Olimpiada Wiedzy o Żywieniu i Żywności w pytaniach i odpowiedziach

W związku z dużym zainteresowaniem wyżej wymienioną olimpiadą oraz wieloma mailami, które od dłuższego czasu do mnie docierają, postanowiłem zebrać zadawane w nich pytania i udzielić ponownie odpowiedzi, tym razem w postaci uzupełniającego artykułu. Mam nadzieję, że okażą się one pomocne zarówno dla uczestników jak i osób, które zastanawiają się jeszcze nad podjęciem tego wyzwania.

UWAGA
Opublikowany został nowy artykuł z aktualnymi informacjami:
Olimpiada Wiedzy o Żywieniu 2022-2025 - co nowego?.

Kiedy i w jaki sposób należy zgłosić chęć udziału w olimpiadzie?

Chęć udziału w olimpiadzie należy zgłosić nauczycielowi, który w danej szkole odpowiedzialny jest za organizację etapu szkolnego. Jeżeli szkoła do tej pory nie brała w niej udziału, wtedy pewnie najlepszym rozwiązaniem będzie rozmowa z nauczycielem biologii na ten temat. Szkoły zgłaszają swoje uczestnictwo do połowy października do komitetów okręgowych. Wykaz okręgów wraz danymi kontaktowymi dostępny jest na stronie: https://owoz.pl/, natomiast wzór zgłoszenia dostępny jest pod tym adresem: https://owoz.pl/aktualnosci/. Jeżeli szkoła zgłosiła swój udział w olimpiadzie to w pierwszej dekadzie listopada powinna przeprowadzić eliminacje szkolne, w których wyłonione zostaną maksymalnie 2 osoby reprezentujące szkołę na etapie okręgowym. W związku z powyższym, jeżeli szkoła zgłosiła wcześniej swój udział do komitetu okręgowego, uczniowie mają czas do listopada, aby podjąć decyzję o udziale w olimpiadzie (przynajmniej w teorii, wszystko zależy od organizacji etapu szkolnego). Protokół z eliminacji szkolnych powinien zostać wysłany w ciągu 5 dni od przeprowadzenia eliminacji szkolnych, zaś jego wzór dostępny jest pod adresem: https://owoz.pl/aktualnosci/

Jak przygotować się do etapu szkolnego?

Na to pytanie trudno znaleźć jednoznaczną odpowiedź. Eliminacje szkolne są bowiem organizowane przez szkoły niezależnie. Nie ma odgórnie ustalonego testu dla wszystkich szkół, tak więc treść pytań dobierana jest przez osobę/osoby odpowiedzialne za organizację tego etapu w danej szkole. Stąd też wszelkie pytania dotyczące wymaganej literatury, zakresu wymaganego materiału oraz formy eliminacji powinny być kierowane do tych właśnie osób. Jeżeli szkoła bierze udział w olimpiadzie po raz kolejny, to pewnie warto byłoby podpytać także osoby, które brały udział w poprzednich edycjach olimpiady o etap szkolny. W części szkół wymagane są podstawowe informacje o fizjologii układu pokarmowego oraz szeroko pojęte zasady zdrowego żywienia, omawiane w trakcie nauki biologii, a więc tzw. wiedza podręcznikowa. W związku z tym, że co roku inna jest tematyka wiodąca olimpiady, a przynajmniej część szkół, które wcześniej zgłosiły chęć uczestnictwa otrzymuje wraz z wytycznymi książeczkę wydawaną przez komisję centralną, rozwijającą aktualną tematykę wiodącą, pytania bywają układane na podstawie wybranych działów z tejże pozycji. Tak więc o szczegóły dotyczące przygotowań należy dopytać w szkole, natomiast wydaje mi się, że uczeń startujący w tej olimpiadzie, bez względu na formę pierwszych eliminacji, powinien dobrze opanować fizjologię układu pokarmowego oraz posiadać wiedzę na temat wpływu żywienia na organizm człowieka, w szczególności mając na uwadze kwestię zapotrzebowania na poszczególne składniki pokarmowe, ich źródła, funkcje i skutki niedoboru.

Czy konieczne jest zapoznanie się ze wszystkimi pozycjami wymienionymi w literaturze podanej na stronie olimpiady, aby odnieść sukces?

W związku z dość bogatą literaturą podaną na stronie olimpiady jest to dość częste pytanie. Powołując się na własne doświadczenie uważam, że nie jest to konieczne. Jak wspomniałem wyżej, etap szkolny organizowany jest niezależnie przez szkoły i to one ustalają zakres materiału i ewentualną literaturę wymaganą na tym poziomie eliminacji. Dopiero po przejściu etapu szkolnego obowiązuje literatura podana przez organizatorów (co nie oznacza, że nie warto zapoznać się z nią wcześniej). Osobiście korzystałem z dwóch pozycji o tematyce ogólnej:

Gawęcki J. (red.): Żywienie człowieka. Podstawy nauki o żywieniu, Wyd. Naukowe PWN, Warszawa 2010.
Gawęcki J., Mossor-Pietraszewska T. (red.): Kompendium wiedzy o żywności, żywieniu i zdrowiu, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 2004.

W mojej ocenie obie pozwalają na kompleksowe zapoznanie się z tematem żywienia człowieka, przy czym pierwsza z nich jest bardziej szczegółowa, wydaje mi się, że przez to też konkretniejsza, w związku z czym polecałbym ją jako podstawę. Z drugiej korzystałem przygotowując się do konkursu o podobnej tematyce w gimnazjum, stąd czasem wracałem do niej głównie z powodu jej dostępności, natomiast w trakcie kolejnych edycji olimpiady, w których brałem udział doszedłem do wniosku, że opracowanie to jest zbyt ogólne i lepiej pracowało mi się z pierwszą z wymienionych pozycji. Do tego oczywiście posiłkowałem się książką dotyczącą tematyki wiodącej, która co roku się zmienia, a jest wydawana przez Komitet Główny olimpiady (zwykle jest podawana jako pierwsza pozycja w dziale dotyczącym tematyki wiodącej i ma najbardziej do niej zbliżony tytuł). Wydaje mi się ona niezbędną lekturą dla każdego, kto przygotowuje się do etapu okręgowego czy centralnego, z tego prostego powodu, że zgodnie z regulaminem 30% pytań na testach olimpiady dotyczy właśnie tematyki wiodącej, a pytania te bywają dosyć szczegółowe. Z mojego doświadczenia wynika, że ta jedna książka dotycząca tematyki wiodącej w zupełności wystarcza. Żeby być do końca szczerym, to startując po raz pierwszy (jeszcze w pierwszej klasie liceum), nie wiedziałem o istnieniu specjalnej książki dotyczącej tematyki wiodącej, co nie przeszkodziło mi w zakwalifikowaniu się do etapu centralnego. Być może więc nie jest ona taka niezbędna, jednakże myślę, że wpływ na to ma także wcześniejsze zapoznanie z tematem żywienia oraz rodzaj tematyki wiodącej, która może mniej lub bardziej odbiegać od zagadnień poruszanych w literaturze ogólnej. Tak czy inaczej na pewno zapoznanie się z tą pozycją bardzo ułatwia przygotowania. Właściwie była to dla mnie główna lektura podczas kolejnych startów w olimpiadzie, kiedy pozostałe informacje wymagały głównie odświeżenia.

W kwestii pozostałych pozycji wymienianych w literaturze obowiązkowej olimpiady niestety nie jestem w stanie wypowiedzieć się kompetentnie, gdyż z większością z nich nie miałem okazji się zapoznać. Myślę jednak, że jeżeli ktoś ma czas, albo nie posiada którejś z wyżej wymienionych książek, może zaopatrzyć się w jedną z podanych przez organizatorów. Osobiście wybierałbym pozycje bardziej ogólne tematycznie, wśród autorów preferując prof. J. Gawęckiego, który jest przewodniczącym Komitetu Centralnego olimpiady. Zapewne przydatna będzie literatura pod kątem gastronomii, lecz w tym wypadku również nie potrafię kompetentnie polecić konkretnej pozycji. Na pewno wybrałbym którąś z proponowanych w literaturze obowiązkowej.

Literatura nieobowiązkowa podana na stronie olimpiady przeznaczona jest raczej dla osób szczególnie zainteresowanych tematem żywienia i chcą dla własnej satysfakcji i zaspokojenia ciekawości zagłębić się w jakieś zagadnienie. Są tutaj wymienione między innymi opracowania dotyczące tematów wiodących na poprzednich edycjach olimpiady. Tak czy inaczej na pewno przydaje się pewne oczytanie, dlatego polecam korzystanie z wszystkich dostępnych źródeł w celu pogłębiania tematu, zarówno książkowych jak i dostępnych w Internecie. W tym drugim wypadku zachowałbym jednak szczególną ostrożność w ocenie wiarygodności źródła i podawanych informacji.

Jako dodatkową, jednak z mojego punktu widzenia nieodzowną pozycję polecam testy z poprzednich edycji olimpiady. Na stronie organizatora proponowane są dwa zbiory, ale być może i szkoła posiada jakieś testy, o które trzeba zapytać. Myślę, że zapoznanie się z nimi pomoże również ukierunkować swoją naukę.

Jak przygotować się pod kątem zagadnień z gastronomii obecnych na olimpiadzie?

Dość często spotykam się z tym pytaniem, szczególnie że spora część uczestników to uczniowie szkół ogólnokształcących. Być może pomocna byłaby jakaś książka dotycząca tego tematu, tak jak to zaznaczyłem powyżej, jednak sam nie korzystałem z takowej. To też kwestia pewnego obycia z gotowaniem. Trzeba znać pewne potrawy takie jak jaja po wiedeńsku czy kluski francuskie (przykłady zaczerpnięte z testów). Kluczowe jest też zaznajomienie się z podstawowymi technikami obróbki żywności, różnicami pomiędzy nimi, wpływem na wartość odżywczą przygotowywanych potraw oraz informacjami w jakich potrawach się je wykorzystuje. Bywają też pytania dotyczące wykorzystania poszczególnych produktów, czy np. części tuszy w przygotowywaniu potraw. Osobiście wiele zawdzięczam w tej dziedzinie mojej mamie, której nie raz pomagałem w kuchni i co nieco się przez to nauczyłem, zarówno w kwestii gotowania jak i zdrowego żywienia. Myślę, że poprzeglądanie jakiejś książki z przepisami nie byłoby też głupim pomysłem, szczególnie dla osób, które nie miały zbyt wiele do czynienia z gotowaniem. Polecam również zapoznanie się z pytaniami z dziedziny gastronomii pojawiającymi się na testach z poprzednich edycji, ponieważ zwykle powtarzają się w nich nazwy potraw czy sposoby obróbki, które na pewno trzeba znać. Reszta zależy już od indywidualnych predyspozycji i wcześniej nabytej wiedzy w tej dziedzinie.

Jak przygotować się do etapu centralnego?

Pytanie to zacytowałem jako dość często do mnie docierające, jednak odpowiedź będzie dotyczyła tak na prawdę zarówno etapu centralnego jak i okręgowego. Testy bowiem w obu etapach mają podobną konstrukcję i obejmują ten sam zakres wiedzy. Właściwie większość informacji podałem pisząc o literaturze. Podstawa bowiem to zapoznanie się z tematem, szczególnie z tematyką wiodącą (chyba, że ktoś nie zna podstaw, to tematyka wiodąca mu za bardzo nie pomoże). W moim przekonaniu nie mniej ważne jest rozwiązanie jak największej liczby testów z poprzednich edycji. O tym, że dostępne są stosowne zbiory już wspomniałem. Warto jednak zwrócić uwagę na fakt, iż co roku jest inna tematyka wiodąca i pytania z tej dziedziny są bardziej szczegółowe, co może dać mylny obraz, że pomimo naszych starań i zapoznania się z wymaganą literaturą nie dajemy rady tym testom. Nie należy się wtedy załamywać, ale sprawdzić, czy przypadkiem nie mamy problemu głównie z pytaniami dotyczącymi tematyki wiodącej. Nie polecam natomiast całkowitego pomijania tych pytań, bo wcale nie jest wykluczone, że podobne pojawi się na innym teście. Na pewno zwróciłbym szczególną uwagę na zagadnienia z gastronomii, ponieważ dość często się powtarzają (podobnie z resztą jak inne pytania). Dla mnie testy z odpowiedziami były jednym z głównych źródeł informacji dotyczących gastronomii. Warto przy tym poszerzać swoją wiedzę z innych źródeł, jeżeli nie mamy pojęcia o jakiej metodzie obróbki jest mowa w pytaniu czy o jaką potrawę chodzi. System nauki natomiast każdy musi opracować sobie sam, bo jak i w innych dziedzinach nie ma złotego sposobu, każdy uczy się trochę inaczej.

Jakie tematy pojawiają się na części pisemnej i jak się do takiego wypracowania przygotować? Jaka powinna być forma wypowiedzi pisemnej oraz jej długość?

Jak przedstawiłem to w poprzednim artykule, do części pisemnej przechodzi 30 osób z najlepszymi wynikami testu etapu centralnego. Uczestnicy mają podane 3 tematy, z których mogą wybrać jeden. Jeden z nich zawsze dotyczy tematyki wiodącej. Zgodnie z poleceniem tekst nie może być obszerniejszy niż 2 strony A4. Dodatkowo do dyspozycji mamy brudnopis, aby wersja jaką naniesiemy na ostateczny, ostemplowany arkusz papieru nie zawierała niepotrzebnych skreśleń. Czas przewidziany na pisanie to 2 godziny. Aby ułatwić (lub utrudnić) wypowiedź, przy każdym z tematów podana jest pula słów kluczowych, których należy użyć konstruując wypowiedź. Po napisaniu wersji ostatecznej należy słowa te podkreślić w tekście. Za tą część eliminacji można uzyskać maksymalnie 30 pkt (test to maksymalnie 70 pkt).

Forma wypowiedzi nie jest określona. Każdy może pisać według swojego uznania, był nawet przypadek uczestnika, który pisał wierszem:) Ważne jest jednak, aby umiejętnie przedstawić temat, ponieważ oceniane są nie tylko walory merytoryczne pracy, ale też jej styl. Powiedziałbym, że jest to ten moment, w którym powinniśmy wykazać się znajomością tematu i oczytaniem. Na pewno dobre wrażenie na komisji zrobi przedstawienie zagadnienia z różnej perspektywy, zwrócenie uwagi na różne aspekty tematu. Pomocne w tym mogą być właśnie słowa klucze, których wypadałoby użyć. Liczy się jednak również kontekst i umiejętność ich zastosowania. Samo wymienienie po przecinku nie będzie zbyt wartościowe. Wyrażenia te mają raczej naprowadzić nas na kierunki wypowiedzi, o czym nie powinniśmy zapomnieć opisując dane zagadnienie. Im więcej słów kluczowych użyjemy, tym lepiej. Nasza wypowiedź nie powinna być przy tym chaotyczna. Myślę, że dobrym pomysłem jest rozpoczęcie pracy od ułożenia logicznego planu wypowiedzi, tak aby każde następne zagadnienie wynikało trochę z poprzedniego. Takie logiczne, dobrze przemyślane opracowania po prostu lepiej się czyta, co na pewno również wpływa na ich ocenę. Żonglując słowami kluczowymi i poruszanymi aspektami tematu warto to robić tak, aby zaciekawić czytelnika. Liczy się też oryginalność, zarówno w formie wypowiedzi jak i sposobie podejścia do zagadnienia. To nie ma być artykuł encyklopedyczny, lecz coś, co sami z chęcią byśmy przeczytali np. w jakimś czasopiśmie. Być może część z Was nieco zaniepokoi tak wysoko poniekąd postawiona poprzeczka, lecz są to rady jak moim zdaniem należy podejść do tego etapu eliminacji. Nie oznacza to, że tylko osoby utalentowane polonistycznie mają szansę tutaj dobrze wypaść. Większość punktów jest przyznawana za merytoryczną wartość pracy, niemniej jednak na pewno warto się postarać.

Jak więc przygotować się do tego etapu? Myślę, że trudno mówić tutaj o jakimś konkretnym przygotowaniu. Wydaje mi się, że to co może nam znacznie pomóc w pisaniu wypowiedzi to pewne oczytanie. Wiadomo, że zawsze jeden z tematów dotyczy tematyki wiodącej. Zawsze też są tematy bardziej i mniej gastronomiczne. Być może dobrym pomysłem byłoby poczytanie artykułów związanych z tematyką wiodącą, dostępnych w czasopismach czy stronach Internetowych. Osobiście jednak nie przygotowywałem się specjalnie do tej części.

Na koniec przedstawię tematy oraz towarzyszące im słowa kluczowe, jakie pojawiły się na ostatnich edycjach olimpiady:

Edycja 2014/2015

Lp.	Temat	Słowa kluczowe
1.	Epidemiologiczne spojrzenie na żywność i żywienie	dochodzenie epidemiologiczne, droga zakażenia, nadzór sanitarny, ognisko epidemiczne, patogeny, RASFF, terroryzm żywnościowy, zakażenie pokarmowe, zatrucie pokarmowe, źródło zakażenia
2.	Wykorzystanie serów w technologii potraw jako sposób zwiększenia ich spożycia i uatrakcyjnienia jadłospisu w polskiej diecie	bundz, "cottage cheese", fondue, gliwienie, kotlety serowe, parakazeinian wapnia, parmezan, pomazankowy ser, punkt izoelektryczny, zupa neapolitańska
3.	Barwy potraw - nauka i fantazja w sztuce kulinarnej	astaksantyna, brunatnienie nieenzymatyczne, chlorofilina, karmel, karotenoidy, kurkuma, odczyn środowiska, peklowanie, rubrobrassycyna, ryba na "niebiesko"

Edycja 2013/2014

Lp.	Temat	Słowa kluczowe
1.	Uzasadnij w aspekcie żywieniowym i zdrowotnym słuszność przysłowia "Czym skorupka za młodu nasiąknie, tym na starość trąci"	adipogeneza, aktywność fizyczna, choroby dietozależne, osteoporoza, preferencje pokarmowe, programowanie żywieniowe, szczytowa masa kości, styl życia, synaptogeneza, wiek biologiczny
2.	Czy, jak i dlaczego należy podprawiać potrawy	aksamitność, dekstrynizacja, emulsja, glazurowanie, karmelizacja, kleikowanie, strawność, zagęszczanie, zasmażka, związki Maillarda
3.	Sposoby zmniejszenia wartości energetycznej żywności	bezkaloryczne zamienniki, mimetyk, polifruktany, poliole, olestra, produkt "light", skrobia oporna, smażenie kontaktowe, substancje barierowe, żywność niskokaloryczna

Jak wygląda quiz?

Do części ustnej etapu centralnego kwalifikuje się 6 laureatów z najwyższą liczbą punktów uzyskanych za test i wypowiedź pisemną. Ma ona formę quizu, czy czegoś na kształt "teleturnieju", odbywającego się wobec widowni złożonej z uczniów i nauczycieli. Zadania są zróżnicowane, co roku nieco inne. Przykładowo należy odgadnąć hasło na podstawie definicji z encyklopedii, czy słownika, albo odgadnąć wyrażenie, które łączy dwa czy trzy wyświetlone zdjęcia (np. zdjęcie rena i ilustracja żołądka mają być skojarzone z reniną). Bywały również zadania polegające na rozpoznawaniu przypraw lub modyfikacji jadłospisu, w celu zmniejszenia jego kaloryczności (w praktyce zamiana słodzonej herbaty na niesłodzoną, ryby smażonej na duszoną itp.). W moim przekonaniu ta część olimpiady ma znaczenie raczej pokazowe i rozrywkowe (przy czym rozrywka ta dotyczy bardziej widowni niż niejednokrotnie zestresowanych uczestników). Na podstawie sumy punktów z poprzednich części etapu centralnego i quizu ustalana jest kolejność miejsc zdobytych na olimpiadzie wśród 6 najlepszych uczestników. Pula punktów z quizu jest zmienna, zależna od edycji.

Uwagi końcowe

W niniejszym artykule pozwoliłem sobie przytoczyć i odpowiedzieć tylko na część pytań, z którymi miałem do czynienia. Wybrałem jednak te w moim odczuciu najbardziej istotne.

Dodam jeszcze, że być może regulamin olimpiady ulegnie zmianie po 2017 roku, kiedy zostanie ogłoszony kolejny konkurs na organizację olimpiady, o czym wspominają organizatorzy na swojej stronie:
"Z sugerowanymi przez niektórych z Państwa zmianami w regulaminie postanowiliśmy wstrzymać się do 2017 roku, kiedy MEN ogłosi kolejny konkurs i podpisywać będzie nowe umowy na organizację olimpiad."

Zaloguj się albo zarejestruj aby dodać komentarz