Olimpiada Biologiczna 2023-2025 - co nowego?
W związku ze zmianami w regulaminie Olimpiady Biologicznej na lata 2022-2025 przygotowałem niniejszy artykuł, który ma na celu wyłuszczenie wprowadzonych zmian oraz krótkie przypomnienie podstawowych zasad przebiegu olimpiady.
Aktualnie uchwalony regulamin obowiązuje na 3 kolejne edycje olimpiady: 2022/2023, 2023/2024 i 2024/2025. Na początek przedstawię główne zmiany jakie zaszły w stosunku do poprzednich regulacji, a następnie przybliżę główne punkty regulaminu i przebieg olimpiady na poszczególnych etapach celem jego zarysowania dla osób, które jeszcze go nie znają.
Najważniejsze zmiany
- Dyrektor szkoły jest odpowiedzialny za zapoznanie uczestników z regulaminem Olimpiady.
- Opiekunem pracy badawczej musi być nauczyciel biologii. Opiekuna pracy badawczej wyznacza dyrektor szkoły.
- Praca badawcza w postaci zwięzłego tekstu w formacie A4, liczącego maksymalnie 1000 wyrazów, tzn. praca nie ma już charakteru plakatu - jest to główna zmiana w regulaminie. Do liczby wyrazów liczone są wszystkie wyrazy zawarte w pliku, zatem również tytuł, literatura, czy nazwa szkoły. Więcej szczegółów w dalszej części tekstu.
- Zwiększony został zakres wymagań na etapie centralnym. - zakres wymagań wykraczających poza podstawę programową zawarty został w załączniku nr 1 do regulaminu olimpiady (szczegóły w dalszej części artykułu).
- Brak możliwości przystąpienia do zawodów okręgowych w innym miejscu niż wskazane przez właściwy komitet okręgowy - w poprzednich edycjach można było złożyć wniosek o zmianę miejsca przystąpienia do zawodów okręgowych, aktualnie wnioski takie nie będą rozpatrywane przez KGOB.
Zasady ogólne
Uczestnikiem olimpiady może zostać każdy uczeń czteroletniego liceum ogólnokształcącego, pięcioletniego technikum, branżowej szkoły I stopnia i branżowej szkoły II stopnia, oraz uczeń klasy dotychczasowych szkół ponadgimnazjalnych prowadzonych w szkołach ponadpodstawowych. Co ciekawe uczestnikami Olimpiady mogą być również uczniowie szkół podstawowych, w szczególności realizujący indywidualny program lub tok nauki, rekomendowani przez szkołę.
Na eliminacje olimpiady składa się przygotowanie pracy badawczej, etap szkolny i okręgowy mające charakter egzaminu pisemnego oraz etap centralny złożony z części praktycznej, egzaminu pisemnego oraz obrony pracy. Charakter poszczególnych etapów przybliżę poniżej.
Prace badawcze
Praca badawcza jest chyba najbardziej pracochłonnym elementem eliminacji. Polega na przeprowadzeniu i opracowaniu własnych badań. O tym jak do tego podejść pisałem już w poprzednich artykułach: Jak napisać pracę badawczą na Olimpiadę Biologiczną? i O pracy badawczej jeszcze dwa słowa.... Gorąco polecam również zapoznanie się z artykułem dotyczącym przygotowania pracy przygotowanym przez Komisję Główną Olimpiady Biologicznej, który znajdziecie w informatorach na stronie olimpiady: www.olimpbiol.pl/glowna/uczen/uczen-informatory/. Na niniejszej stronie natomiast co jakiś czas publikuję prace badawcze uczestników olimpiady, czasem również z recenzjami wykonanymi przeze mnie lub od komisji olimpiady. Mogą one być pomocne z zapoznaniem się z charakterem prac badawczych oraz ich sposobu oceniania. Publikacje te znaleźć można w dziale Prace badawcze.
Główną zmianą jaka wystąpiła w przypadku wymagań dotyczących prac badawczych jest ograniczenie ich objętości. Praca badawcza nie ma już formy plakatu jak dawniej i powinna zmieścić się na 3 stronach A4, przy limicie słów do 1000. Do limitu wyrazów liczą się m.in.:
- tytuł pracy
- imiona i nazwisko autora
- treści zawarte w tabelach
- podpisy tabeli i ilustracji
- wartości liczbowe
- jednostki miar
- spójniki, przyimki i inne wyrazy niesamodzielne.
Przykładowo oznaczenia „[1]”, lub „[6,10,12]”, stanowiące odnośniki literaturowe, są liczone jako pojedyncze wyrazy. Nie ma przy tym znaczenia, w której części pracy występują, tzn. w tekście głównym czy spisie literatury.
Co ciekawe dział "Materiały i metody" nie jest aktualnie obowiązkowym elementem pracy badawczej wg. regulaminu. Można zatem, jak ma to miejsce w nowoczesnych pracach, wyodrębnić ten rozdział z pracy jako jej załącznik, który będzie należało przedstawić w trakcie jej obrony na etapie centralnym. Można tym samym w razie potrzeby uzyskać dodatkowe miejsce dla innych elementów pracy badawczej. Nie mniej myślę, że jeżeli jest to do osiągnięcia, warto zawrzeć wszystkie rozdziały w pracy - nie obowiązkowy nie oznacza, że nie ma znaczenia dla całokształtu pracy.
Jako pomoc w pisaniu zwięzłych i treściwych prac badawczych komitet olimpiady poleca lekturę następującej pozycji książkowej:
- Przewodnik do pisania i prezentowania przyrodniczych prac naukowych, J. Wejner, wyd. PWN
Autor powyższej publikacji zwraca szczególną uwagę na zwięzłość tekstu i precyzyjne ujęcie zagadnień, podając liczne przykłady skrócenia tekstu.
Poniżej przedstawiam skrócony harmonogram podstawowych etapów tworzenia i oceny pracy badawczej:
- 1 czerwca - 30 września - czas na określenie i zgłoszenie tematu pracy badawczej (najlepiej razem z tematem określić dla siebie cały plan badania, aby nie okazało się, że temat nie pasuje do wykonanych badań).
- Minimum na 1 dzień przed etapem szkolnym - czas na poprawę tematu jeżeli okazał się niezgodny z regulaminem.
- Od ogłoszenia wyników etapu szkolnego do ok. drugiego tygodnia stycznia - czas na wykonanie oraz przesłanie pracy badawczej (badania można wykonać też wcześniej, np. na wakacjach).
- Minimum 1-2 dni w drugiej połowie stycznia na ewentualne poprawki formalne pracy jeżeli komisja zgłosi zastrzeżenia (np. zły format pracy).
- Jeżeli dostaliśmy się do etapu centralnego, w kwietniu, co najmniej na tydzień przed, przed tymże etapem komisja wysyła recenzje pracy na adres e-mail uczestnika. Od recenzji nie ma formalnego odwołania, gdyż mamy prawo do obrony przed komisją na etapie centralnym.
Warto pamiętać, że uczestnik ma prawo zgłosić się w sprawie konsultacji do właściwego Komitetu Okręgowego w razie wątpliwości co do zgodności tematyki pracy badawczej z regulaminem olimpiady. Każdorazowy udział w eliminacjach olimpiady wiąże się z koniecznością wykonania nowej pracy badawczej - nie można dwukrotnie startować zgłaszając tę samą pracę.
Etap szkolny i okręgowy
Pierwsze dwa etapy eliminacji sprowadzają się do rozwiązania egzaminu pisemnego. Zadania na tych etapach mieszczą się w ramach zarówno nowej jak i starej podstawy programowej, tzn. zagadnienia pojawiające się na egzaminach muszą być obecne w obu wykorzystywanych podstawach programowych. Na etapie szkolnym uzyskanie 80% punktów ma odpowiadać uzyskaniu oceny bardzo dobrej, natomiast na etapie okręgowym poziom trudności rośnie tak, aby 80% z testu odpowiadało ocenie celującej.
Etap szkolny odbywa się w drugą sobotę października, natomiast etap okręgowy w sobotę w drugiej połowie stycznia. Pełny i szczegółowy harmonogram olimpiady na 3 lata zamieściłem w tabeli w dalszej części artykułu.
W regulaminie olimpiady nie zostało określone z ilu pytań powinny składać się egzaminy pisemne. Na etapie szkolnym i okręgowym możemy spodziewać się pytań o charakterze analizy tekstu, wykresu lub schematu, planowania doświadczeń i wnioskowania na podstawie uzyskanych wyników, rozwiązywania problemów na podstawie posiadanej wiedzy itp. Większość lub całość zadań stanowią zadania zamknięte.
Testy z poprzednich edycji olimpiady dostępne są pod adresem www.olimpbiol.pl/glowna/uczen/uczen-zadania/.
Wyniki etapu szkolnego ogłaszane są w drugiej połowie listopada. Do etapu okręgowego dostaje się 50% uczestników z najwyższymi wynikami, nie więcej jednak niż 600 osób (+ ewentualne osoby z identycznym wynikiem co osoba na 600 miejscu). Do etapu centralnego dostaje się natomiast około 70 uczestników etapu okręgowego.
Etap centralny
Są to dwudniowe zawody składające się z części praktycznej, pisemnej i ustnej. Zakres wymaganej wiedzy na tym etapie wykracza poza ramy podstawy programowej. Pierwszego dnia odbywa się część praktyczna złożona pracowni, w których uczestnicy mają wykonać pewne praktyczne zadania takie jak sekcja bezkręgowca lub ryby, wykonanie obliczeń statystycznych lub doświadczeń z wykorzystaniem sprzętu laboratoryjnego. W ramach pracowni sprawdzane są umiejętności z następujących dziedzin:
- zoologia,
- botanika,
- mykologia,
- mikrobiologia z wirusologią,
- biologia molekularna,
- biochemia,
- ewolucjonizm,
- filogenetyka,
- bioinformatyka,
- metodologia badań naukowych ze statystyką
Bardziej szczegółowy opis wymaganych na tym etapie umiejętności dostępny jest w regulaminie olimpiady (załącznik nr 1 do regulaminu), zaś zadania z poprzednich edycji olimpiady dostępne są wraz z testami pod wskazanym wyżej adresem. Na stronie olimpiady, w sekcji Informatory, dostępne są również materiały pomocne w przygotowaniu się do tej części eliminacji.
Drugiego dnia odbywa się część pisemna oraz ustna. Regulamin określa jedynie, że zakres informacji wymaganych na teście wykracza poza ramy programowe zaś jego struktura zakłada obecność w większości lub całości zadań zamkniętych. Testy z poprzednich edycji dostępne są również na stronie olimpiady pod wskazanym wcześniej adresem. Część ustna polega natomiast na obronie pracy sprowadzającej się do rozmowy z komisją na temat przeprowadzonych badań. W tej części możemy również odnieść się do uwag jakie otrzymaliśmy w recenzji pracy oraz możemy przedstawić ewentualne dodatkowe materiały zebrane w trakcie prowadzenia badań, jak np. zielnik, dokumentacja fotograficzna czy materiały i metody wyodrębnione w ramach załącznika.
Finalistą zostaje każdy uczestnik etapu centralnego, który uzyskał co najmniej 50% punktów ze wszystkich 3 części tego etapu, zaś tytuł laureata uzyskuje 25 finalistów z najwyższymi wynikami. Laureatów dzieli się na 3 stopnie i tak laureaci I stopnia to 5 najlepszych uczestników, laureaci II stopnia to finaliści z miejsc 6-15, laureaci III stopnia to finaliści z miejsc 16-25.
Uzyskanie tytułu finalisty lub laureata pozwala na uzyskanie wyniku 100% z matury rozszerzonej z biologii bez konieczności podchodzenia do egzaminu maturalnego z tego przedmiotu. Ponadto daje dodatkowe przywileje podczas rekrutacji na studia, określane indywidualnie przez senaty uczelni. Tabela przedstawiająca te dodatkowe uprawnienia w poprzednich latach dostępna jest w przygotowanym przeze mnie artykule Uprawnienia rekrutacyjne laureatów i finalistów Olimpiady Biologicznej 2017.
Harmonogram
W tabeli przedstawiam szczegółowy harmonogram organizacji Olimpiady Biologicznej w latach 2022/2023, 2023/2024 i 2024/2025.
Literatura
Na zakończenie przedstawiam spis literatury pomocnej w przygotowaniach do olimpiady wg. listy podanej w jej regulaminie.
Podręczniki biologii ogólnej:
- Biologia, E.P. Solomon, R.L. Berg, D.W. Martin, wyd. Multico
- Biologia, N.A. Campbell, J.B. Reece, wyd. REBIS
- Biologia, Jedność i różnorodność, Wydawnictwo Szkolne PWN, wyd. PWN
- Podręczniki do biologii zgodne z obowiązującą podstawą programową
Podręczniki i monografie specjalistyczne:
- Seria Krótkie wykłady, wyd. PWN
- Botanika t.1 i 2, A. i J. Szweykowscy, wyd. PWN
- Podstawy biologii komórki t. 1 i 2, B. Alberts (red.), wyd. PWN
- Genomy, T. Brown, wyd. PWN
- Biochemia, J.M. Berg, L. Stryer, wyd. PWN
- Fizjologia roślin, J. Kopcewicz, S. Lewak, wyd. PWN
- Fizjologia zwierząt, K.Schmidt-Nielsen, wyd. PWN
- Fizjologia człowieka w zarysie, W.Z. Traczyk, wyd. Lekarskie PZWL
- Ewolucja, D. Futuyma, wyd. Wydawnictwa UW
- Życie i ewolucja biosfery, J. Weiner, wyd. PWN
- Dzieje życia na Ziemi (wydanie III), J. Dzik, wyd. PWN
- Anatomia i histogeneza roślin naczyniowych, Z. Hejnowicz, wyd. PWN
- Podstawy biotechnologii, C. Ratledge, B. Kristiansen, wyd. PWN
- Podstawy biologii molekularnej, L.A. Allison, wyd. Wydawnictwa UW
- Zarys parazytologii ogólnej, K. Niewiadomska, T. Pojmańska, B. Machnicka, A. Czubaj, wyd. PWN
- Ekologia molekularna, J.R. Freeland, wyd. PWN
- Genetyka zwierząt, K.M. Charon, M. Świtoński, wyd. PWN
- Genetyka molekularna, P. Węgleński, wyd. PWN
- Biologia molekularna w medycynie, elementy genetyki klinicznej, J. Bal, wyd. PWN
- Cytobiochemia, Biochemia niektórych struktur komórkowych, L. Kłyszejko-Stefanowicz, wyd. PWN
- Biologiczne mechanizmy zachowania się ludzi i zwierząt, B. Sadowski, wyd. PWN
- Ekologia, eksperymentalna analiza rozmieszczenia i liczebności, C.J. Krebs, wyd. PWN
- Ekologia roślin, bioróżnorodność, ochrona przyrody i ochrona środowiska, K. Falińska, wyd. PWN
- Podstawy biologii roślin, J. Kopcewicz, wyd. PWN
- Biologiczne podstawy ochrony przyrody, A.S. Pullin, wyd. PWN
- Ekologia ewolucyjna, A. Łomnicki, wyd. PWN
- Biologia systemów, strategia działania organizmu żywego, L. Konieczny, I. Roterman, P. Spólnik, wyd. PWN
- Mikrobiologia. Różnorodność, chorobotwórczość i środowisko, A.A. Salyers, D.D. Whitt, wyd. PWN
- Podstawy wirusologii molekularnej, A. Piekarowicz, wyd. PWN
- Immunologia, podstawowe zagadnienia i aktualności, W. Lasek, wyd. PWN
- Immunologia, J. Gołąb, M. Jakóbisiak, W. Lasek, T. Stokłosa, wyd. PWN
- Immunologia, D. Male, J. Brostoff, D. B. Roth., I. Roitt, wyd. Urban & Partner
- Ćwiczenia z biologii rozwoju zwierząt, M. Maleszewski, wyd. Wydawnictwa UW
- Ćwiczenia z biochemii, L. Kłyszejko-Stefanowicz, wyd. PWN
Atlasy i klucze do oznaczania organizmów:
- Dendrologia, W. Seneta, J. Dolatowski, wyd. PWN
- Ptaki w Polsce, A. Kruszewicz, wyd. Multico
- Grzyby, M. Snowarski, wyd. Multico
- Owady Polski, M.W. Kozłowski, wyd. Multico
- Atlas zwierząt chronionych, H. Garbarczyk, M. Garbarczyk, wyd. Multico
- Klucz do oznaczania roślin naczyniowych Polski niżowej, L. Rutkowski, wyd. PWN
- Atlas roślinności lasów, L. Witkowska-Żuk, wyd. Multico
- Seria wydawnicza Flora Polski – wydawnictwo Multico
- Seria wydawnicza Fauna Polski – wydawnictwo Multico
- Seria wydawnicza Przewodnik entomologa – wydawnictwo Multico
- Seria Przewodnik Collinsa: Ptaki, Drzewa – wydawnictwo Multico
- Obserwowanie ptaków, Fotografowanie ptaków – wydawnictwo Multico
Inne:
- Przewodnik do pisania i prezentowania przyrodniczych prac naukowych, J. Wejner, wyd. PWN
- Wprowadzenie do statystyki dla przyrodników, A. Łomnicki, wyd. PWN
- Obliczenia biochemiczne, A. Zgirski, R. Gondko, wyd. PWN
- Podstawy technik mikroskopowych, J.A. Litwin, M. Gajda, wyd. Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego
- Zielnik i zielnikoznawstwo, J. Drobnik, wyd. PWN
Wszelkie dodatkowe informacje na temat Olimpiady Biologicznej, w raz z regulaminem i aktualnościami, dostępne są na stronie internetowej jej organizatora: www.olimpbiol.pl
- Zaloguj się albo zarejestruj aby dodać komentarz
