Dziwidło olbrzymie (Amorphophallus titanum) – roślina występująca jedynie na indonezyjskiej Sumatrze – wytwarza jeden z największych kwiatostanów świata. Z podziemnej bulwy wyrasta kwiatostan – kolba przypominająca pojedynczy kwiat. Kolba składa się z dużej liczby drobnych kwiatów męskich, a u nasady – także żeńskich. Kwitnieniu (zwłaszcza kwiatów żeńskich) towarzyszy wyraźne podwyższenie temperatury kwiatostanu i cykliczne uwalnianie fal zapachowych, zsynchronizowane z impulsami ciepła.
Na podstawie: B. Wiatrowska i in., Dziwidło olbrzymie (Amorphophallus titanum), niezwykła bylina Sumatry, „Kosmos” 67(2), 2018.
Uzasadnij, że wydzielanie ciepła podczas kwitnienia ma znaczenie dla zapylania dziwidła olbrzymiego.
Na poniższym zdjęciu przedstawiono gałązkę brzozy brodawkowatej (Betula pendula). Kwiatostan męski oznaczono symbolem ♂, a kwiatostan żeński – symbolem ♀.
Na podstawie: www.lasy.gov.pl
5.1. (0–1)
Określ, czy brzoza brodawkowata jest rośliną jednopienną, czy – dwupienną. Odpowiedź uzasadnij.
5.2. (0–2)
Uzupełnij poniższe zdania tak, aby w poprawny sposób opisywały mechanizm podwójnego zapłodnienia u roślin okrytonasiennych. W każdym nawiasie podkreśl właściwe określenie.
Łagiewka pyłkowa wnika do zalążka i przenosi do woreczka zalążkowego komórki plemnikowe, które powstały w ziarnie pyłku na drodze (mitozy / mejozy). Jedna z komórek plemnikowych łączy się z komórką jajową, co prowadzi do powstania zygoty i do rozwoju zarodka. Druga komórka plemnikowa łączy się z (komórką centralną / jedną z synergid) – w ten sposób powstaje triploidalna tkanka odżywcza w postaci (bielma / obielma).
Czereśnia (Prunus avium) jest drzewem naturalnie występującym w polskich lasach, a także
drzewem owocowym uprawianym w sadach. W warunkach naturalnych czereśnie osiągają
do 30 metrów wysokości. Owoce czereśni mają mięsisty mezokarp i zdrewniały endokarp.
Powierzchnia egzokarpu – skórki jest pokryta substancjami woskowymi. Poniżej
przedstawiono fotografię owoców czereśni (A) oraz schemat budowy owocu w przekroju
podłużnym (B).
Uwaga: nie zachowano wspólnej skali fotografii i schematu.
Na podstawie: www.ekologia.pl
Fotografia i schemat: Wikimedia Commons.
7.1. (0–1)
Wykaż związek budowy owocu czereśni ze sposobem rozprzestrzeniania się tej rośliny
w środowisku naturalnym.
7.2. (0–2)
Uzupełnij poniższe zdania tak, aby zawierały informacje prawdziwe. Podkreśl
w każdym nawiasie właściwe określenie.
Czereśnia należy do grupy roślin (nagonasiennych / okrytonasiennych). Owoce czereśni to
(jagody / pestkowce), charakteryzujące się częściowo zdrewniałą owocnią. Woski obecne
na powierzchni skórki (zwiększają / ograniczają) parowanie wody zawartej w owocu.
Goryczka wiosenna (Gentiana verna) to niewielka roślina o bardzo dużych kwiatach
w stosunku do całego organizmu. Kolor jej kwiatów jest intensywnie niebieski. W kwiecie
znajdują się jeden okółek pręcików i słupek zbudowany z dwóch owocolistków. Goryczka
wiosenna jest rośliną zapylaną przez owady – głównie motyle i trzmiele.
Poniżej przedstawiono zdjęcie goryczki wiosennej (I) oraz schemat budowy jej kwiatu
w przekroju podłużnym (II).
Na podstawie: A. Szweykowska i J. Szweykowski, Botanika, Warszawa 2013.
Źródło fotografii: Wikimedia Commons.
2.1. (0-1)
Podaj nazwy elementów okwiatu goryczki wiosennej oznaczonych na rysunku literami
A i B.
A.
B.
2.2. (0-1)
Uzupełnij poniższe zdania tak, aby zawierały informacje prawdziwe. Podkreśl
w każdym nawiasie właściwe określenie.
Goryczka wiosenna należy do (nagonasiennych / okrytonasiennych). W przemianie pokoleń
goryczki wiosennej pokoleniem dominującym jest (gametofit / sporofit).
2.3. (0-1)
Wykaż, że produkcja barwnika w kwiatach jest korzystna dla goryczki wiosennej mimo
kosztów energetycznych, związanych z syntezą tego barwnika.
Kotewka orzech wodny (Trapa natans) to jednoroczna roślina wodna. Podwodna łodyga
zawiera kanały powietrzne. Jest wiotka i cienka, zgrubiała tylko w górnej części, przy
powierzchni wody. Kotewka ma dwa rodzaje liści:
pływające – o kształcie romboidalnym, z aparatami szparkowymi obecnymi wyłącznie w skórce górnej i z rozdętymi ogonkami, w których występują komory powietrzne, zebrane w gęste, pływające rozety (o średnicy 15–55 cm)
zanurzone – niewielkie, niepodzielone na blaszkę liściową i ogonek, szybko obumierające.
Korzenie kotewki wyrastają na całej długości pędu. Część korzeni kotwiczy roślinę
w podłożu, a część – pełni funkcję asymilacyjną.
Pojedyncze białe kwiaty rozwijają się na wzniesionych ponad wodę szypułkach. Kielich ma
cztery sztywne, lancetowate działki. Korona składa się z czterech białych płatków. Owocem
jest orzech.
W przypadku silnego wzrostu kotewki jej gęsta pokrywa rozet liściowych może składać się
nawet z trzech warstw liści. Masowo występująca kotewka ogranicza lub eliminuje inne
gatunki zanurzonych i pływających roślin wodnych. Spadki zawartości tlenu w zbiornikach
z bujnie rosnącą kotewką mogą powodować śnięcie ryb i migrację drobnych ryb ze strefy
przybrzeżnej na głębsze wody.
W Polsce kotewka jest rośliną rzadką, objętą ochroną gatunkową, ale w Ameryce Północnej
jest gatunkiem inwazyjnym, silnie oddziałującym na lokalną florę i faunę.
Na podstawie: atlas.roslin.pl; nyis.info; siedliska.gios.gov.pl; Źródło ilustracji: Wikimedia Commons.
9.1. (0–2)
Na podstawie przedstawionych informacji podaj po jednym przykładzie
charakterystycznej cechy kotewki orzecha wodnego, na podstawie której można ją
zaklasyfikować do roślin:
okrytonasiennych –
dwuliściennych –
9.2. (0–2)
Wypisz z tekstu dwie cechy budowy anatomicznej liścia pływającego kotewki
stanowiące przystosowanie do życia w środowisku wodnym i podaj, na czym polega
każde z tych przystosowań.
9.3. (0–1)
Wyjaśnij, dlaczego masowy rozwój kotewki orzecha wodnego w zbiorniku wodnym
może być przyczyną spadku zawartości tlenu w wodzie.
Gorczyca biała (Sinapis alba) to uprawiana w Polsce roślina zielna z rodziny kapustowatych (Brassicaceae). Liczba chromosomów w komórkach somatycznych gorczycy wynosi 2n = 24. W nasionach gorczycy białej występuje związek organiczny – synalbina, z której w wyniku hydrolizy uwalniają się olejki gorczyczne. Związki te hamują kiełkowanie i wzrost siewek niektórych innych gatunków roślin. W czasie owocowania gorczyca biała jest rośliną trującą dla zwierząt, np. u koni i bydła olejki gorczyczne powodują stany zapalne błon śluzowych.
Na podstawie: B. Sawicka, E. Kotiuk, Gorczyce jako rośliny wielofunkcyjne, „Acta Sci. Pol., Agricultura” 6(2), 2007.
3.1. (0–1)
Oceń, czy dokończenia poniższego zdania są prawdziwe. Zaznacz P, jeśli stwierdzenie jest prawdziwe, albo F – jeśli jest fałszywe.
Wytwarzanie olejków gorczycznych jest przystosowaniem
1.
do konkurencji z innymi gatunkami roślin.
P
F
2.
do ochrony przed roślinożercami.
P
F
3.2. (0–1)
Uzupełnij tabelę – wpisz liczbę chromosomów znajdujących się w komórkach podanych struktur owocu gorczycy.
Na rysunku przedstawiono przekrój jednej ze stref korzeniowych oraz dwie drogi transportu
wody w tej strefie.
Źródło: L. Taiz, E. Zeiger, I.M. Møller, Plant physiology and development, Sunderland 2014.
3.1. (0–1)
Dopasuj odpowiednie nazwy elementów anatomicznych korzenia, wybranych spośród punktów 1-5, do liter A-D odpowiadającym strukturom przedstawionym na rysunku.
A.
B.
C.
D.
endoderma
floem
kora pierwotna
ryzoderma
ksylem
3.2. (0–1)
Podaj nazwę strefy korzeniowej przedstawionej na rysunku. Odpowiedź uzasadnij, odwołując się do jednej cechy budowy charakterystycznej dla tej
strefy.
Nazwa strefy korzeniowej:
Uzasadnienie:
3.3. (0–1)
Na podstawie rysunku określ jedną różnicę między transportem symplastycznym i
apoplastycznym. W swojej odpowiedzi odwołaj się do obu dróg transportu wody.
Schemat przedstawia kiełkujący ziarniak, należącego do roślin
okrytonasiennych jęczmienia. Jeden z fitohormonów transportowany jest z liścieni do warstwy
aleuronowej, gdzie indukuje syntezę alfa-amylazy. Skrobia zmagazynowana w bielmie jest
trawiona do maltozy, a następnie do cukrów prostych.
Źródło: M. Barbor, Biology, Londyn 1997.
5.1. (0–1)
Wyjaśnij znaczenie trawienia skrobi w bielmie dla reakcji anabolicznych zachodzących w
kiełkujących nasionach jęczmienia.
5.2. (0–2)
Oceń, czy poniższe stwierdzenia dotyczące nasion roślin okrytozalążkowych są prawdziwe. Zaznacz P, jeśli stwierdzenie jest prawdziwe, albo F – jeśli jest fałszywe.
1.
Nasiona roślin okrytonasiennych mogą być roznoszone przez zwierzęta.
P
F
2.
Nasiona niektórych gatunków roślin okrytonasiennych są przystosowane do roznoszenia przez wiatr.
P
F
3.
Nasiona roślin okrytonasiennych mogą być roznoszone razem z owocami.
Pełnik europejski (Trollius europaeus) to roślina zielna występująca głównie na mokrych
łąkach, przy brzegach strumieni oraz w wilgotnych lasach liściastych. Mimo że roślina
produkuje dużo nasion, rzadko spotyka się siewki w sąsiedztwie kęp pełnika, gdyż ich
rozwojowi nie sprzyja konkurencja ze strony innych gatunków łąkowych. Odsłanianie gleby
wokół kęp pełnika sprawia, że łatwiej zachodzi kiełkowanie jego nasion. Stanowiska pełnika
chroni się także poprzez regularne koszenie łąk, co zmniejsza udział gatunków
ekspansywnych, takich jak np. pokrzywa zwyczajna lub ostrożeń polny. W Polsce pełnik jest
objęty ochroną gatunkową.
Kwiaty pełnika są okazałe, żółte i zapylane głównie przez kilka gatunków muchówek
z rodzaju Chiastocheta. Muchówki wchodzą do kwiatu, gdzie zjadają pyłek i nektar.
W kwiecie dochodzi też do kopulacji tych owadów i składania jaj. Wylęgające się larwy
wgryzają się do słupków i wyjadają tam część zawiązków nasion. Przed przepoczwarzeniem
larwy wydostają się z kwiatów i spadają na powierzchnię gleby.
Na poniższych ilustracjach przedstawiono pokrój ogólny pełnika oraz – w powiększeniu –
typowy liść łodygowy.
Na podstawie: A. Kołos i A. Kołos, Trollius europaeus (Ranunculaceae) in north-eastern Poland,
„Fragmenta Floristica et Geobotanica Polonica” 23(2), 2016; www.europeana.eu
7.1. (0–1)
Dokończ zdanie. Zaznacz odpowiedź A albo B oraz jej uzasadnienie 1., 2. albo 3.
Pełnik europejski należy do klasy roślin
A.
jednoliściennych,
o czym
świadczą
1.
okazałe kwiaty przystosowane do zapylania
przez owady.
2.
liście o nerwacji siateczkowatej osadzone
na ogonkach liściowych.
B.
dwuliściennych,
3.
zielna forma życiowa i przywiązanie
do wilgotnych siedlisk.
7.2. (0–1)
Wykaż, że przedstawiona w tekście zależność między pełnikiem a muchówkami jest
mutualizmem. Określ, na czym polega mutualizm, oraz podaj przykłady korzyści lub
strat odnoszonych przez wymienione organizmy.
7.3. (0–1)
Określ typ przeobrażenia występujący u muchówki z rodzaju Chiastocheta. Odpowiedź
uzasadnij.
Typ przeobrażenia:
Uzasadnienie:
7.4. (0–2)
Oceń, czy działania opisane w tabeli stanowią ochronę czynną pełnika europejskiego.
Zaznacz T (tak), jeśli działanie jest przykładem ochrony czynnej, albo N (nie) – jeśli nim
nie jest.
1.
Odsłanianie gleby wokół kęp pełnika europejskiego.
T
N
2.
Wpisanie pełnika europejskiego na listę gatunków chronionych.
T
N
3.
Regularne koszenie łąk ze stanowiskami pełnika europejskiego.
