Ruchy roślin mogą być spowodowane czynnikami wewnętrznymi lub wynikają z wrażliwości
organu na określony bodziec zewnętrzny.
Wąs czepny męczennicy, będący przekształconym pędem bocznym, w odpowiedzi na dotyk
wygina się w miejscu kontaktu, co przedstawiono schematycznie na poniższym rysunku.
Na podstawie: https://pl.wikipedia.org/wiki/Wąs_czepny
8.1. (0–1)
Dokończ zdanie. Zaznacz odpowiedź A albo B oraz jej uzasadnienie 1., 2., 3. albo 4.
Przedstawiony ruch wąsa czepnego męczennicy jest przykładem
A.
nastii,
ponieważ ten ruch jest
1.
kierunkowy i nieodwracalny.
2.
kierunkowy i odwracalny.
B.
tropizmu,
3.
bezkierunkowy i odwracalny.
4.
bezkierunkowy i nieodwracalny.
8.2. (0–1)
Opisz mechanizm ruchu przedstawionego na rysunku. W odpowiedzi uwzględnij
procesy zachodzące w komórkach wąsa czepnego.
Giardioza (lamblioza), wywoływana przez pierwotniaka – giardię jelitową (Giardia lamblia), jest
szeroko rozpowszechnioną chorobą pasożytniczą, będącą przyczyną biegunki u ludzi. Cechą
charakterystyczną tego pierwotniaka jest obecność podwójnych organellów – dwóch jąder
komórkowych i dwóch kompletów wici, ułożonych po obu stronach osi komórki. Do zarażenia
się giardią dochodzi drogą pokarmową – przez połknięcie cyst znajdujących się
w zanieczyszczonej nimi wodzie lub pokarmie. W jelicie z cyst uwalniają się trofozoity, które
przyczepiają się za pomocą specjalnego dysku czepnego, stanowiącego rodzaj przyssawki,
do mikrokosmków jelita i intensywnie się rozmnażają. Trofozoity, które nie przyczepią się
do komórek nabłonka, są przesuwane dalej wraz z treścią jelita i przekształcają się w cysty,
wydalane z kałem żywiciela. Giardioza może mieć charakter przewlekły i nie powodować
wyraźnych objawów.
Na schemacie przedstawiono cykl rozwojowy giardii jelitowej w organizmie człowieka.
Na podstawie: A. Wiercińska-Drapało, Giardioza obraz kliniczny, rozpoznawanie i leczenie,
„Gastroenterologia kliniczna” 2(3), 2010.
8.1. (0–1)
Uzupełnij poniższe zdania tak, aby zawierały one informacje prawdziwe. Podkreśl
w każdym nawiasie właściwe określenie.
Giardia jelitowa jest przedstawicielem (orzęsków / wiciowców). Ten organizm pasożytuje
w jelicie (cienkim / grubym) człowieka. Giardia jelitowa rozmnaża się bezpłciowo przez
(poprzeczny / podłużny) podział komórki.
8.2. (0–1)
Na podstawie przedstawionych informacji podaj jedną cechę budowy giardii jelitowej
stanowiącą przystosowanie do pasożytniczego trybu życia oraz określ, na czym
to przystosowanie polega.
8.3. (0–1)
Podaj przykład działania profilaktycznego zapobiegającego giardiozie.
Płoszczyca szara (Nepa cinerea), zwana „skorpionem wodnym”, jest drapieżnikiem żyjącym
w Polsce w wodach stojących. Nie potrafi dobrze pływać, bytuje wśród gęstych roślin
przybrzeżnych na niewielkich głębokościach. Jej szarobrązowe, spłaszczone
grzbietobrzusznie ciało przypomina uschły liść. Na końcu odwłoka płoszczycy występuje
charakterystyczna rurka, służąca do pobierania powietrza atmosferycznego. Niektóre
płoszczyce potrafią latać dzięki obecności błoniastych skrzydeł drugiej pary, ale większość
osobników ma uwstecznione mięśnie odpowiadające za ich ruch. Płoszczyca czatuje na swoje
ofiary w nieruchomej pozycji i chwyta je za pomocą mocnych przednich odnóży krocznych,
a następnie wysysa ich wnętrzności. Ofiarami osobników dorosłych oraz larw są wodne
bezkręgowce oraz kijanki i narybek mniejszych gatunków ryb, np. karasi.
Na poniższym zdjęciu przedstawiono dorosłą płoszczycę.
Źródło: http://www.koleopterologie.de
9.1. (0–2)
Na podstawie przedstawionych informacji określ, do której gromady stawonogów –
owadów czy pajęczaków – należy płoszczyca. Odpowiedź uzasadnij, porównując dwie
cechy płoszczycy z cechami zarówno owadów, jak i pajęczaków.
Płoszczyca jest
owadem
pajęczakiem
ponieważ:
9.2. (0–1)
Na podstawie przedstawionych informacji podaj jedną cechę budowy płoszczycy
stanowiącą przystosowanie do drapieżnictwa oraz określ, na czym to przystosowanie
polega.
9.3. (0–1)
Wykorzystując wszystkie nazwy podanych organizmów, ułóż i zapisz łańcuch
pokarmowy ekosystemu wodnego, w którym płoszczyca jest konsumentem trzeciego
rzędu.
Jętki należą do owadów związanych ze środowiskiem wodnym. Osobniki dorosłe żyją zaledwie
kilka dni i giną zaraz po kopulacji i złożeniu jaj. Mają ciało pokryte cienkim, chitynowym
oskórkiem. Odwłok jest zakończony długimi wyrostkami. Na głowie znajdują się duże oczy
złożone i para krótkich, wieloczłonowych czułków. Aparat gębowy jest silnie uwsteczniony,
gdyż postaci dorosłe nie pobierają pokarmu.
Jaja składane są do wody, gdzie rozwijają się larwy. Mają one bardzo dobrze rozwinięty
gryzący aparat gębowy i zasiedlają najczęściej dno koryta rzeki, odżywiając się zgromadzoną
tam martwą materią organiczną. Dorastająca larwa linieje od 15 do 30 razy. W wyniku
przedostatniego linienia powstaje uskrzydlone subimago. Jego jelito nie zawiera już treści
pokarmowej, ale gaz ułatwiający wypłynięcie na powierzchnię wody i jej opuszczenie. W ciągu
24 godzin owad linieje po raz ostatni, przechodząc w postać dojrzałą.
Dawniej jętki występowały powszechnie w rzekach Europy. Obecnie albo wyginęły, albo
znajdują się na listach gatunków zagrożonych wyginięciem. Jętki są bardzo wrażliwe
na zanieczyszczenia wody i inne zmiany jej parametrów fizykochemicznych.
Poniższy rysunek przedstawia osobnika dorosłego i larwę bez zachowania skali.
Na podstawie: Z. Strzelecki, Kolekcja Przyrodnicza Pracowni Dydaktyki UMK w Toruniu, http://www.mp.umk.pl;
http://www.wigry.org.pl
10.1. (0–1)
Na podstawie tekstu i rysunku podaj dwie cechy budowy morfologicznej jętek, które
występują wyłącznie u owadów.
10.2. (0–1)
Określ typ przeobrażenia występującego u jętki. Odpowiedź uzasadnij.
Typ przeobrażenia:
Uzasadnienie:
10.3. (0–1)
Dokończ zdanie. Zaznacz właściwą odpowiedź spośród podanych.
Narządem analogicznym do wypełnionego powietrzem przewodu pokarmowego jętki jest
rezonator płaza.
pęcherz pławny ryby.
pęcherz moczowy ssaka.
zestaw worków powietrznych ptaka.
10.4. (0–1)
Określ, czy larwy jętek mogą służyć jako bioindykatory czystości wód. Odpowiedź
uzasadnij, odnosząc się do zakresu tolerancji larw jętek na zanieczyszczenia
środowiska.
Do życia roślinom okrytonasiennym niezbędna jest między innymi woda. Jest ona pobierana najczęściej z gleby dzięki
korzeniom. Główną siłą napędzającą pobieranie wody z gleby jest transpiracja zachodząca w nadziemnych częściach roślin.
10.1. (0–1)
Wyjaśnij, jaki jest związek między transpiracją w częściach nadziemnych rośliny, a pobieraniem wody z gleby przez korzenie.
10.2. (0–1)
Wymień po jednym czynniku – wewnętrznym i zewnętrznym, który powoduje zwiększenie intensywności transpiracji.
10.3. (0–1)
W przypadku, gdy transpiracja zachodzi z minimalną wydajnością, proces pobierania wody musi być wspomagany
w sposób aktywny. W procesie tym zachodzi, zależne od energii, wchłanianie jonów soli mineralnych z gleby. Określ, w jaki
sposób proces ten przyczynia się do wchłaniania wody.
To zadanie pochodzi ze zbioru matura 2022 wydawnictwa
Na schemacie A przedstawiono procesy związane z transportem CO2 i zachodzące w ludzkim
erytrocycie znajdującym się w naczyniach włosowatych tkanek obwodowych. Na wykresie B
przedstawiono krzywe dysocjacji CO2 dla hemoglobiny utlenowanej i odtlenowanej.
Na podstawie: I. Kay, Wprowadzenie do fizjologii zwierząt, Warszawa 2001.
10.1. (0–1)
Określ, które stwierdzenia dotyczące transportu CO2 we krwi człowieka są prawdziwe.
Zaznacz P, jeśli stwierdzenie jest prawdziwe, albo F – jeśli jest fałszywe.
1.
Część CO2 powstającego w tkankach rozpuszcza się w osoczu krwi i w tej postaci jest transportowana.
P
F
2.
Jony HCO–3, które są jedną z form transportu CO2 we krwi, powstają w erytrocytach dzięki reakcji katalizowanej przez anhydrazę węglanową.
P
F
3.
Jony HCO–3 są transportowane przez błonę erytrocytu na zasadzie dyfuzji prostej.
P
F
10.2. (0–1)
Określ dominujący kierunek reakcji katalizowanej przez anhydrazę węglanową
w erytrocytach znajdujących się w naczyniach włosowatych płuc – podaj substraty
i produkty tej reakcji.
Substraty:
Produkty:
10.3. (0–1)
Na podstawie informacji przedstawionych na wykresie B uzupełnij poniższe zdanie tak,
aby zawierało ono informacje prawdziwe. W każdym nawiasie podkreśl właściwe
określenie.
Utlenowanie hemoglobiny w płucach powoduje, że CO2 jest od niej (łatwiej / trudniej)
odłączany, natomiast w tkankach, gdy hemoglobina oddaje tlen, (zwiększa się / zmniejsza się)
jej powinowactwo do CO2.
Trzustka jest gruczołem, który pełni u człowieka jednocześnie funkcję wydzielania
wewnętrznego oraz zewnętrznego. Funkcja zewnątrzwydzielnicza polega na wytwarzaniu
enzymów trawiennych i na uwalnianiu ich do światła przewodu pokarmowego.
Na podstawie: K. Sembulingam, P. Sembulingam, Essentials of Medical Physiology, 2012;
P. Hoser, Fizjologia organizmów z elementami anatomii człowieka, Warszawa 2000.
11.1. (0–1)
Uzupełnij tabelę – wpisz nazwy enzymów trzustkowych i substratu w odpowiednie miejsca.
Nazwa enzymu
Trawiony składnik pokarmowy (substrat)
trypsyna
polisacharydy
zemulgowane tłuszcze
11.2. (0–1)
Podaj nazwę odcinka przewodu pokarmowego, do którego są wydzielane enzymy
trzustkowe.
11.3. (0–1)
Wykaż, że trzustka pełni funkcję gruczołu wydzielania wewnętrznego. W odpowiedzi
uwzględnij przykład substancji produkowanej przez ten narząd oraz sposób jej
wydzielania.
