Piramida żywieniowa to graficzne przedstawienie zasad zdrowego odżywiania. Obrazuje proporcje
oraz częstość spożywanych produktów z poszczególnych grup produktów spożywczych. Zgodnie
z zaleceniami dietetyków, kluczowym elementem diety powinny być składniki najmniej
przetworzone, bogate w witaminy, minerały i błonnik. Te zalecenia dotyczą osób zdrowych.
U podstawy piramidy znajduje się aktywność fizyczna, na którą należy poświęcić minimum
30 minut dziennie.
Na podstawie: https//dietetycy.org.pl/piramida-zywieniowa-2017
a)
Uzupełnij poniższą piramidę żywieniową – każdą z wymienionych grup produktów spożywczych wpisz w odpowiedni niewypełniony poziom piramidy.
warzywa
jaja
mięso
ryby
owoce
b)
Wyjaśnij, dlaczego dieta bogata w warzywa i owoce sprzyja profilaktyce nowotworów jelita grubego.
c)
Oceń, czy poniższe stwierdzenia dotyczące wpływu aktywności fizycznej na organizm człowieka są prawdziwe. Zaznacz P, jeśli stwierdzenie jest prawdziwe, albo F – jeśli jest fałszywe.
1.
Systematyczna aktywność fizyczna wspomagana dietą bogatą w wapń i witaminę D stymuluje wzrost mineralizacji kości.
P
F
2.
Prawidłowo dobrane i wykonywane ćwiczenia powodują wzmocnienie mięśni szkieletowych i przyczyniają się do leczenia wad postawy.
P
F
3.
Wzmożona praca serca w czasie wysiłku fizycznego powoduje lepsze ukrwienie jelit.
Żyto zwyczajne jest rośliną uprawną, należy do gromady okrytonasiennych i klasy
jednoliściennych. W tabeli przedstawiono średnie wyniki pomiarów dotyczące systemu
korzeniowego 4- miesięcznej rośliny żyta zwyczajnego, rosnącej pojedynczo w skrzyni.
Badane parametry
Wartość
Powierzchnia całego systemu korzeniowego (wraz z włośnikami)
639 m2
Całkowita powierzchnia włośników
432 m2
Długość całego systemu korzeniowego (bez włośników)
622 km
Łączna długość włośników
10 620 km
Na podstawie: Podstawy fizjologii roślin, pod red. J. Kopcewicza i S. Lewaka Warszawa 2002.
7.1. (0–1)
Określ, od którego z parametrów przedstawionych w tabeli zależy pobieranie przez
roślinę wody z gleby. Odpowiedź uzasadnij.
7.2. (0–1)
Na rysunkach A i B przedstawiono dwa rodzaje systemów korzeniowych roślin.
Na podstawie: http://www.biologydiscussion.com
Określ, na którym rysunku – A czy B – przedstawiono typ systemu korzeniowego
występujący u żyta. Odpowiedź uzasadnij, odnosząc się do widocznej na rysunku cechy
budowy charakterystycznej dla klasy roślin, do której należy żyto.
7.3. (0–1)
Wyjaśnij, dlaczego zbyt duże stężenie soli w roztworze glebowym jest przyczyną
zmniejszenia wydajności pobierania wody przez włośniki. W odpowiedzi odnieś się
do mechanizmu pobierania wody przez włośniki.
Kwiaty pokrzywy zwyczajnej (Urtica dioica) są rozdzielnopłciowe, zielonkawe i niepozorne.
Są zebrane w kwiatostany wyrastające z kątów liści na długich i wiotkich osiach. Na jednych
roślinach znajdują się tylko kwiatostany męskie, a na innych – tylko żeńskie. W kwiatach
męskich znajdują się 4 pręciki, w żeńskich – jest obecny jednokomorowy słupek z dużym,
pędzelkowatym znamieniem.
Pokrzywa zwyczajna rośnie w wilgotnych lasach i zaroślach oraz na żyznych siedliskach
ruderalnych. Preferuje miejsca z dobrym dostępem do światła, w których obficie kwitnie
i owocuje, w miejscach zacienionych rośnie słabiej. Najlepiej rośnie na siedliskach wilgotnych,
jednak źle znosi długotrwałe zalanie gleby wodą.
Zbadano zawartość białka w nadziemnych organach pokrzywy zwyczajnej rosnącej na glebie
nawożonej różnymi dawkami nawozów azotowych. Wyniki badań przedstawiono w tabeli.
Numer próby
Dawka azotu [kg/ha]
Średnia zawartość białka [% suchej masy]
łodygi
liście
1.
0
12,6
24,2
2.
75
13,8
25,4
3.
150
14,1
24,9
4.
225
16,0
27,6
5.
300
16,5
29,4
Na podstawie: http://magazyn.salamandra.org.pl
Cz. Szewczuk, M. Mazur, Wpływ zróżnicowanych dawek nawozów azotowych na skład chemiczny pokrzywy
zwyczajnej (Urtica dioica L), „Acta Sci. Pol. Agricultura” 3 (1) 2004
8.1. (0–2)
Spośród A–F wybierz i zaznacz dwa poprawne wnioski, które można sformułować
na podstawie przedstawionych wyników.
Średnia zawartość białka w łodygach pokrzywy zwyczajnej zwiększa się wraz
ze wzrostem zawartości związków azotowych w glebie.
Wpływ nawozów azotowych na zawartość białka w nadziemnych organach pokrzywy.
Nawozy azotowe hamują syntezę białek w organach nadziemnych pokrzywy zwyczajnej.
Liście pokrzywy są bardziej wrażliwe na niedobór azotu w glebie niż jej łodygi.
Niezależnie od dawki azotu liście pokrzywy zwyczajnej osiągają większą średnią
procentową zawartość białka niż jej łodygi.
Wzrost zawartości związków azotowych w glebie skutkuje zwiększeniem rozmiarów liści
i łodyg pokrzywy zwyczajnej.
8.2. (0–1)
Określ, czy pokrzywa zwyczajna jest rośliną jednopienną, czy – dwupienną. Odpowiedź
uzasadnij.
8.3. (0–2)
Wypisz z tekstu dwie cechy budowy pokrzywy stanowiące przystosowanie
do wiatropylności i podaj, na czym polega każde z tych przystosowań.
Przeprowadzono doświadczenie na kiełkujących nasionach bobu: na rysunku A przedstawiono
stan początkowy doświadczenia, a na rysunku B – jego stan końcowy.
Na 3-centymetrowych korzeniach zarodków kiełkującego bobu 10 kreskami zaznaczono
odstępy w odległości co milimetr (rys. A), a następnie te nasiona umieszczono na 24 godziny
w wilgotnej atmosferze. Po tym czasie zmierzono odległości między kreskami na korzeniach
tych zarodków (rys. B).
Na podstawie: S. Gumiński, Ogólna fizjologia roślin, Warszawa 1983.
a)
Sformułuj problem badawczy do przedstawionego doświadczenia.
b)
Spośród wymienionych nazw wybierz i zaznacz nazwy dwóch fitohormonów, dzięki którym odbywa się wzrost wydłużeniowy korzenia.
Uzupełnij poniższy schemat tak, aby prawidłowo ilustrował krążenie krwi w dużym i małym obiegu krwi człowieka. Wpisz w wyznaczone miejsca nazwy obiegów krwi oraz właściwe nazwy naczyń krwionośnych – wybierz je spośród wymienionych poniżej.
Na poniższym rysunku oraz na zdjęciach przedstawiono budowę dojrzałego ziarna pyłku
rośliny okrytonasiennej. Ściana ziarna pyłku jest zbudowana z dwóch zasadniczych warstw.
Zewnętrzna warstwa – egzyna – jest przesycona sporopoleniną, substancją tłuszczopodobną,
która jest niezwykle odporna na działanie czynników chemicznych i fizycznych. Zewnętrzna
warstwa egzyny może być bardzo rozbudowana – tworzyć wyrostki, kolce. W egzynie znajduje
się co najmniej jedno miejsce, gdzie ona jest wyraźnie cieńsza lub jej ciągłość jest przerwana –
tzw. apertura (porus).
Wewnętrzna warstwa – intyna – w przeciwieństwie do warstwy zewnętrznej, jest cienka
i zbudowana z celulozy i pektyny.
Na podstawie: https://www.paldat.org/search/genus/Salix
8.1. (0–2)
Określ, jakie znaczenie dla przebiegu zapylenia i zapłodnienia u roślin okrytonasiennych
mają
egzyna:
apertura:
8.2. (0–1)
Uzupełnij poniższy schemat – nad strzałkami wpisz nazwy procesów (mitoza lub mejoza)
prowadzących do powstania określonych komórek ziarna pyłku, a pod nazwami komórek
wpisz ich ploidalność (1n / 2n).
8.3. (0–2)
Opisz funkcję, jaką w procesie zapłodnienia u roślin okrytonasiennych pełnią
Organizmy modelowe wykazują szereg cech, które ułatwiają ich wykorzystywanie
w badaniach naukowych.
Na rysunku przedstawiono rzodkiewnik pospolity (Arabidopsis thaliana). Ta roślina znalazła
zastosowanie w badaniach związanych m.in. z fizjologią roślin (przekazywanie sygnałów
hormonalnych i stresowych), funkcjonowaniem zegara biologicznego, roślinnymi komórkami
macierzystymi oraz genetycznymi podstawami fototropizmu.
W doświadczeniach związanych z fizjologią roślin badano wpływ różnych warunków
środowiska na kwitnienie rzodkiewnika. Na podstawie wyników jednego z tych doświadczeń
sformułowano wniosek:
„Względnie wysoka temperatura przyśpiesza kwitnienie rzodkiewnika”.
Na podstawie: A.T. Wierzbicki, Wielka kariera małej rośliny, „Biologia w Szkole”, nr 3/2003,
https://pl.pinterest.com
9.1. (0–1)
Sformułuj problem badawczy doświadczenia, które doprowadziło do powyższego
wniosku.
9.2. (0–1)
Zaznacz klasę roślin okrytonasiennych, do której należy rzodkiewnik. Odpowiedź
uzasadnij, podając dwie, widoczne na rysunku, cechy budowy tej rośliny, które o tym
świadczą.
A. jednoliścienne
B. dwuliścienne
9.3. (0–1)
Spośród wymienionych cech wybierz i zaznacz trzy, które powinny charakteryzować
organizm modelowy, aby był on łatwy do badania w laboratorium.
Sprawdzono doświadczalnie, że w czasie kiełkowania zarodników grzyba – głowni kukurydzy
(Ustilago maydis) – zachodzi proces wytwarzania białek enzymatycznych.
Na wykresie przedstawiono tempo włączania radioaktywnej alaniny do białka przez kiełkujące
zarodniki głowni oraz pobieranie tlenu przez te zarodniki.
Na podstawie: W. Kretowicz, Przemiany azotu w roślinach, Warszawa 1977.
Wyjaśnij, dlaczego pobór tlenu przez kiełkujące zarodniki grzyba rośnie wraz ze wzrostem tempa włączania radioaktywnej alaniny do białka.
Komórki ciała pobierają tlen z płynu tkankowego na zasadzie dyfuzji. Na poniższym schemacie
przedstawiono przepływ krwi przez naczynie włosowate w dużym obiegu.
Na podstawie: Fizjologia człowieka, pod red. S.J. Konturka, Wrocław 2007.
Zaznacz wiersz tabeli (A–D), w którym elementom oznaczonym numerami I–III
prawidłowo przyporządkowano odpowiednie wartości ciśnienia parcjalnego tlenu.
