Na schemacie przedstawiono cykl rozwojowy glisty ludzkiej. W Polsce glistnica jest chorobą
coraz rzadszą, ale ciągle częstą w krajach tropikalnych, m.in. ze względu na nawożenie upraw
ludzkimi odchodami.
http://www.medycynatropikalna.pl
9.1. (0–1)
Na podstawie schematu oceń, czy poniższe stwierdzenia dotyczące glisty ludzkiej są
prawdziwe. Zaznacz P, jeśli stwierdzenie jest prawdziwe, albo F – jeśli jest fałszywe.
1.
Glista ludzka jest organizmem rozdzielnopłciowym o wyraźnym dymorfizmie płciowym.
P
F
2.
Glista ludzka jest pasożytem jednodomowym, ponieważ ma jednego żywiciela, którym jest człowiek.
P
F
3.
Do rozwoju larw inwazyjnych dochodzi jeszcze zanim jaja opuszczą jelito człowieka.
P
F
9.2. (0–1)
Z podanych poniżej przykładów ludzkich zachowań wybierz i zaznacz dwa stanowiące
czynniki ryzyka zarażenia się glistą ludzką.
Wkładanie do ust różnych przedmiotów przez małe dzieci.
Zjedzenie niemytych surowych warzyw.
Zjedzenie przeterminowanej konserwy mięsnej lub nieświeżej wędliny.
Spożywanie mięsa wieprzowego lub dziczyzny niezbadanych przez weterynarza.
Połknięcie wody podczas pływania w zanieczyszczonym zbiorniku wodnym.
Mszyce odżywiają się sokami roślinnymi. Podczas pobierania pokarmu wbijają rostrum
(wydłużony ryjek), stanowiący element aparatu gębowego, prosto do wnętrza rurki sitowej.
Jeśli odetnie się ciało owada (za pomocą wiązki promieni laserowych), pozostawiając rostrum
wbite w łodygę, pełni ono wówczas rolę mikrokapilary, z której pod wpływem ciśnienia
hydrostatycznego wypływa zawartość floemu.
Przeprowadzono następujące doświadczenie. Szczytową część pędu lilaka pospolitego
(Syringa vulgaris) umieszczono w szklanym pojemniku zawierającym dwutlenek węgla
znakowany węglem 14C. Następnie mierzono czas pojawienia się związków organicznych
zawierających 14C w soku floemowym wypływającym poprzez rozmieszczone wzdłuż łodygi
mikrokapilary utworzone z rostrów mszyc.
Na rysunku przedstawiono zestaw doświadczalny, a w tabeli – uzyskane wyniki.
Kolonia mszyc
1.
2.
3.
Odległość w cm od kolonii startowej
10
40
60
Czas w godzinach, po którym wykryto obecność
związków organicznych zawierających 14C, liczony
od momentu wykrycia ich w miejscu kolonii startowej
1,25
2,40
3,80
Na podstawie: http://ib.bioninja.com.au
9.1. (0–1)
Sformułuj problem badawczy przedstawionego doświadczenia.
9.2. (0–1)
Wyjaśnij, dlaczego radioaktywne atomy węgla 14C, znajdujące się początkowo
w znakowanym CO2, wykryto następnie w związkach organicznych znajdujących się
w soku floemowym rośliny.
U owadów i wijów funkcję transportu gazów oddechowych oraz wymiany gazowej pełni układ
tchawkowy. System rozgałęzionych tchawek doprowadza tlen do każdej komórki ciała.
Na rysunku przedstawiono fragment układu tchawkowego owada.
Na podstawie: A. Czubaj i inni, Biologia, Warszawa 1994, s. 273.
9.1. (0–1)
Z wykorzystaniem informacji na rysunku przedstaw, w jaki sposób tracheole
usprawniają wymianę gazową między tchawkami a komórkami ciała.
9.2. (0–1)
Podpunkt zmodyfikowany zgodnie ze zaktualizowaną wersją informatora od roku szkolnego 2024/2025 (usunięto z pytania wije pozostawiając owady)
Oceń, czy poniższe stwierdzenia dotyczące owadów są prawdziwe. Zaznacz P, jeśli stwierdzenie jest prawdziwe, albo F – jeśli jest fałszywe.
1.
Owady wykazują metamerię heteronomiczną.
P
F
2.
Owady mają jedną parę czułków.
P
F
3.
Owady przechodzą rozwój prosty i nie występuje u nich rozwój złożony.
Rośliny nasienne, nazywane są również roślinami typowo lądowymi, dzięki wykształceniu wielu przystosowań do życia
na lądzie. Uzasadnij podając trzy argumenty, że rośliny nasienne lepiej przystosowały się do życia na lądzie niż paprotniki.
To zadanie pochodzi ze zbioru matura 2022 wydawnictwa
Płoszczyca szara (Nepa cinerea), zwana „skorpionem wodnym”, jest drapieżnikiem żyjącym
w Polsce w wodach stojących. Nie potrafi dobrze pływać, bytuje wśród gęstych roślin
przybrzeżnych na niewielkich głębokościach. Jej szarobrązowe, spłaszczone
grzbietobrzusznie ciało przypomina uschły liść. Na końcu odwłoka płoszczycy występuje
charakterystyczna rurka, służąca do pobierania powietrza atmosferycznego. Niektóre
płoszczyce potrafią latać dzięki obecności błoniastych skrzydeł drugiej pary, ale większość
osobników ma uwstecznione mięśnie odpowiadające za ich ruch. Płoszczyca czatuje na swoje
ofiary w nieruchomej pozycji i chwyta je za pomocą mocnych przednich odnóży krocznych,
a następnie wysysa ich wnętrzności. Ofiarami osobników dorosłych oraz larw są wodne
bezkręgowce oraz kijanki i narybek mniejszych gatunków ryb, np. karasi.
Na poniższym zdjęciu przedstawiono dorosłą płoszczycę.
Źródło: http://www.koleopterologie.de
9.1. (0–2)
Na podstawie przedstawionych informacji określ, do której gromady stawonogów –
owadów czy pajęczaków – należy płoszczyca. Odpowiedź uzasadnij, porównując dwie
cechy płoszczycy z cechami zarówno owadów, jak i pajęczaków.
Płoszczyca jest
owadem
pajęczakiem
ponieważ:
9.2. (0–1)
Na podstawie przedstawionych informacji podaj jedną cechę budowy płoszczycy
stanowiącą przystosowanie do drapieżnictwa oraz określ, na czym to przystosowanie
polega.
9.3. (0–1)
Wykorzystując wszystkie nazwy podanych organizmów, ułóż i zapisz łańcuch
pokarmowy ekosystemu wodnego, w którym płoszczyca jest konsumentem trzeciego
rzędu.
Jętki należą do owadów związanych ze środowiskiem wodnym. Osobniki dorosłe żyją zaledwie
kilka dni i giną zaraz po kopulacji i złożeniu jaj. Mają ciało pokryte cienkim, chitynowym
oskórkiem. Odwłok jest zakończony długimi wyrostkami. Na głowie znajdują się duże oczy
złożone i para krótkich, wieloczłonowych czułków. Aparat gębowy jest silnie uwsteczniony,
gdyż postaci dorosłe nie pobierają pokarmu.
Jaja składane są do wody, gdzie rozwijają się larwy. Mają one bardzo dobrze rozwinięty
gryzący aparat gębowy i zasiedlają najczęściej dno koryta rzeki, odżywiając się zgromadzoną
tam martwą materią organiczną. Dorastająca larwa linieje od 15 do 30 razy. W wyniku
przedostatniego linienia powstaje uskrzydlone subimago. Jego jelito nie zawiera już treści
pokarmowej, ale gaz ułatwiający wypłynięcie na powierzchnię wody i jej opuszczenie. W ciągu
24 godzin owad linieje po raz ostatni, przechodząc w postać dojrzałą.
Dawniej jętki występowały powszechnie w rzekach Europy. Obecnie albo wyginęły, albo
znajdują się na listach gatunków zagrożonych wyginięciem. Jętki są bardzo wrażliwe
na zanieczyszczenia wody i inne zmiany jej parametrów fizykochemicznych.
Poniższy rysunek przedstawia osobnika dorosłego i larwę bez zachowania skali.
Na podstawie: Z. Strzelecki, Kolekcja Przyrodnicza Pracowni Dydaktyki UMK w Toruniu, http://www.mp.umk.pl;
http://www.wigry.org.pl
10.1. (0–1)
Na podstawie tekstu i rysunku podaj dwie cechy budowy morfologicznej jętek, które
występują wyłącznie u owadów.
10.2. (0–1)
Określ typ przeobrażenia występującego u jętki. Odpowiedź uzasadnij.
Typ przeobrażenia:
Uzasadnienie:
10.3. (0–1)
Dokończ zdanie. Zaznacz właściwą odpowiedź spośród podanych.
Narządem analogicznym do wypełnionego powietrzem przewodu pokarmowego jętki jest
rezonator płaza.
pęcherz pławny ryby.
pęcherz moczowy ssaka.
zestaw worków powietrznych ptaka.
10.4. (0–1)
Określ, czy larwy jętek mogą służyć jako bioindykatory czystości wód. Odpowiedź
uzasadnij, odnosząc się do zakresu tolerancji larw jętek na zanieczyszczenia
środowiska.
Rośliny rosnące w środowisku naturalnym są narażone na działanie wielu niekorzystnych
czynników, określanych jako czynniki stresowe. Susza i podtopienie stanowią czynniki
stresowe, które upośledzają transport wody w roślinie. Stres wywołuje odpowiedź komórek,
tkanek i organów, co pozwala na lepsze przystosowanie się rośliny do aktualnych warunków
środowiska. Jedną z pierwszych odpowiedzi rośliny na działanie czynnika stresotwórczego
jest zmiana równowagi hormonalnej. Obserwowaną reakcją roślin na suszę lub podtopienie
jest stymulacja syntezy etylenu. Efekt działania etylenu to m.in.:
opadanie liści,
rozwój miękiszu powietrznego w korzeniach,
powstawanie korzeni przybyszowych oraz włośników.
Na podstawie: red. J. Kopcewicz i S. Lewak, Podstawy fizjologii roślin, Warszawa 1998;
A. Kacperska, Udział hormonów roślinnych w odpowiedzi roślin na stresowe czynniki środowiska, „Kosmos” 44(3–4), 1995.
10.1. (0–1)
Na poniższych schematach przedstawiono przekroje poprzeczne przez korzeń ryżu: A – stan
wyjściowy, B – efekt działania etylenu w warunkach podtopienia rośliny.
Na podstawie: S. Nishiuchi i inni, Mechanisms for coping with submergence and waterlogging in rice, „Rice” 5(2), 2012.
Na podstawie schematów określ, na czym polegała zmiana w budowie korzenia ryżu,
i podaj jej znaczenie adaptacyjne.
10.2. (0–1)
Wyjaśnij, w jaki sposób wzrost wydzielania etylenu w czasie suszy przyczynia się
do utrzymania zrównoważonego bilansu wodnego roślin. W odpowiedzi uwzględnij
jeden z wymienionych efektów działania etylenu.
10.3. (0–1)
Oceń, czy poniższe informacje odnoszące się do roli auksyn w funkcjonowaniu rośliny
są prawdziwe. Zaznacz P, jeśli informacja jest prawdziwa, albo F – jeśli jest fałszywa.
1.
Auksyny produkowane przez pąk szczytowy są odpowiedzialne za zjawisko dominacji wierzchołkowej.
P
F
2.
Auksyny, podobnie jak etylen, mogą indukować tworzenie się korzeni przybyszowych.
P
F
3.
Auksyny biorą udział w reakcjach fototropicznych pędu, dzięki czemu warunkują jego wyginanie się w kierunku światła.
Mioglobina jest białkiem występującym w mięśniach kręgowców. U ssaków nurkujących służy
jako magazyn tlenu: pozwala na pracę mięśni w warunkach chwilowego niedotlenienia całego
organizmu. Natomiast obecność mioglobiny w mięśniach pozostałych ssaków przede
wszystkim wpływa na efektywność dyfuzji tlenu z krwi do mięśni.
Na poniższym wykresie przedstawiono powinowactwo mioglobiny do tlenu oraz powinowactwo
hemoglobiny do tlenu w pięciu różnych pH.
Na podstawie: R.G. Garrett, C.M. Grisham, Biochemistry, University of Virginia 2010, s. 474;
J.M. Berg, J.L. Tymoczko, L. Stryer, Biochemia, Warszawa 2009, s. 183–193.
10.1. (0–1)
Określ, jaki wpływ na dyfuzję tlenu z krwi do włókien mięśniowych ma mioglobina
występująca w cytozolu tych komórek. Odpowiedź uzasadnij, odnosząc się do danych
przedstawionych na wykresie.
10.2. (0–1)
Uzupełnij poniższe zdanie tak, aby w poprawny sposób opisywało ono procesy
wymiany gazowej zachodzące w płucach człowieka. W każdym nawiasie podkreśl
właściwe określenie.
Podczas wymiany gazowej w płucach człowieka dyfuzja CO2 z krwi do pęcherzyków płucnych
jest przyczyną (wzrostu / spadku) pH krwi, a dzięki temu następuje (wzrost / spadek)
powinowactwa hemoglobiny do tlenu.
10.3. (0–1)
Uzupełnij poniższy schemat tak, aby poprawnie ilustrował drogę tlenu z powietrza
pęcherzykowego, aż do jego wykorzystania w procesie tlenowego oddychania
wewnątrzkomórkowego. Wpisz we właściwe miejsca wymienione poniżej nazwy.
Do życia roślinom okrytonasiennym niezbędna jest między innymi woda. Jest ona pobierana najczęściej z gleby dzięki
korzeniom. Główną siłą napędzającą pobieranie wody z gleby jest transpiracja zachodząca w nadziemnych częściach roślin.
10.1. (0–1)
Wyjaśnij, jaki jest związek między transpiracją w częściach nadziemnych rośliny, a pobieraniem wody z gleby przez korzenie.
10.2. (0–1)
Wymień po jednym czynniku – wewnętrznym i zewnętrznym, który powoduje zwiększenie intensywności transpiracji.
10.3. (0–1)
W przypadku, gdy transpiracja zachodzi z minimalną wydajnością, proces pobierania wody musi być wspomagany
w sposób aktywny. W procesie tym zachodzi, zależne od energii, wchłanianie jonów soli mineralnych z gleby. Określ, w jaki
sposób proces ten przyczynia się do wchłaniania wody.
To zadanie pochodzi ze zbioru matura 2022 wydawnictwa
Na schemacie A przedstawiono procesy związane z transportem CO2 i zachodzące w ludzkim
erytrocycie znajdującym się w naczyniach włosowatych tkanek obwodowych. Na wykresie B
przedstawiono krzywe dysocjacji CO2 dla hemoglobiny utlenowanej i odtlenowanej.
Na podstawie: I. Kay, Wprowadzenie do fizjologii zwierząt, Warszawa 2001.
10.1. (0–1)
Określ, które stwierdzenia dotyczące transportu CO2 we krwi człowieka są prawdziwe.
Zaznacz P, jeśli stwierdzenie jest prawdziwe, albo F – jeśli jest fałszywe.
1.
Część CO2 powstającego w tkankach rozpuszcza się w osoczu krwi i w tej postaci jest transportowana.
P
F
2.
Jony HCO–3, które są jedną z form transportu CO2 we krwi, powstają w erytrocytach dzięki reakcji katalizowanej przez anhydrazę węglanową.
P
F
3.
Jony HCO–3 są transportowane przez błonę erytrocytu na zasadzie dyfuzji prostej.
P
F
10.2. (0–1)
Określ dominujący kierunek reakcji katalizowanej przez anhydrazę węglanową
w erytrocytach znajdujących się w naczyniach włosowatych płuc – podaj substraty
i produkty tej reakcji.
Substraty:
Produkty:
10.3. (0–1)
Na podstawie informacji przedstawionych na wykresie B uzupełnij poniższe zdanie tak,
aby zawierało ono informacje prawdziwe. W każdym nawiasie podkreśl właściwe
określenie.
Utlenowanie hemoglobiny w płucach powoduje, że CO2 jest od niej (łatwiej / trudniej)
odłączany, natomiast w tkankach, gdy hemoglobina oddaje tlen, (zwiększa się / zmniejsza się)
jej powinowactwo do CO2.
