Biologia - Matura Czerwiec 2019, Poziom rozszerzony (Formuła 2015) - Zadanie 9.
Gniazdo łabędzia niemego (Cygnus olor), mające postać dużego kopca składającego się z fragmentów roślin, najczęściej umiejscowione jest w trzcinowisku. Bezpośrednio po wykluciu pisklęta dobrze pływają i towarzyszą rodzicom podczas żerowania. Pisklęta i młode łabędzie są szarobrązowe, jednak zdarzają się osobniki białe, tzw. odmiany polskiej, stanowiącej w naszym kraju zaledwie 3–5% populacji.
Przyczyną nietypowego ubarwienia piskląt jest recesywny allel b genu sprzężonego z płcią. Ujawnia się on głównie u samic, gdyż u ptaków samice są heterogametyczne (ZW), a samce – homogametyczne (ZZ). Poza białym puchem piskląt łabędzie odmiany polskiej wyróżniają się cielistoróżową skórą pokrywającą nogi i okolicę dzioba, która u form typowych jest czarna.
Łabędzie, podobnie jak inne ptaki wodne, mają silnie rozwinięty gruczoł kuprowy położony nad nasadą ogona i wytwarzający wydzielinę służącą do natłuszczania piór.
9.1. (0–1)
Zapisz genotypy samicy odmiany polskiej i heterozygotycznego samca, stosując podane w tekście oznaczenia chromosomów i alleli.
Genotyp samicy:
Genotyp samca:
9.2. (0–2)
Zapisz krzyżówkę genetyczną (szachownicę Punnetta) i określ na jej podstawie, jakie jest prawdopodobieństwo, że pisklę, które się wykluło w gnieździe samicy odmiany polskiej i heterozygotycznego samca, będzie samcem odmiany polskiej.
Krzyżówka:
Prawdopodobieństwo: %
9.3. (0–1)
Określ, czy łabędzie nieme są gniazdownikami czy – zagniazdownikami. Odpowiedź uzasadnij, odwołując się do informacji zawartych w tekście.
9.4. (0–1)
Wyjaśnij, jakie znaczenie dla funkcjonowania łabędzia w środowisku wodnym ma dobrze rozwinięty u niego gruczoł kuprowy.
Rozwiązanie
9.1. (0–1)
Schemat punktowania
1 p. – za poprawne zapisanie genotypów osobników rodzicielskich uwzględniające sprzężenie
z płcią oraz podanie oznaczenia chromosomów i alleli.
0 p. – za odpowiedź niespełniającą powyższych wymagań lub za brak odpowiedzi.
Rozwiązanie
Genotyp samicy: ZbW
Genotyp samca: ZBZb
Uwagi:
Uznaje się zapis genotypów: Genotyp samicy: b/W i Genotyp samca: B/b.
Nie uznaje się:
- zapisów nieuwzględniających sprzężenia z płcią lub użycie innych symboli na oznaczenie alleli bez legendy.
- zapisów genotypów: ZWbb i ZZBb, ZbW, i ZBZb. ZbW, i ZBZb.
- genotypów z zapisem chromosomów X i Y zamiast Z i W.
- genotypów z zapisem obrazującym obecność allelu b na chromosomie W (Wb).
9.2. (0–2)
Schemat punktowania
2 p. – za podanie właściwego prawdopodobieństwa (25%), że będzie to samiec odmiany
polskiej, określonego na podstawie poprawnie wykonanej krzyżówki.
1 p. – za poprawnie wykonaną krzyżówkę i błędnie określone prawdopodobieństwo lub jego
brak.
0 p. – za odpowiedź niespełniającą powyższych wymagań lub za brak odpowiedzi.
Rozwiązanie
Krzyżówka:
Prawdopodobieństwo: 25%
Uwagi:
Uznaje się:
2 p. – jeżeli zdający zapisał niepoprawnie genotypy w zadaniu 9.1, ale zapis wskazuje
na rozumienie sprzężenia z płcią, np. ZWb, ZZbB; ZbW, ZbZB; poprawnie rozwiązał
i zinterpretował krzyżówkę, pod warunkiem, że zapisy w obu zadaniach są spójne.
2 p. – jeżeli zdający w zadaniu 9.1 użył innych oznaczeń literowych alleli, np. A oraz a
i konsekwentnie stosuje je w poprawnie zapisanej i zinterpretowanej krzyżówce.
1 p. – za odwrotne (niezgodne z przyjętymi oznaczeniami w szachownicy) zapisanie
genotypów płci i poprawną interpretację wyniku.
1 p. – jeżeli zdający poprawnie zapisał krzyżówkę i określił prawdopodobieństwo 25%, ale
zapisał informację: „1 samiec formy typowej, 1 samiec odmiany polskiej, 1 samica
formy typowej, 1 samica odmiany polskiej”.
Nie uznaje się:
- rozwiązania z zapisem nieuwzględniającym sprzężenia z płcią lub takie, w którym użyto symboli X i Y na zapis chromosomów płci.
- rozwiązania z zapisem uwzględniającym obecność allelu b na chromosomie W(Wb).
- odpowiedzi w innej formie, niż wskazana w %, np. 1⁄2, 0,25 – chyba, że zdający skreśli symbol %.
9.3. (0–1)
Schemat punktowania
1 p. – za określenie, że łabędzie są zagniazdownikami i uzasadnienie odnoszące się
do właściwej informacji z tekstu, dotyczącej stopnia samodzielności piskląt / młodych
łabędzi.
0 p. – za odpowiedź niespełniającą powyższych wymagań lub za brak odpowiedzi.
Przykładowe rozwiązania
- Łabędzie są zagniazdownikami, ponieważ pisklęta towarzyszą rodzicom podczas żerowania.
- Łabędzie są zagniazdownikami, ponieważ młode bezpośrednio po wykluciu samodzielnie pływają.
Uwagi:
Nie uznaje się odpowiedzi zbyt ogólnych nieodnoszących się do stopnia samodzielności
piskląt, np.
- Łabędzie są zagniazdownikami, ponieważ dobrze pływają i towarzyszą rodzicom podczas żerowania.
- Są zagniazdownikami, ponieważ ich pisklęta nie są zdane na opiekę rodziców.
- Zagniazdownikami, ponieważ potrafią same funkcjonować bez opieki rodziców.
9.4. (0–1)
Schemat punktowania
1 p. – za wyjaśnienie uwzględniające zapobieganie namakaniu piór poprzez ich natłuszczanie
i znaczenie tego procesu dla życia w środowisku wodnym, jak: możliwość poruszania
się w wodzie lub latania, albo ograniczenie utraty ciepła.
0 p. – za odpowiedź niespełniającą powyższych wymagań lub za brak odpowiedzi.
Przykładowe rozwiązania
- Gruczoł kuprowy wydziela tłustą wydzielinę służącą do natłuszczania piór w celu ochrony przed zawilgoceniem, co utrudniałoby poruszanie się w wodzie.
- Gruczoł kuprowy wydziela tłustą wydzielinę służącą do natłuszczania piór w celu ochrony przed zamoknięciem w wodzie, co utrudniałoby latanie.
- Dzięki wydzielinie gruczołu kuprowego, natłuszczone z zewnątrz, ściśle przylegające, pióra konturowe tworzą warstwę izolującą wypełnioną od środka ogrzanym przez ciało powietrzem, co sprawia, że ptaki nie wychładzają się w wodzie, w której pływają.
Uwaga:
Nie uznaje się odpowiedzi, w której zdający odnosi się jedynie do nieprzepuszczalności
natłuszczonych piór dla wody lub nienamakania piór natłuszczonych wydzieliną gruczołu
kuprowego bez określenia, jakie to ma znaczenie dla życia w środowisku wodnym.
