trzeba dopuścić rozwiązania, z którymi możemy się osobiście nie zgadzać – pod warunkiem jednak, że uznają one ochronę przyrody jako wartość, a argumentacja jest poprawna i spójna.
