Czereśnia (Prunus avium) jest drzewem naturalnie występującym w polskich lasach, a także
drzewem owocowym uprawianym w sadach. W warunkach naturalnych czereśnie osiągają
do 30 metrów wysokości. Owoce czereśni mają mięsisty mezokarp i zdrewniały endokarp.
Powierzchnia egzokarpu – skórki jest pokryta substancjami woskowymi. Poniżej
przedstawiono fotografię owoców czereśni (A) oraz schemat budowy owocu w przekroju
podłużnym (B).
Uwaga: nie zachowano wspólnej skali fotografii i schematu.
Na podstawie: www.ekologia.pl
Fotografia i schemat: Wikimedia Commons.
7.1. (0–1)
Wykaż związek budowy owocu czereśni ze sposobem rozprzestrzeniania się tej rośliny
w środowisku naturalnym.
7.2. (0–2)
Uzupełnij poniższe zdania tak, aby zawierały informacje prawdziwe. Podkreśl
w każdym nawiasie właściwe określenie.
Czereśnia należy do grupy roślin (nagonasiennych / okrytonasiennych). Owoce czereśni to
(jagody / pestkowce), charakteryzujące się częściowo zdrewniałą owocnią. Woski obecne
na powierzchni skórki (zwiększają / ograniczają) parowanie wody zawartej w owocu.
W latach 60. XX wieku wprowadzono w Polsce program szczepień ochronnych. Podobne działania podejmowano także w innych państwach na całym świecie. Dzięki szczepieniom niektóre choroby zakaźne udało się w zasadzie wyeliminować z ludzkiej populacji. Przykładem jest ospa prawdziwa.
Na podstawie: www.gov.pl
7.1. (0–2)
Uzupełnij tabelę – do każdej nazwy choroby przyporządkuj odpowiedni czynnik chorobotwórczy, który jest jej przyczyną, oraz podaj główną drogę zarażenia lub zakażenia się człowieka.
Główna droga zarażenia lub zakażenia się człowieka
ospa prawdziwa
gruźlica
malaria
7.2. (0–1)
Uzupełnij tabelę – uporządkuj w odpowiedniej kolejności etapy odpowiedzi humoralnej organizmu na pojawienie się patogenu w organizmie. Wpisz numery 2.–4. w odpowiednie miejsca tabeli. Etap najwcześniejszy oznaczono numerem 1.
Etapy
Kolejność
Aktywne limfocyty T wchodzą w interakcję z kompetentnymi limfocytami B.
Przez komórki plazmatyczne są wydzielane przeciwciała, łączące się z antygenami.
Limfocyty B różnicują się w kierunku komórek plazmatycznych i komórek pamięci.
Limfocyty T ulegają aktywacji, dzielą się i wydzielają cytokiny.
1
7.3. (0–1)
Określ, czy człowiek po przyjęciu szczepionki zawierającej obcy antygen uzyskuje odporność swoistą, czy – nieswoistą. Odpowiedź uzasadnij, odnosząc się do mechanizmów odporności rozwijanych po przyjęciu szczepionki.
Pląsawica Huntingtona jest chorobą genetyczną dziedziczoną w sposób autosomalny dominujący.
Chorobę wywołuje jedna z form huntingtyny, która jest białkiem. Allel (H)
warunkujący chorobę koduje nieprawidłową formę huntingtyny, zaburzającą funkcjonowanie komórek
nerwowych. Allel recesywny (h) koduje prawidłową formę białka. Degeneracja komórek nerwowych
jest postępująca. U osób ze zmutowanym allelem objawy choroby pojawiają się między 35 a 45 rokiem życia.
Poniższy schemat rodowodu przedstawia dziedziczenie choroby Huntingtona w pewnej rodzinie.
Źródło: N.A. Campbell et al., Biologia, Poznań 2012.
7.1. (0-1)
Określ genotypy osób oznaczonych na schemacie rodowodu numerami 2 i 7. Zapisz odpowiedź, używając oznaczeń alleli podanych w tekście.
Osoba 2:
Osoba 7:
7.2. (0–2)
Rodzice oznaczeni na schemacie rodowodu numerami 3 i 4 spodziewają się kolejnego dziecka. Wypełnij poniższą szachownicę Punnetta i użyj jej do określenia prawdopodobieństwa, że kolejne dziecko tej pary odziedziczy zmutowany allel. Zapisz odpowiedź, używając oznaczeń alleli podanych w tekście.
Okresy nasienne buka zwyczajnego (Fagus sylvatica) następują w odstępach 5–10 lat, a roczna wydajność produkowanych nasion jest zazwyczaj bardzo niska. Z tego powodu leśnicy gromadzą nasiona na zapas.
W 2017 roku przeprowadzono doświadczenie, w którym wysiano nasiona buka zwyczajnego zebrane w latach: 2000, 2006, 2009 i 2017. Nasiona zebrane w latach 2000, 2006 i 2009 przechowywano w jednakowych warunkach. Nasiona zebrane w 2017 r. wysiano od razu po zbiorze.
Na poniższym wykresie przedstawiono wyniki doświadczenia w postaci wartości średnich i odchylenia standardowego. Na zdjęciu obok przedstawiono siewkę buka zwyczajnego.
Na podstawie: beagle.miljolare.no; A. Małecka i in., Relationship between Mitochondria Changes and Seed Aging […], „PeerJ” 9, 2021.
8.1. (0–1)
Na podstawie przedstawionych wyników doświadczenia sformułuj wniosek dotyczący żywotności nasion buka zwyczajnego.
8.2. (0–1)
Podaj nazwę oraz określ funkcję tej struktury siewki buka zwyczajnego, którą oznaczono literą X na zdjęciu.
Dobór płciowy jest szczególnym przypadkiem doboru naturalnego, który wynika
z konkurencji o partnera płciowego. W sytuacji, gdy w populacji jest dostatecznie duża liczba
samców, konkurują one między sobą o samicę, a ta może wybierać samców na podstawie
ich określonych cech.
U niektórych owadów samce mogą w czasie zalotów dostarczać samicy pożywienie,
co określane jest jako „karmienie godowe”. Samica wojsiłki (Hylobittacus apicalis) zezwala
samcowi na kopulację tylko wtedy, gdy ten przyniesie jej odpowiednio dużego stawonoga,
którego będzie mogła w tym czasie zjeść. Samice w okresie godowym rzadko polują
samodzielnie – polegają głównie na „ofiarach godowych” dostarczanych przez samce przed
kopulacją. Sukces reprodukcyjny samicy jest ograniczony liczbą jaj, które może ona złożyć,
co zależy m.in. od stanu fizjologicznego owada. Średnia liczba jaj składanych przez samicę
wynosi 14 dziennie (w 4 cyklach). Ani samica, ani samiec wojsiłki nie wykazują opieki
rodzicielskiej.
Na poniższych wykresach przedstawiono wyniki obserwacji kopulacji H. apicalis.
Na podstawie: J.R. Krebs i in., An Introduction to Behavioural Ecology, Hoboken 2012.
8.1. (0–1)
Określ, czy wielkość zdobyczy godowej przynoszonej przez samca H. apicalis wpływa
na szansę przekazania przez niego swoich genów kolejnemu pokoleniu. Odpowiedź
uzasadnij, odnosząc się do przedstawionych wyników badania.
8.2. (0–1)
Uzupełnij poniższe zdania tak, aby w poprawny sposób opisywały znaczenie karmienia
godowego dla samic H. apicalis. W każdym nawiasie podkreśl właściwe określenie.
Samica wojsiłki wytwarza na drodze (mitozy / mejozy) gamety, które w porównaniu
z gametami samca są bogatsze w substancje pokarmowe. Pokarm jest więc zasobem, który
(wpływa / nie wpływa) na zdolność samicy do produkowania jaj.
Na poniższym wykresie przedstawiono wyniki obserwacji – średni czas snu dzieci i młodzieży w ciągu doby z podziałem na grupy wiekowe. Przy każdym słupku podano liczbę obserwowanych osób w danej grupie wiekowej. Obserwacji poddano łącznie 5095 osób.
Na podstawie: B.C. Galland, Estabilishing […], „Sleep” 41(4), 2018.
Sformułuj problem badawczy przedstawionej powyżej obserwacji.
Bocian biały (Ciconia ciconia) jest gatunkiem chronionym na mocy Ustawy o ochronie przyrody, a także wymienionym w tzw. Dyrektywie Ptasiej Unii Europejskiej. Jedną z najliczniejszych kolonii bociana białego w Polsce można podziwiać we wsi Żywkowo na Mazurach. Każdego roku przylatuje tam około 100 bocianów. We wsi zamieszkałej przez 20 osób znajduje się około 50 gniazd bocianich.
Mieszkańcy wsi tworzą stawy i stawiają platformy pod nowe gniazda. Celem tych działań jest ochrona siedlisk i żerowisk bocianów. Bocian jest gatunkiem parasolowym, co oznacza, że ochrona jego miejsc żerowania i gniazdowania chroni jednocześnie wiele innych gatunków roślin i zwierząt.
Bociany chętnie żerują na owadach (np. szarańczowatych) i małych ssakach (np. nornicach); polują również w towarzystwie bydła pasącego się w pobliżu i rolników koszących łąki. Zalesianie użytków zielonych, monokultura upraw i presja energetyki wiatrowej to czynniki ograniczające wzrost populacji bociana w naszym kraju.
Źródło: D. Dopierała, Wymiana platform bocianich gniazd w Żywkowie, “Gazeta Olsztyńska”, 2021.
8.1. (0–1)
Na podstawie powyższego tekstu podaj jeden przykład ochrony czynnej i jeden przykład ochrony biernej populacji bociana białego.
Ochrona czynna:
Ochrona bierna:
8.2. (0–1)
Uzupełnij systematykę bociana białego. Wpisz w puste pola tabeli poprawne rangi taksonomiczne wybrane spośród podanych poniżej.
Na poniższym zdjęciu mikroskopowym przedstawiono fragment przekroju poprzecznego przez łodygę lipy (Tilia) o budowie pierwotnej.
Fotografia: A. Fayette, M.S. Reynolds, Berkshire Community College Bioscience Image Library.
9.1. (0–2)
Uzupełnij poniższe zdania tak, aby w poprawny sposób opisywały budowę łodygi lipy. W każdym nawiasie podkreśl właściwe określenie.
Na zdjęciu widoczna jest tkanka okrywająca – (skórka / korkowica), powstająca w wyniku działania (merystemu wierzchołkowego / kambium). Kolenchyma to (żywa / martwa) tkanka wzmacniająca.
9.2. (0–1)
Wykaż, że tkanka okrywająca przedstawiona na zdjęciu pełni funkcje ochronne. W odpowiedzi uwzględnij jedną cechę budowy tej tkanki widoczną na zdjęciu.
Na poniższych wykresach przedstawiono zależność między wielkością stada gołębi
grzywaczy (Columba palumbus) a skutecznością ataków jastrzębi (Accipiter gentilis)
(wykres A) oraz zależność między liczbą gołębi w stadzie a odległością jastrzębia od stada
w momencie reakcji stada na atak drapieżnika – poderwania się stada do lotu (wykres B).
Na podstawie: J.R. Krebs i in., An Introduction to Behavioural Ecology, Hoboken 2012.
Oceń, czy na podstawie przedstawionych wyników badań można sformułować wnioski
podane w tabeli. Zaznacz T (tak), jeśli wniosek można sformułować na podstawie
wyników badań, albo N (nie) – jeśli nie można go sformułować.
1.
Sukces jastrzębi atakujących stada gołębi grzywaczy jest mniejszy podczas ataków na duże stada gołębi.
T
N
2.
Im większe jest stado gołębi, tym wcześniej zostaje dostrzeżony jastrząb lecący w ich kierunku.
