Na schemacie przedstawiono początek i wynik doświadczenia, którego celem było wykazanie,
że korzeń grochu reaguje na działanie bodźca kierunkowego – dostępności wody w glebie.
Na podstawie: http://scienceandtechnology-manojsir.blogspot.com
Zaplanuj i opisz próbę kontrolną do doświadczenia przedstawionego na schemacie.
Ohar (Tadorna tadorna), nazywany też kaczką norową, jest w Polsce skrajnie nielicznym
ptakiem lęgowym, objętym ścisłą ochroną gatunkową. Jego lęgowiska są rozmieszczone
głównie na wybrzeżu, gdzie także częściej jest obserwowany w trakcie wędrówek.
Samce są nieco większe od samic i są od nich intensywniej ubarwione. Można je rozpoznać
po jaskrawoczerwonej narośli u nasady dzioba i rdzawych piórach pod ogonem. Gniazda
oharów znajdują się najczęściej w pobliżu wody, w opuszczonych norach wykopanych przez
dzikie zwierzęta (króliki, borsuki). Po wykluciu pisklęta są wodzone przez obydwoje rodziców
w kierunku wody. Zdarzają się przypadki, że te ptaki prowadzą swoje pisklęta do wody nawet
kilka kilometrów.
Nad Zatoką Pucką był realizowany program ochrony czynnej ohara, polegający na budowaniu
sztucznych nor, które rozmieszczono w miejscach, gdzie ohary przystępują zwykle do lęgów,
jak również tam, gdzie od pewnego czasu dorosłych ptaków z pisklętami już nie obserwowano.
Na podstawie: I. Kaługa, Ohar – czarno-biała kaczka, „Salamandra. Magazyn Przyrodniczy”, nr 1/2008 (25).
10.1. (0–1)
Wybierz i zaznacz nazwę zjawiska opisanego w tekście, umożliwiającego odróżnienie
samca ohara od samicy ohara po cechach morfologicznych.
hermafrodytyzm
zmienność modyfikacyjna
dymorfizm płciowy
rozdzielnopłciowość
10.2. (0–1)
Określ, czy ohary są gniazdownikami czy zagniazdownikami. Odpowiedź uzasadnij,
odnosząc się do informacji zawartych w tekście.
10.3. (0–1)
Na podstawie tekstu określ jeden z czynników ograniczających liczebność par lęgowych
oharów nad Zatoką Pucką.
Wentylację płuc regulują ośrodki oddechowe zlokalizowane w rdzeniu przedłużonym.
Czynnikiem wywołującym przyśpieszenie wentylacji płuc jest wzrost stężenia dwutlenku
węgla we krwi, tworzącego z wodą kwas węglowy. Dysocjacja kwasu węglowego powoduje
zwiększenie stężenia jonów wodorowych i spadek pH krwi, na co wrażliwe są chemoreceptory
znajdujące się w ścianie aorty i tętnic szyjnych.
Określ, czy wentylacja płuc jest odruchem warunkowym, czy – odruchem bezwarunkowym. Odpowiedź uzasadnij.
Większość porostów ma warstwę korową, o gęsto splecionych strzępkach grzyba, izolującą
wnętrze porostu od bezpośrednich wpływów środowiska zewnętrznego. Pod nią znajduje
się warstwa zbudowana z komórek glonów, jeszcze głębiej – warstwa rdzeniowa utworzona
ze strzępek grzyba, a następnie – dolna warstwa korowa.
W plechach porostów, często w warstwie korowej, występują tzw. specyficzne wtórne metabolity
porostowe. Te związki powstają dzięki temu, że komórki fotosyntetyzujące produkują
węglowodany, które są następnie transportowane do komórek grzyba, gdzie w licznych szlakach
metabolicznych są przekształcane w metabolity wtórne. Są one związkami aktywnymi
biochemicznie – wykazują m.in. działanie bakteriobójcze, hamują kiełkowanie wielu nasion oraz
zarodników mchów.
Niektóre z wtórnych metabolitów porostowych absorbują szkodliwe promieniowanie UVA
i UVB, a jeszcze inne posiadają zdolność do selektywnego usuwania z podłoża skalnego
jonów Ca2+ oraz Mg2+, w wyniku czego naruszona zostaje struktura skały.
Na podstawie: M. Opanowicz, Ekologiczna rola wtórnych metabolitów porostowych, „Wiadomości Botaniczne”,
46 (1/2), 2002; P. Czarnota, Symbiozy porostowe w świetle interakcji pomiędzy grzybami i fotobiontami, „Kosmos”, T. 58, 1– 2, 2009;
Z. Podbielkowski, Rośliny zarodnikowe, Warszawa 1982.
10.1. (0–2)
Na podstawie tekstu wykaż, że wytwarzanie wtórnych metabolitów przez porosty
umożliwia im skuteczną konkurencję międzygatunkową:
chroni DNA ich komórek przed uszkodzeniami:
10.2. (0–1)
Określ znaczenie wtórnych metabolitów porostowych w funkcjonowaniu porostów jako
organizmów pionierskich.
10.3. (0–1)
Spośród wymienionych poniżej przykładów organizmów wybierz i podkreśl wszystkie te,
których komórki mogą być fotobiontami współtworzącymi porosty.
Aspiracyjne, tzw. zachłystowe, zapalenie płuc to rodzaj infekcji płucnej, który jest wywoływany przez przedostanie się obcej substancji, zwykle treści żołądkowej, do płuc. Jej zaleganie doprowadza do rozwoju bakterii tlenowych i beztlenowych atakujących płuca. Często
spotykane jest ono u chorych w podeszłym wieku, np. długotrwale przebywających w pozycji
leżącej, z zaburzeniami świadomości czy połykania.
Na rysunku przedstawiono fragment dróg oddechowych człowieka z uwzględnieniem tchawicy
i odchodzących od niej oskrzeli głównych, które różnią się grubością i długością.
Na podstawie: https://commons.wikimedia.org
a)
Wykaż związek między cechami budowy oskrzela prawego i lewego a częstszym występowaniem aspiracyjnego zapalenia płuca prawego niż płuca lewego.
b)
Określ nazwę odcinka dróg oddechowych oznaczonego na rysunku literą X i podaj jeden przykład jego funkcji.
Większość dorosłych płazów prowadzi wymianę gazową poprzez płuca i silnie ukrwioną
niezrogowaciałą skórę, nabłonek jamy gębowej i gardzieli. Zaletą tego rozwiązania jest duża
sprawność oddechowa w wodzie i innych wilgotnych siedliskach.
Względny udział płuc i skóry, a nawet określonych obszarów skóry, w wymianie gazowej różni
się zależnie od gatunku, a także, u tego samego gatunku, może się zmieniać sezonowo.
Nie ma płazów, które oddychają tylko dzięki płucom, natomiast salamandry bezpłucne
oddychają tylko poprzez skórę i jamę gębową.
Wymiana gazowa głównie przez skórę ogranicza rozmiary ciała i poza nielicznymi wyjątkami
uniemożliwia płazom przebywanie w wodach morskich.
Na podstawie: Zoologia. Szkarłupnie – płazy, pod red. C. Błaszak, Warszawa 2015.
11.1. (0–1)
Wyjaśnij, dlaczego płazy, u których wymiana gazowa zachodzi głównie przez skórę,
nie mogą mieć dużych rozmiarów ciała.
11.2. (0–1)
Wyjaśnij, dlaczego płazy, z wyjątkiem pojedynczych gatunków, nie przebywają w wodach
słonych. W odpowiedzi odnieś się do budowy skóry płazów i warunków środowiska.
Składniki mineralne są niezbędnymi elementami diety człowieka. W Polsce problemem
są potencjalne niedobory jodu, dlatego sól spożywcza jest jodowana.
Wśród produktów spożywczych największe ilości jodu znajdują się w żywności pochodzenia
morskiego (np. rybach), mleku i jego przetworach, jajach czy brokułach.
Glikozydy występujące w warzywach kapustnych lub nasionach roślin strączkowych, a także
azotany, wapń, magnez i żelazo, ograniczają wykorzystanie jodu zawartego w diecie.
Na podstawie: Praktyczny podręcznik dietetyki, pod red. M. Jarosza, Warszawa 2010.
12.1. (0–1)
Uzupełnij poniższe zdanie tak, aby zawierało ono informacje prawdziwe. W każdym
nawiasie podkreśl właściwe określenie.
Niedobór jodu prowadzi do (obniżenia / podwyższenia) tempa metabolizmu w organizmie,
na skutek (zmniejszenia / zwiększenia) wydzielania hormonów (gruczołów przytarczycznych / tarczycy).
12.2. (0–1)
Na podstawie przedstawionych informacji wyjaśnij, dlaczego osoby stosujące niskosolną,
rygorystyczną dietę pozbawioną wszystkich produktów pochodzenia zwierzęcego mogą
mieć problem z utrzymaniem odpowiedniego poziomu jodu w organizmie. W odpowiedzi
uwzględnij dwa czynniki.
Do prawidłowego zachodzenia procesów życiowych roślin niezbędne jest utrzymanie
odpowiedniej temperatury tkanek i odpowiedniego stopnia ich uwodnienia. Utrata wody przez
organizmy roślinne zachodzi w wyniku transpiracji. W warunkach dobrego zaopatrzenia roślin
w wodę intensywna transpiracja zapobiega przegrzaniu liści.
Na wykresie przedstawiono porównanie temperatury powietrza oraz temperatury liści pustynnej rośliny arbuza kolokwinty (Citrullus colocynthis), przed doświadczeniem dobrze
podlanej. Porównano liście nieodcięte i odcięte. Strzałką wskazano moment odcięcia liścia.
„Limit odporności” oznacza temperaturę, w której procesy życiowe ulegają zaburzeniu.
Na podstawie: J. Kopcewicz, S. Lewak, Fizjologia roślin, Warszawa 2002.
a)
Sformułuj problem badawczy opisanego doświadczenia.
b)
Na podstawie przedstawionych informacji wyjaśnij, w jakim celu odcięto liść w tym doświadczeniu.
Gruźlica jest chorobą zakaźną człowieka wywołaną przez prątki. Głównym źródłem zakażenia
jest chory człowiek, który wraz z kaszlem czy kichaniem rozsiewa prątki gruźlicy. Są to
bakterie oddychające tlenowo, odporne na wiele czynników środowiskowych, takich jak:
wysuszenie, podwyższona i niska temperatura, wysokie i niskie pH. Prątki atakują i rozwijają
się w różnych narządach człowieka, m.in. w węzłach chłonnych, skórze, płucach, kościach,
mózgu i nerkach.
Podaj nazwę narządu ludzkiego, w którym prątki gruźlicy rozwijają się najczęściej.
Odpowiedź uzasadnij.
