Słonecznik bulwiasty – topinambur (Helianthus tuberosus L.) – to roślina pochodząca
z Ameryki Północnej uprawiana na różnych kontynentach jako roślina jadalna, pastewna
i ozdobna. Poza cienkimi korzeniami wytwarza rozłogi podziemne. Na ich końcach powstają
podziemne bulwy, w których magazynowane są asymilaty. Bulwy zawierają inulinę składającą
się z około 35 cząsteczek fruktozy. Inulina nie jest trawiona przez ludzi, w związku z czym
bulwy mają niewielką wartość odżywczą.
Na wykresie przedstawiono zmiany suchej masy różnych organów topinambura (korzeni,
łodyg i liści) podczas jego wzrostu. Krzywe ilustrujące zmiany masy łodyg nadziemnych i bulw
oznaczono literami A i B. Pomiary wykonywano w ciągu 33 tygodni, licząc od wysadzenia
rośliny aż do momentu zakończenia formowania się nowych bulw.
Na podstawie: J. Kopcewicz, S. Lewak, Fizjologia roślin, Warszawa 2002;
L.L.D. Incoll, T.F. Neales, The stem as a temporary sink before tuberization in Helianthus tuberosus,
„Journal of Experimental Botany” 21(2),1970.
7.1. (0–1)
Podaj, która z krzywych – A czy B – przedstawia zmiany masy bulw, a która – zmiany
masy łodyg nadziemnych. Odpowiedź uzasadnij, uwzględniając funkcje tych struktur.
Zmiany masy bulw:
Zmiany masy łodyg nadziemnych:
Uzasadnienie:
7.2. (0–1)
Uzupełnij poniższe zdania tak, aby zawierały one informacje prawdziwe. Podkreśl
w każdym nawiasie właściwe określenie.
Formą transportową produktów asymilacji z liści do bulw topinambura jest (glukoza / sacharoza). W transporcie związków magazynowanych w bulwach topinambura
główną rolę odgrywa (floem / ksylem). Inulina będąca głównym związkiem przechowywanym
w bulwach jest (dwucukrem / wielocukrem).
7.3. (0–1)
Uzasadnij, że bulwy topinambura mogą być zalecane do zastosowania w diecie osób
chorych na cukrzycę.
Safranina i zieleń świetlista wybarwiają związki budulcowe ścian
komórkowych roślin na różne kolory. Jednoczesne użycie obu
barwników pomaga ocenić stopień zdrewnienia ścian
komórkowych różnych tkanek.
Na zdjęciu przedstawiono wybarwiony za pomocą safraniny
i zieleni świetlistej przekrój przez wiązkę przewodzącą kukurydzy
– rośliny jednoliściennej. Literami A, B i C oznaczono elementy
trzech tkanek. Ściany komórkowe elementów A i C wybarwiły się
na czerwono, a elementu B – na niebieskozielono.
Na podstawie: https://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/f/f6/Zea1_Dutch_txt.jpg
7.1. (0–2)
Oznaczeniom literowym A–C na zdjęciu przyporządkuj spośród 1.–4. odpowiednie
nazwy elementów tkanek budujących tę wiązkę.
człon naczynia
człon rurki sitowej
komórka miękiszowa
włókno sklerenchymatyczne
7.2. (0–1)
Uzupełnij poniższe zdanie tak, aby powstał poprawny opis budowy elementów wiązki
przewodzącej. W każdym nawiasie podkreśl właściwe określenie.
Człony rurek sitowych można zidentyfikować po tym, że ich ściany komórkowe są znacznie
(cieńsze / grubsze) od ścian członów naczyń oraz od komórek (sklerenchymy / miękiszu),
a ponadto (towarzyszą / nie towarzyszą) im komórki przyrurkowe.
7.3. (0–1)
Dokończ zdanie. Zaznacz odpowiedź A albo B oraz jej uzasadnienie 1., 2. albo 3.
Na podstawie zdjęcia można wnioskować, że lignina wybarwiła się na kolor
Kolczurka klapowana (Echinocystis lobata) jest jednorocznym pnączem z rodziny
dyniowatych. Jej łodygi bardzo szybko rosną i mogą dochodzić do 5–6 m długości. W kątach
dłoniastoklapowanych liści wyrastają długie, rozgałęziające się wąsy czepne oraz wiechowate
kwiatostany męskie. Kwiaty żeńskie występują na tych samych osobnikach i wyrastają również
w kątach liści, pojedynczo lub po dwa. Owocem jest zielona torebka, pokryta kolcami, w której
znajdują się 4 nasiona. Torebka po wyschnięciu jest lekka i wypełniona powietrzem, nasiona
łatwo z niej wypadają. Owoce i nasiona mogą przemieszczać się wraz z wodą. Kolczurka
wydziela do środowiska substancje hamujące rozwój innych roślin w jej bezpośrednim
otoczeniu.
Atrakcyjny wygląd kwiatów kolczurki oraz charakterystyczne owoce wzbudzają
zainteresowanie ludzi, którzy przenoszą ją do ogrodów. Ten gatunek zwykle występuje
na siedliskach synantropijnych, skąd przedostaje się na brzegi potoków, rzek i jezior, a także
na skraje lasów łęgowych. W wielu miejscach występuje bardzo licznie i może tworzyć zwarte
maty, złożone ze splecionych ze sobą pędów, pokrywające gęsto inne rośliny, co utrudnia
ich wzrost.
Kolczurka klapowana jest w Polsce gatunkiem inwazyjnym – zagraża gatunkom rodzimym
i siedliskom przyrodniczym. Zabronione są wprowadzanie jej do środowiska, import oraz
prowadzenie jej uprawy.
Na rysunku przedstawiono fragment łodygi kolczurki z kwiatami oraz jej owoc.
Na podstawie: B. Sudnik-Wójcikowska, Rośliny synantropijne, Warszawa 2011;
N.L. Britton, A. Brown, An illustrated flora of the northern United States, Canada and the British Possessions, Nowy Jork 1913.
7.1. (0–1)
Dokończ zdanie. Zaznacz odpowiedź A albo B oraz odpowiedź 1., 2. albo 3.
Kolczurka klapowana jest rośliną
A.
jednopienną,
a jej kwiaty
1.
są obupłciowe.
2.
są rozdzielnopłciowe.
B.
dwupienną,
3.
mogą być obupłciowe lub rozdzielnopłciowe.
7.2. (0–2)
Wypisz z tekstu dwie cechy kolczurki klapowanej, które sprawiają, że wygrywa ona
konkurencję z gatunkami rodzimymi, oraz określ, w jaki sposób każda z tych cech
warunkuje wysoką konkurencyjność kolczurki.
Ruchy roślin mogą być spowodowane czynnikami wewnętrznymi lub wynikają z wrażliwości
organu na określony bodziec zewnętrzny.
Wąs czepny męczennicy, będący przekształconym pędem bocznym, w odpowiedzi na dotyk
wygina się w miejscu kontaktu, co przedstawiono schematycznie na poniższym rysunku.
Na podstawie: https://pl.wikipedia.org/wiki/Wąs_czepny
8.1. (0–1)
Dokończ zdanie. Zaznacz odpowiedź A albo B oraz jej uzasadnienie 1., 2., 3. albo 4.
Przedstawiony ruch wąsa czepnego męczennicy jest przykładem
A.
nastii,
ponieważ ten ruch jest
1.
kierunkowy i nieodwracalny.
2.
kierunkowy i odwracalny.
B.
tropizmu,
3.
bezkierunkowy i odwracalny.
4.
bezkierunkowy i nieodwracalny.
8.2. (0–1)
Opisz mechanizm ruchu przedstawionego na rysunku. W odpowiedzi uwzględnij
procesy zachodzące w komórkach wąsa czepnego.
Zadanie usunięte przez CKE z wersji informatora dla egzaminu maturalnego od roku szkolnego 2024/2025 jako niezgodne z podstawą programową.
Pobrany przez opuncję figową (Opuntia ficus-indica) dwutlenek węgla jest wstępnie wiązany
do kwasu fosfoenolopirogronowego (PEP) i magazynowany w postaci czterowęglowego
jabłczanu w wakuolach komórek miękiszu asymilacyjnego. Gdy w tych komórkach możliwe
jest wytworzenie siły asymilacyjnej, jabłczan jest transportowany do cytozolu i podlega reakcji
dekarboksylacji. Pochodzący z tej reakcji dwutlenek węgla wiązany jest w cyklu
Calvina-Bensona w chloroplastach tej komórki.
Na poniższych wykresach przedstawiono bilans pochłaniania CO2, będący różnicą między
pochłanianiem CO2 z atmosfery a jego wydzielaniem (wykres 1.), oraz przewodność
szparkową, która wyraża natężenie transpiracji poprzez aparaty szparkowe (wykres 2.)
u opuncji figowej (Opuntia ficus-indica). Obserwację prowadzono przez 24 godziny, w czasie
której roślina była zarówno wystawiona na działanie światła, jak i przetrzymywana
w ciemności.
Na podstawie: L. Taiz, E. Zeiger, Plant Physiology, Sunderland 2006, s. 187.
8.1. (0–1)
Dokończ zdanie. Zaznacz odpowiedź A albo B oraz jej uzasadnienie 1., 2. albo 3.
Na podstawie przedstawionych informacji można stwierdzić, że opuncja figowa, ze względu
na rodzaj przeprowadzanej fotosyntezy, należy do roślin typu
A.
C4,
ponieważ
1.
wtórnym produktem wiązania CO2 w chloroplastach jest związek czterowęglowy.
2.
u tej rośliny wstępne wiązanie CO2 zachodzi w nocy, a wiązanie CO2 w cyklu Calvina-Bensona – w dzień.
B.
CAM,
3.
u tej rośliny pierwotne i wtórne wiązanie CO2 jest rozdzielone przestrzennie – zachodzi w różnych typach komórek.
8.2. (0–1)
Oceń, czy poniższe informacje dotyczące opuncji figowej są prawdziwe. Zaznacz P, jeśli
informacja jest prawdziwa, albo F – jeśli jest fałszywa.
1.
W nocy, gdy aparaty szparkowe pozostają otwarte, utrata CO2 pochodzącego z mitochondrialnych procesów oddychania przewyższa ilość pochłanianego CO2.
P
F
2.
Zamknięte w ciągu dnia aparaty szparkowe ograniczają utratę wody na drodze transpiracji, dzięki czemu możliwe staje się prowadzenie oszczędnej gospodarki wodnej.
P
F
3.
Zamknięcie aparatów szparkowych w ciągu dnia w dużym stopniu ogranicza utratę odłączonego od kwasu jabłkowego CO2 do atmosfery.
Giardioza (lamblioza), wywoływana przez pierwotniaka – giardię jelitową (Giardia lamblia), jest
szeroko rozpowszechnioną chorobą pasożytniczą, będącą przyczyną biegunki u ludzi. Cechą
charakterystyczną tego pierwotniaka jest obecność podwójnych organellów – dwóch jąder
komórkowych i dwóch kompletów wici, ułożonych po obu stronach osi komórki. Do zarażenia
się giardią dochodzi drogą pokarmową – przez połknięcie cyst znajdujących się
w zanieczyszczonej nimi wodzie lub pokarmie. W jelicie z cyst uwalniają się trofozoity, które
przyczepiają się za pomocą specjalnego dysku czepnego, stanowiącego rodzaj przyssawki,
do mikrokosmków jelita i intensywnie się rozmnażają. Trofozoity, które nie przyczepią się
do komórek nabłonka, są przesuwane dalej wraz z treścią jelita i przekształcają się w cysty,
wydalane z kałem żywiciela. Giardioza może mieć charakter przewlekły i nie powodować
wyraźnych objawów.
Na schemacie przedstawiono cykl rozwojowy giardii jelitowej w organizmie człowieka.
Na podstawie: A. Wiercińska-Drapało, Giardioza obraz kliniczny, rozpoznawanie i leczenie,
„Gastroenterologia kliniczna” 2(3), 2010.
8.1. (0–1)
Uzupełnij poniższe zdania tak, aby zawierały one informacje prawdziwe. Podkreśl
w każdym nawiasie właściwe określenie.
Giardia jelitowa jest przedstawicielem (orzęsków / wiciowców). Ten organizm pasożytuje
w jelicie (cienkim / grubym) człowieka. Giardia jelitowa rozmnaża się bezpłciowo przez
(poprzeczny / podłużny) podział komórki.
8.2. (0–1)
Na podstawie przedstawionych informacji podaj jedną cechę budowy giardii jelitowej
stanowiącą przystosowanie do pasożytniczego trybu życia oraz określ, na czym
to przystosowanie polega.
8.3. (0–1)
Podaj przykład działania profilaktycznego zapobiegającego giardiozie.
Na schemacie przedstawiono cykl rozwojowy glisty ludzkiej. W Polsce glistnica jest chorobą
coraz rzadszą, ale ciągle częstą w krajach tropikalnych, m.in. ze względu na nawożenie upraw
ludzkimi odchodami.
http://www.medycynatropikalna.pl
9.1. (0–1)
Na podstawie schematu oceń, czy poniższe stwierdzenia dotyczące glisty ludzkiej są
prawdziwe. Zaznacz P, jeśli stwierdzenie jest prawdziwe, albo F – jeśli jest fałszywe.
1.
Glista ludzka jest organizmem rozdzielnopłciowym o wyraźnym dymorfizmie płciowym.
P
F
2.
Glista ludzka jest pasożytem jednodomowym, ponieważ ma jednego żywiciela, którym jest człowiek.
P
F
3.
Do rozwoju larw inwazyjnych dochodzi jeszcze zanim jaja opuszczą jelito człowieka.
P
F
9.2. (0–1)
Z podanych poniżej przykładów ludzkich zachowań wybierz i zaznacz dwa stanowiące
czynniki ryzyka zarażenia się glistą ludzką.
Wkładanie do ust różnych przedmiotów przez małe dzieci.
Zjedzenie niemytych surowych warzyw.
Zjedzenie przeterminowanej konserwy mięsnej lub nieświeżej wędliny.
Spożywanie mięsa wieprzowego lub dziczyzny niezbadanych przez weterynarza.
Połknięcie wody podczas pływania w zanieczyszczonym zbiorniku wodnym.
U owadów i wijów funkcję transportu gazów oddechowych oraz wymiany gazowej pełni układ
tchawkowy. System rozgałęzionych tchawek doprowadza tlen do każdej komórki ciała.
Na rysunku przedstawiono fragment układu tchawkowego owada.
Na podstawie: A. Czubaj i inni, Biologia, Warszawa 1994, s. 273.
9.1. (0–1)
Z wykorzystaniem informacji na rysunku przedstaw, w jaki sposób tracheole
usprawniają wymianę gazową między tchawkami a komórkami ciała.
9.2. (0–1)
Podpunkt zmodyfikowany zgodnie ze zaktualizowaną wersją informatora od roku szkolnego 2024/2025 (usunięto z pytania wije pozostawiając owady)
Oceń, czy poniższe stwierdzenia dotyczące owadów są prawdziwe. Zaznacz P, jeśli stwierdzenie jest prawdziwe, albo F – jeśli jest fałszywe.
1.
Owady wykazują metamerię heteronomiczną.
P
F
2.
Owady mają jedną parę czułków.
P
F
3.
Owady przechodzą rozwój prosty i nie występuje u nich rozwój złożony.
Jętki należą do owadów związanych ze środowiskiem wodnym. Osobniki dorosłe żyją zaledwie
kilka dni i giną zaraz po kopulacji i złożeniu jaj. Mają ciało pokryte cienkim, chitynowym
oskórkiem. Odwłok jest zakończony długimi wyrostkami. Na głowie znajdują się duże oczy
złożone i para krótkich, wieloczłonowych czułków. Aparat gębowy jest silnie uwsteczniony,
gdyż postaci dorosłe nie pobierają pokarmu.
Jaja składane są do wody, gdzie rozwijają się larwy. Mają one bardzo dobrze rozwinięty
gryzący aparat gębowy i zasiedlają najczęściej dno koryta rzeki, odżywiając się zgromadzoną
tam martwą materią organiczną. Dorastająca larwa linieje od 15 do 30 razy. W wyniku
przedostatniego linienia powstaje uskrzydlone subimago. Jego jelito nie zawiera już treści
pokarmowej, ale gaz ułatwiający wypłynięcie na powierzchnię wody i jej opuszczenie. W ciągu
24 godzin owad linieje po raz ostatni, przechodząc w postać dojrzałą.
Dawniej jętki występowały powszechnie w rzekach Europy. Obecnie albo wyginęły, albo
znajdują się na listach gatunków zagrożonych wyginięciem. Jętki są bardzo wrażliwe
na zanieczyszczenia wody i inne zmiany jej parametrów fizykochemicznych.
Poniższy rysunek przedstawia osobnika dorosłego i larwę bez zachowania skali.
Na podstawie: Z. Strzelecki, Kolekcja Przyrodnicza Pracowni Dydaktyki UMK w Toruniu, http://www.mp.umk.pl;
http://www.wigry.org.pl
10.1. (0–1)
Na podstawie tekstu i rysunku podaj dwie cechy budowy morfologicznej jętek, które
występują wyłącznie u owadów.
10.2. (0–1)
Określ typ przeobrażenia występującego u jętki. Odpowiedź uzasadnij.
Typ przeobrażenia:
Uzasadnienie:
10.3. (0–1)
Dokończ zdanie. Zaznacz właściwą odpowiedź spośród podanych.
Narządem analogicznym do wypełnionego powietrzem przewodu pokarmowego jętki jest
rezonator płaza.
pęcherz pławny ryby.
pęcherz moczowy ssaka.
zestaw worków powietrznych ptaka.
10.4. (0–1)
Określ, czy larwy jętek mogą służyć jako bioindykatory czystości wód. Odpowiedź
uzasadnij, odnosząc się do zakresu tolerancji larw jętek na zanieczyszczenia
środowiska.
