Żbik europejski (Felis silvestris silvestris) jest obok rysia euroazjatyckiego (Lynx lynx)
jedynym dzikim przedstawicielem rodziny kotowatych (Felidae) występującym w Polsce.
Żbiki są terytorialne: terytorium samca pokrywa się z terytoriami 2–3 samic. Żyją w lasach
liściastych lub mieszanych, z bogatym podszytem. Pokarm zdobywają przede wszystkim
na obrzeżach lasów, a także w zakrzaczeniach śródpolnych, na polanach leśnych, w dolinach
potoków i rzek.
Żbiki występują w południowo-wschodniej Polsce i są to rozproszone, niewielkie populacje - o łącznej liczebności co najwyżej 200 osobników. Trudność w oszacowaniu liczby żbików
sprawia ich swobodne krzyżowanie się z kotami domowymi (Felis silvestris catus), które
pochodzą od afrykańskiego podgatunku żbika (Felis silvestris lybica). Niektórzy naukowcy
uważają nawet, że kotożbiki (płodne mieszańce kota ze żbikiem) stanowią większość
osobników żyjących na wolności. Jak dotychczas, ścisła ochrona gatunkowa żbika
oraz ochrona jego siedlisk nie doprowadziły do znaczącego wzrostu liczebności populacji tego
kota.
Głównymi czynnikami zagrażającymi zmienności genetycznej żbika europejskiego są także
mała liczebność populacji i postępująca fragmentacja jego siedlisk. Zalecanym działaniem
ochronnym jest wyznaczenie i odtworzenie sieci korytarzy migracyjnych łączących ostoje tego
gatunku.
Na podstawie: Polska Czerwona Księga Zwierząt. Kręgowce, pod red. Z. Głowacińskiego, Warszawa 2001,
P. Adamski i inni, Gatunki zwierząt (z wyjątkiem ptaków). Poradniki ochrony siedlisk i gatunków Natura 2000,
t.6, Warszawa 2004
22.1. (0–1)
Na podstawie przedstawionych informacji oceń, które z poniższych wniosków
są uprawnione. Zaznacz T (tak), jeśli wniosek jest uprawniony, albo N (nie) – jeśli jest
nieuprawniony.
1.
Ryś i żbik są klasyfikowane do różnych rodzajów należących do jednej rodziny.
T
N
2.
Kot domowy i żbik europejski są podgatunkami jednego gatunku.
T
N
3.
Żbik europejski jest przodkiem kota domowego.
T
N
22.2. (0–1)
Wyjaśnij, dlaczego krzyżowanie się żbików z kotami domowymi stanowi zagrożenie
dla istnienia żbika europejskiego. W odpowiedzi odnieś się do zmian w puli genowej żbika.
22.3. (0–2)
Na podstawie przedstawionych informacji wyjaśnij, dlaczego rozbudowa sieci drogowej
na terenach, na których występują żbiki europejskie, jest zagrożeniem dla ich liczebności
i różnorodności genetycznej. W odpowiedzi odnieś się do biologii żbika lub procesów
ewolucyjnych.
Walenie to ssaki pochodzące od lądowych parzystokopytnych, które wtórnie przystosowały się
do życia w wodzie.
Mają torpedowate ciało, a wiele gatunków osiąga bardzo duże rozmiary. Skóra waleni jest naga,
a funkcję termoizolacyjną pełni u nich gruba warstwa tłuszczu podskórnego. Kończyny
przednie uległy przekształceniu w płetwy, a tylne – zanikły, chociaż u niektórych gatunków
wewnątrz ciała znajdują się szczątki ich szkieletu. Kości o budowie gąbczastej są przesycone
tłuszczem. Ogon jest zakończony poziomo ułożoną płetwą ogonową, niezawierającą kości ani
chrząstek, a na grzbiecie znajduje się różnej wielkości płetwa grzbietowa, która również jest
pozbawiona szkieletu.
Objętość płuc waleni jest niewielka w stosunku do masy ich ciała, a tlen niezbędny
do oddychania w czasie zanurzenia jest magazynowany w mięśniach.
Na podstawie: Encyklopedia szkolna. Biologia, pod red. A. Urbanka, Warszawa 1999.
10.1. (0–1)
Na podstawie tekstu podaj dwie cechy świadczące o tym, że walenie pochodzą od ssaków
lądowych.
10.2. (0–1)
Określ, jakie znaczenie dla funkcjonowania waleni w środowisku wodnym ma duża ilość
tłuszczu znajdująca się pod ich skórą i w jamach kości.
Fauna Australii różni się zasadniczo od fauny innych rejonów świata: 87% gatunków ssaków,
93% gatunków gadów i 94% gatunków płazów żyjących w Australii jest endemitami, czyli
gatunkami występującymi wyłącznie na tym kontynencie.
Dziobak (Ornithorhynchus anatinus) to endemiczny ssak australijski z rzędu stekowców.
Organizmy przypominające współczesne dziobaki występowały już ponad 110 mln lat temu.
Dziobak ma wiele cech, które nie występują u ssaków łożyskowych, a są obecne u gadów.
Na podstawie: A.D. Chapman, Numbers of Living Species in Australia and the Word, Canberra 2009.
21.1. (0–1)
Spośród wymienionych cech anatomicznych i fizjologicznych dziobaka wybierz i podkreśl
wszystkie te, które nie występują u ssaków łożyskowych, a są obecne u gadów.
przepona
ciało pokryte sierścią
gruczoły mleczne
jajorodność
kość krucza w obręczy barkowej
kloaka
21.2. (0–1)
Określ czynnik, który zadecydował o tym, że w toku ewolucji powstała w Australii fauna
kręgowców tak odmienna od fauny innych kontynentów.
Uwalnianie przez organizmy energii cieplnej jest warunkiem ich przeżycia. Zwierzęta w hibernacji,
noworodki niektórych gatunków (w tym – człowieka) i ssaki przystosowane do życia w niskich
temperaturach wytwarzają ciepło dzięki tzw. białkom rozprzęgającym. Białka te występują licznie
w błonie grzebieni mitochondriów komórek brunatnej tkanki tłuszczowej, gdzie tworzą kanały
jonowe. Aktywne białka rozprzęgające transportują protony z przestrzeni międzybłonowej
do macierzy mitochondrialnej, uwalniając jednocześnie energię gradientu protonowego w postaci
ciepła. Skutkiem ubocznym jest zmniejszenie wydajności powstawania ATP z udziałem syntazy
ATP. Komórki brunatnej tkanki tłuszczowej mają bardzo liczne mitochondria o dużych i licznych
grzebieniach. Tkanka ta jest silnie unaczyniona.
Również niektóre rośliny mają zdolność wytwarzania dużej ilości ciepła. Przykładem może być
skupnia cuchnąca (Symplocarpus foetidus), zapylana przez muchówki i kwitnąca od lutego
do marca, kiedy leży jeszcze śnieg, a temperatura otoczenia jest jeszcze niska. Temperatura jej
kwiatostanu osiąga ok. 20°C. Mitochondria tej rośliny uwalniają dużo ciepła, co pozwala kwiatom
wydzielać substancje zapachowe. W kwitnącej roślinie wysoka temperatura utrzymuje się
ok. dwóch tygodni.
Na podstawie: J. Berg, J. Tymoczko, L. Stryer, Biochemia, Warszawa 2009;
M. Jefimow, Fakultatywna termogeneza bezdrżeniowa w regulacji temperatury ciała zwierząt stałocieplnych, „Kosmos”, t. 56, 2007.
4.1. (0–1)
Wyjaśnij, odnosząc się do mechanizmu fosforylacji oksydacyjnej, dlaczego obecność aktywnego białka rozprzęgającego w błonie wewnętrznej mitochondrium komórek brunatnej tkanki tłuszczowej jest przyczyną zmniejszenia wydajności powstania ATP z udziałem syntazy ATP.
4.2. (0–1)
Wykaż związek między cechami brunatnej tkanki tłuszczowej – silnym unaczynieniem oraz obecnością licznych mitochondriów w jej komórkach – a funkcją pełnioną przez tę tkankę u zwierząt.
4.3. (0–1)
Wykaż, uwzględniając stosunek powierzchni ciała do jego objętości, że u nowo narodzonych ssaków konieczne jest wytwarzanie dużej ilości ciepła dla utrzymania stałej temperatury ich ciała.
4.4. (0–1)
Wyjaśnij, w jaki sposób opisana zdolność skupni cuchnącej do wytwarzania ciepła w czasie kwitnienia ułatwia tej roślinie rozmnażanie płciowe.
4.5. (0–1)
Spośród wymienionych narządów organizmu człowieka wybierz i zaznacz ten, który oprócz swojej podstawowej funkcji może również pełnić funkcję termogeniczną.
Zwierzęta stałocieplne, w celu utrzymania stałej temperatury ciała w warunkach, gdy jest zbyt
chłodno, muszą zatrzymywać ciepło w organizmie i chronić się przed jego utratą.
a)
Zaznacz prawidłowe dokończenie poniższego zdania.
Futro pokrywające ciało ssaków jest dobrym izolatorem ciepła, ponieważ
warstwy zewnętrzne włosa zbudowane są z płaskich, zrogowaciałych komórek, które
pochłaniają ciepło.
włosy zawierają barwnik pochłaniający promieniowanie UV, które dodatkowo ogrzewa
organizm.
włosy faliście powyginane, tzw. wełniste, ogrzewają najbardziej zewnętrzną część skóry.
między włosami znajduje się warstwa powietrza, które jest izolatorem ciepła.
b)
Opisz, w jaki sposób reakcja naczyń krwionośnych ogranicza utratę ciepła przez skórę w sytuacji, gdy jest zbyt chłodno.
Karibu to wspólna nazwa północnoamerykańskich podgatunków renifera, zamieszkujących
przede wszystkim tundrę. Ich podstawowym pokarmem są mchy, porosty, trawy, karłowate
brzozy i płożące wierzby. Niekiedy renifery ogryzają zasobne w związki wapnia i fosforu
poroże, zrzucone przez innego osobnika. Takie zachowanie karibu występuje często
na terenach, na których gleby są ubogie w niektóre składniki mineralne.
14.1. (0–1)
Spośród przykładów podstawowego pokarmu karibu podanych w tekście wybierz ten, który nie jest pokarmem roślinnym. Odpowiedź uzasadnij.
14.2. (0–1)
Wyjaśnij, dlaczego renifery żyjące na niektórych obszarach włączają do swojej podstawowej diety także poroża innych osobników.
