Biologia - Biomedica 2022, Poziom rozszerzony (Formuła 2015)
Arkusz 30 zadań sporządzony na podstawie wybranych zadań autorskich ze zbioru zadań z biologii matura 2022 wydawnictwa Biomedica. Pełny zbiór zadań można zakupić na stronie sklepmaturalny.pl
Zadanie 1. (2 pkt)
Cykl komórkowy jest szeregiem kolejno zachodzących zmian chemicznych, fizycznych i strukturalnych komórek, który prowadzi do proliferacji komórek, czyli zdolności do rozmnażania się. Zachodzi wtedy podwojenie materiału genetycznego, a następnie precyzyjne rozdzielenie go między komórki potomne, które są identyczne z komórką macierzystą.
1.1. (0–1)
Wyjaśnij, dlaczego komórki potomne powstałe podczas mejozy nie są klonami komórek rodzicielskich, jak w przypadku mitozy. W odpowiedzi uwzględnij dwa argumenty.
1.2. (0–1)
Zaznacz znakiem X te procesy, które zachodzą podczas profazy w cyklu komórkowym.
| 1. | Podwojenie ilości DNA w wyniku programowanej replikacji | |
| 2. | Kondensacja chromatyny | |
| 3. | Zanik struktury jąderka i rozpad otoczki jądrowej | |
| 4. | Ruch chromosomów ku centromerom | |
| 5. | Odtworzenie otoczki jądrowej | |
| 6. | Crossing-over |
Zadanie 2. (1 pkt)
Oceń poniższe stwierdzenia dotyczące wirusów, zaznaczając P – jeśli zdanie jest prawdziwe lub F – jeśli zdanie jest fałszywe.
| 1. | Wirionem nazywamy kompletną jednostkę wirusa, który składa się z materiału genetycznego i otoczki białkowej zwanej kapsydem. | P | F |
| 2. | Istnieją wirusy, u których materiałem genetycznym jest DNA i RNA. | P | F |
| 3. | Jednym z RNA wirusów jest wirus HIV. | P | F |
| 4. | Wirusy roślinne potrafią samodzielnie przedostawać się przez ścianę komórek roślinnych. | P | F |
| 5. | Wścieklizna jest wywoływana przez mało specyficzny wirus, dlatego może występować u wielu gatunków ssaków. | P | F |
Zadanie 3. (2 pkt)
Cholera to zakaźna choroba przewodu pokarmowego, której przyczyną jest spożycie wody lub pokarmu skażonego przecinkowcem cholery. Bakterie uwalniają enterotoksynę, która zwiększając stężenie elektrolitów w świetle jelita powoduje stały wypływ wody z komórek nabłonka jelit do światła przewodu pokarmowego. Objawami tej choroby są: wyniszczająca biegunka, wymioty, stolec przypominający wodę po płukaniu ryżu, szybkie odwodnienie. Zasadnicze znaczenie ma leczenie objawowe polegające na uzupełnianiu utraconych płynów.
3.1. (0–1)
Największa epidemia cholery w Europie panowała w XIX w. Wyjaśnij, dlaczego obecnie nie dochodzi do epidemii cholery w Europie, mimo iż nie stosuje się masowych szczepień ochronnych przeciwko tej chorobie.
3.2. (0–1)
Podaj, w jakiego typu miejscach na świecie może obecnie dochodzić do epidemii cholery.
Zadanie 4. (2 pkt)
Protisty zwierzęce to jednokomórkowce, budową przypominające komórki zwierzęce. Posiadają charakterystyczne struktury komórkowe.
4.1. (0–1)
Jedną ze struktur występujących u protistów są wodniczki tętniące. Służą one do usuwania na zewnątrz organizmu wody i zbędnych metabolitów. Wyjaśnij, dlaczego struktury te są lepiej rozwinięte u protistów słodkowodnych.
4.2. (0–1)
Przedstawiciele orzęsków posiadają duże, poliploidalne jądro wegetatywne sterujące czynnościami komórki, zwane makronukleusem oraz małe, diploidalne jądro, zwane mikronukleusem. Podaj, jaką funkcję pełni mikronukleus.
Zadanie 5. (3 pkt)
Poniżej przedstawiono rycinę obrazującą budowę mszaka.
5.1. (0–1)
Podaj, które pokolenie mszaka jest zdolne do samożywności. Odpowiedź uzasadnij.
5.2. (0–1)
Układ listków w gametoficie jest skrętoległy. Wyjaśnij, jaki ma to związek z intensywnością fotosyntezy.
5.3. (0–1)
Sporofit mszaków jest odpowiedzialny głównie za rozmnażanie. Wyjaśnij, dlaczego sporofit zwykle obumiera po wysypaniu zarodników.
Zadanie 6. (1 pkt)
Schemat przedstawia cykl rozwojowy paproci jednakozarodnikowej. Zaznacz na schemacie, w którym miejscu cyklu zachodzi podział redukcyjny. Określ liczbę chromosomów postaci dominującej w cyklu rozwojowym.
Zadanie 7. (1 pkt)
Poniższy rysunek ilustruje uproszczony schemat cyklu rozwojowego pewnego typu grzybów.
Na podstawie schematu określ, jakiego typu grzyby posiadają przedstawiony cykl rozwojowy. Zaznacz i podpisz na rysunku zarodniki oraz określ, czy są to zarodniki powstałe w procesie mitozy, czy mejozy. Odpowiedź uzasadnij, podając jeden argument.
Zadanie 8. (1 pkt)
Pierwotną tkankę okrywającą stanowi skórka, która przeważnie pozbawiona jest chloroplastów. Na górnej powierzchni blaszki liściowej pozbawiona jest również aparatów szparkowych oraz często pokryta jest warstwą kutykuli. Wykaż związek między budową skórki liści, a przystosowaniem roślin do życia na lądzie.
Zadanie 9. (1 pkt)
Rośliny nasienne, nazywane są również roślinami typowo lądowymi, dzięki wykształceniu wielu przystosowań do życia na lądzie. Uzasadnij podając trzy argumenty, że rośliny nasienne lepiej przystosowały się do życia na lądzie niż paprotniki.
Zadanie 10. (3 pkt)
Do życia roślinom okrytonasiennym niezbędna jest między innymi woda. Jest ona pobierana najczęściej z gleby dzięki korzeniom. Główną siłą napędzającą pobieranie wody z gleby jest transpiracja zachodząca w nadziemnych częściach roślin.
10.1. (0–1)
Wyjaśnij, jaki jest związek między transpiracją w częściach nadziemnych rośliny, a pobieraniem wody z gleby przez korzenie.
10.2. (0–1)
Wymień po jednym czynniku – wewnętrznym i zewnętrznym, który powoduje zwiększenie intensywności transpiracji.
10.3. (0–1)
W przypadku, gdy transpiracja zachodzi z minimalną wydajnością, proces pobierania wody musi być wspomagany w sposób aktywny. W procesie tym zachodzi, zależne od energii, wchłanianie jonów soli mineralnych z gleby. Określ, w jaki sposób proces ten przyczynia się do wchłaniania wody.
Zadanie 11. (3 pkt)
Poniżej przedstawiono schemat budowy ciała płazińców: A - drapieżnych B - pasożytujących. Na schemacie wyraźnie widoczne są różnice w budowie ciała płazińców w zależności od ich trybu życia.
11.1. (0–1)
Podaj dwie różnice, odnoszące się do wora powłokowo-mięśniowego, w budowie drapieżników i pasożytów.
11.2. (0–1)
Między drapieżnikami i pasożytami występują również różnice w przeprowadzanym oddychaniu komórkowym. Podaj jedną różnicę dotyczącą oddychania oraz określ z czego ona wynika.
11.3. (0–1)
Określ, w jaki sposób przystosowaniem do prowadzonego trybu życia jest występowanie dobrze rozwiniętych mięśni w przypadku organizmu A.
Zadanie 12. (3 pkt)
Poniżej przedstawiono schematycznie budowę organizmu owada, ze szczególnym wyróżnieniem układu oddechowego. Specyficznymi organami wchodzącymi w skład układu oddechowego owadów są tchawki.
12.1. (0–1)
Zaznacz na powyższym rysunku tchawki (strzałka pełna) i przetchlinki (strzałka przerywana).
12.2. (0–1)
Wymień dwie funkcje, jakie pełnią tchawki w organizmie owadów.
12.3. (0–1)
Wymień jedną cechę, inną niż obecność tchawek, która świadczy o tym, że dany bezkręgowiec jest owadem.
Zadanie 13. (1 pkt)
Podkreśl w tekście właściwe wyrazy, aby stanowił on poprawną całość.
Układ krwionośny u ryb jest układem zamkniętym / otwartym i dwuobiegowym / jednoobiegowym. Przez serce ryb płynie krew odtlenowana / utlenowana. Serce zbudowane jest z zatoki żylnej przedsionka i komory (u ryb chrzęstnoszkieletowych występuje jeszcze stożek tętniczy). Po przejściu przez serce krew pompowana jest w kierunku naczyń włosowatych skrzeli, gdzie następuje wymiana gazowa. Utlenowana / Odtlenowana w skrzelach krew trafia następnie tętnicami / żyłami do tkanek i narządów całego organizmu.
Zadanie 14. (3 pkt)
Na poniższej rycinie przedstawiono w sposób schematyczny proces wentylacji prowadzonej przez organizm żab.
14.1. (0–1)
Ułóż litery oznaczające kolejne etapy wentylacji (b, c, d) w takiej kolejności, aby obrazowały pełen cykl wentylacji.
14.2. (0–1)
Podaj, w jaki sposób, inny niż przedstawiony na rycinie, żaby są w stanie prowadzić wymianę gazową.
14.3. (0–1)
Wykaż związek między zmianami wilgotności środowiska, a intensywnością wymiany gazowej u żab.
Zadanie 15. (3 pkt)
Poniższy schemat przedstawia proces przemiany glukozy zachodzący w cytozolu komórki w warunkach deficytu tlenu.
15.1. (0–1)
Na podstawie schematu podaj pełną nazwę tego procesu.
15.2. (0–1)
Wyjaśnij, w jakich okolicznościach komórki mięśniowe są zmuszone do przeprowadzenia powyższego procesu.
15.3. (0–1)
Podaj nazwę komórek organizmu ludzkiego, które uzyskują energię wyłącznie w wyniku tego procesu.
Zadanie 16. (3 pkt)
Studenci biologii przeprowadzili pewien eksperyment.
Jak pokazano na powyższym schemacie, do probówek oznaczonych numerami od 1 do 3 dodawano nieznany enzym w celu
jego identyfikacji. W każdej z probówek znajdowała się ta sama ilość białka.
Probówki różniły się wartością pH:
1 ⟶ pH = 1,5
2 ⟶ pH = 7
3 ⟶ pH = 9
Po 10 minutach od dodania tej samej ilości ENZYMU TRAWIENNEGO wykazano, że białko uległo strawieniu tylko w probówce nr 1.
16.1. (0–1)
Podaj nazwę enzymu trawiennego dodanego do probówek.
16.2. (0–1)
Podaj problem badawczy do przeprowadzonego eksperymentu.
16.3. (0–1)
Podaj, dlaczego białko uległo strawieniu tylko w probówce nr 1.
Zadanie 17. (2 pkt)
Kręgosłup dzieli się na 5 odcinków: szyjny (7 kręgów), piersiowy (12), lędźwiowy (5), krzyżowy (5 zrośniętych z kością krzyżową), ogonowy (guziczny) (3-5) – zrośniętych w pojedynczą kość ogonową (guziczną). Kształt kręgosłupa oscyluje wokół litery „S”, posiada fizjologiczne krzywizny: odcinek szyjny i lędźwiowy wygięte są do przodu (lordoza), a piersiowy i krzyżowy do tyłu– kifoza.
17.1. (0–1)
Podaj, jakie znaczenia mają fizjologiczne krzywizny kręgosłupa.
17.2. (0–1)
U niektórych osób prowadzących siedzący tryb życia może wystąpić boczne skrzywienie kręgosłupa. Podaj nazwę tego schorzenia.
Zadanie 18. (3 pkt)
Odruch bezwarunkowy to reakcja wrodzona, prosta, automatyczna, zachodząca bez świadomości (nerwy wywołują odruch pobudzając mięśnie przed powiadomieniem mózgu).
18.1. (0–1)
Podaj dwa przykłady odruchów bezwarunkowych występujących u dorosłego człowieka.
18.2. (0–1)
Odruch warunkowy został odkryty przez rosyjskiego fizjologa, Iwana Pawłowa. Wyjaśnij zasadę powstawania odruchu warunkowego.
18.3. (0–1)
Odruchy bezwarunkowe występują również u noworodków. Wyróżniamy np. odruch płaczu, odruch szukania i ssania, odruch chwytny. Określ, czy odruchy bezwarunkowe wraz z wiekiem mogą zanikać, czy pozostają przez całe życie osobnicze.
Zadanie 19. (3 pkt)
Przysadka mózgowa pełni funkcję regulatora innych gruczołów. Produkuje hormony sterujące wydzielaniem tarczycy, nadnerczy i gonad. Przysadka pełni także funkcję magazynującą i uwalniającą hormony wytwarzane przez podwzgórze.
19.1. (0–1)
Podaj nazwy dwóch hormonów magazynowanych przez przysadkę.
19.2. (0–1)
Niedobór pewnego hormonu przysadki objawia się brakiem laktacji po porodzie oraz przerzedzeniem owłosienia łonowego. Podaj nazwę lub skrót tego hormonu.
19.3. (0–1)
Pewien hormon u kobiet stymuluje wzrost pęcherzyków jajnikowych oraz wytwarzanie i uwalnianie estrogenów. U mężczyzn stymuluje spermatogenezę. Podaj nazwę lub skrót tego hormonu.
Zadanie 20. (4 pkt)
Poniższe zdjęcie przedstawia fragment preparatu histologicznego żołądka. Błona śluzowa żołądka wysłana jest nabłonkiem jednowarstwowym sześciennym. W obrębie błony śluzowej żołądka znajdują się gruczoły żołądkowe właściwe, w skład których wchodzą komórki główne produkujące pepsynogen - nieaktywną formę enzymu, która dopiero po aktywacji przekształca się w aktywną pepsynę. W skład gruczołów właściwych żołądka wchodzą także komórki śluzowe, które wytwarzają śluz będący mieszaniną wody, glikoprotein i proteoglikanów. Komórki okładzinowe zaopatrzone są w bardzo liczne mitochondria, których obecność związana jest z aktywnym transportem jonów H+ i Cl- do światła żołądka.
Numerem 3 oznaczono komórki główne odpowiedzialne za wytwarzanie pepsynogenu. Numerem 4 oznaczono komórki okładzinowe. Numer 1 przedstawia mięśniówkę żołądka.
20.1. (0–1)
Podaj nazwę substancji produkowanej przez komórki okładzinowe żołądka, która wpływa na przekształcenie nieaktywnego pepsynogenu w aktywną pepsynę.
20.2. (0–1)
Wyjaśnij, dlaczego komórki główne produkują enzym w formie nieaktywnej.
20.3. (0–1)
Podaj nazwę komórek produkujących wydzielinę stanowiącą ochronę ścian żołądka przed samostrawieniem.
20.4. (0–1)
Określ, czy nabłonek jednowarstwowy walcowaty wyściela powierzchnie wszystkich elementów przewodu pokarmowego.
Zadanie 21. (3 pkt)
Ośrodki automatyzmu serca tworzą zmodyfikowane włókna mięśniowe przypominające komórki embrionalne, posiadające zdolność do rytmicznego samopobudzania.
21.1. (0–1)
Podaj nazwę nadrzędnego ośrodka automatyzmu pracy serca.
21.2. (0–1)
W przypadku zatrzymania akcji serca konieczne jest wykonywanie pośredniego masażu serca poprzez rytmiczne uciskanie mostka na głębokość 5-6 centymetrów, w tempie ok. 120 ucisków na minutę. Wyjaśnij, dlaczego konieczne jest, aby rozpocząć masaż jak najszybciej od chwili ustania pracy serca.
21.3. (0–1)
Podaj, jakiego rodzaju leczenie można zastosować (prócz farmakoterapii) przy defektach pracy ośrodków automatyzmu serca.
Zadanie 22. (3 pkt)
Dojrzały plemnik człowieka jest wysoce zróżnicowaną i jedną z najmniejszych komórek rozrodczych występujących u ssaków.
22.1. (0–1)
Podaj, czy dojrzałe plemniki są komórkami zdolnymi do podziałów.
22.2. (0–1)
Oceń prawdziwość poniższych stwierdzeń zaznaczając P – jeśli zdanie jest prawdziwe lub F – jeśli zdanie jest fałszywe.
| 1. | Wyróżniamy plemniki X i plemniki Y w zależności od zawartych w nich chromosomów płciowych. | P | F |
| 2. | Dojrzały plemnik składa się z główki, wstawki, szyjki i witki. | P | F |
| 3. | Główka plemnika zawiera jądro komórkowe 1n o skondensowanej chromatynie, niewielką ilość cytoplazmy oraz akrosom. | P | F |
| 4. | Akrosom powstaje ze zlania się pęcherzyków aparatów Golgiego. | P | F |
| 5. | Szyjka jest najkrótszą częścią plemnika. | P | F |
Uwagi od BiologHelp:
Ze względu na zgłoszenia dotyczące tego zadania wyjaśniam, że w budowie plemnika wyróżniamy szyjkę, choć nie jest ona zaznaczana we wszystkich opracowaniach. Wzmiankę o obecności szyjki znajdziemy np. w:
- encyklopedii PWN
- J. Malejczyk, W. Sawicki; "Histologia" PZWL
22.3. (0–1)
Główka plemnika zawiera jądro komórkowe (1n) o skondensowanej chromatynie. Wyjaśnij, dlaczego skondensowana chromatyna w jądrach plemników sprawdza się lepiej podczas wędrówki plemników w drogach rodnych samicy od chromatyny luźnej.
Zadanie 23. (2 pkt)
W procesie wytwarzania moczu powstaje początkowo mocz pierwotny, który podlega wielu skomplikowanym przemianom, mającym na celu m.in. jego zagęszczenie i powstanie finalnie moczu ostatecznego.
23.1. (0–1)
Wyjaśnij, jak zmieni się objętość moczu ostatecznego w przypadku niedoboru wazopresyny. Odpowiedź uzasadnij.
23.2. (0–1)
Wymień dwie różnice między moczem pierwotnym a ostatecznym w warunkach fizjologicznych.
Zadanie 24. (3 pkt)
Poniżej przedstawiono schematycznie budowę pęcherzyków płucnych: prawidłowego oraz dotkniętych kilkoma zmianami patologicznymi.
24.1. (0–1)
Na podstawie schematu wyjaśnij, dlaczego wystąpi spadek intensywności dyfuzji pęcherzykowej w pęcherzyku oznaczonym literą C.
24.2. (0–1)
Wyjaśnij, dlaczego mimo prawidłowej budowy pęcherzyka płucnego oznaczonego literą F, dochodzi do spadku intensywności dyfuzji.
24.3. (0–1)
Na podstawie wniosków podanych w zad. 24.1-24.2 podaj dwa czynniki, od których zależy intensywność dyfuzji gazów oddechowych w płucach.
Zadanie 25. (2 pkt)
Uzupełnij poniższy tekst tak, aby stanowił poprawną całość, podkreślając właściwy wyraz.
Immunoglobuliny występują w płynach ustrojowych wszystkich kręgowców / bezkręgowców. Wyróżniamy pięć klas immunoglobulin: IgA, IgE, IgG, IgD, IgM. Immunoglobuliny wykazują / nie wykazują powinowactwa do antygenów. Immunoglobuliny są wytwarzane przez plazmocyty będące pobudzonymi limfocytami T / B. Immunoglobuliny mogą wiązać / nie mogą wiązać toksyn(y). Immunoglobuliny odpowiadają / nie odpowiadają za indukcję immunofagocytozy. Przeciwciała należą do odpowiedzi immunologicznej nieswoistej / swoistej.
Zadanie 26. (3 pkt)
Poniżej przedstawiono schemat budowy polirybosomu.
26.1. (0–1)
Podaj, z jakiego rodzaju RNA zbudowane są rybosomy.
26.2. (0–1)
Wyjaśnij, jakie znaczenie dla efektywności pracy komórki ma występowanie polirybosomów.
26.3. (0–1)
Podaj, jak nazywa się proces zachodzący na polirybosomie.
Zadanie 27. (5 pkt)
U pewnej rośliny kwiaty niebieskie (P) dominują nad kwiatami białymi (p), zaś nasiona kolczyste (B) nad gładkimi (b). Ogrodnik Władek skrzyżował homozygotyczne rośliny– roślinę o kwiatach białych i nasionach kolczystych z rośliną niebieską i nasionach gładkich.
27.1. (0–1)
Zapisz genotypy rodziców z pierwszego kojarzenia oraz wypisz ich gamety.
27.2. (0–2)
Krzyżowanie wsteczne polega na skrzyżowaniu osobnika z pokolenia F1 z zad. 27.1 z podanym rodzicem.
Zapisz genotypy i fenotypy otrzymane w potomstwie krzyżówki wstecznej z rodzicem o kwiatach białych i nasionach kolczystych.
27.3. (0–2)
Wykonaj krzyżowanie testowe, które polega na skrzyżowaniu homozygoty recesywnej z heterozygotą z pokolenia F1.
Zadanie 28. (3 pkt)
Tarantule (nazwa zwyczajowa) to pajęczaki świetnie przystosowane do drapieżnictwa. Odżywiają się szeregiem innych zwierząt, takich jak owady, płazy. W przypadku niektórych tarantuli zaobserwowano, że w gniazdach tych pajęczaków żyją czasem małe gatunki żab, które stanowiłyby łatwy cel dla tarantul, jednak nie są przez nie zjadane. Żaby żywią się małymi owadami. Z kolei owady te zjadają lub uszkadzają jaja tarantuli.
28.1. (0–1)
Na podstawie tekstu podaj trzy rodzaje zależności między organizmami. Uwzględnij odpowiednie przykłady.
28.2. (0–1)
Wyjaśnij, dlaczego tarantule nie zjadają małych żab bytujących w ich gniazdach.
28.3. (0–1)
Określ, jaki jest możliwy pozytywny skutek dla żab bytowania w gnieździe tarantuli.
Zadanie 29. (2 pkt)
Smog to w uproszczeniu zanieczyszczenie powietrza szkodliwymi pyłami, któremu towarzyszą niekorzystne warunki przyczyniające się do zwiększenia zagęszczenia tych pyłów (np. bezwietrzna pogoda). Wśród głównych składników smogu wymienia się: tlenki siarki, tlenki węgla, cząstki pyłu, tlenki azotu, węglowodory, ozon. Smog jest przyczyną wielu negatywnych skutków w środowisku.
29.1. (0–1)
Podaj dwa negatywne skutki działania smogu:
- na środowisko:
- na organizm człowieka:
29.2. (0–1)
Podaj dwa sposoby zmniejszania negatywnych skutków działania smogu:
- na organizm człowieka:
- na środowisko przyrodnicze:
Zadanie 30. (2 pkt)
We współcześnie uznawanej teorii ewolucji zasadnicze założenia pochodzą z klasycznej teorii ewolucji opracowanej i opublikowanej przez Karola Darwina. Podstawą do ich sformułowania była jego pięcioletnia podróż okrętem Beagle po wodach Ameryki Południowej. Darwinizm głosi, że gatunki powstają z innych gatunków w wyniku ewolucji, której podstawowym mechanizmem jest dobór naturalny, a że stale rodzi się więcej młodych– występuje konkurencja, nazywana walką o byt, w wyniku której przeżyć mogą tylko najsilniejsze lub najlepiej przystosowane do warunków środowiska osobniki.
30.1. (0–1)
Podaj różnicę pomiędzy doborem naturalnym a doborem sztucznym.
30.2. (0–1)
Oceń prawdziwość podanych stwierdzeń, zaznaczając P (prawda) lub F (fałsz).
| 1. | Cechy nabyte podlegają dziedziczeniu tylko w przypadku, gdy pojawiły się one w obrębie narządów rozrodczych. | P | F |
| 2. | Narządy nieużywane u danego osobnika zanikają, przez co w mniejszym stopniu są dziedziczone, o czym świadczy uwstecznienie kończyn u węży. | P | F |
| 3. | Sukces ewolucyjny osiągają te osobniki, które są zdolne przeżyć i wydać na świat płodne potomstwo. | P | F |
