Oto lista zadań maturalnych z danego działu biologii. Aby skorzystać z dodatkowych opcji, uniknąć duplikatów zadań lub wybrać zadania z pozostałych działów kliknij poniżej.
Rozwielitka pchłowata (Daphnia pulex) to niewielki organizm
słodkowodny. Samice rozwielitek osiągają długość od 1 mm do
3,5 mm. Ich owalne ciało jest spłaszczone oraz podzielone na słabo
wyodrębnione tagmy: głowę, tułów i odwłok. Na głowie znajdują się
dwie pary czułków oraz oczy złożone. Na tułowiu i odwłoku jest
łącznie pięć par odnóży krocznych, a ciało okrywa przejrzysty
karapaks – twardy pancerz zbudowany z chityny, który na końcu
jest wyciągnięty w kolec.
Fotografia: A.A.C. Pearson.
Dokończ zdanie. Zaznacz odpowiedź A albo B oraz odpowiedź 1., 2. albo 3.
W królestwie zwierząt hermafrodytyzm (obojnactwo) – obecność zarówno męskich, jak
i żeńskich narządów płciowych – występuje dość powszechnie, zwłaszcza u bezkręgowców.
Obojnakami są np. dżdżownice czy tasiemce.
Z kolei u motyli występuje wyraźny dymorfizm płciowy, ale rzadko obserwuje się również
osobniki o cechach fenotypowych obu płci nazywane gynandromorfami. W niektórych
komórkach gynandromorfów znajduje się męski materiał genetyczny, a w pozostałych –
żeński, co przekłada się na zaskakujący wygląd. Te cechy nie są przekazywane kolejnym
pokoleniom, ponieważ gynandromorfy nie mogą się rozmnażać z powodu nieprawidłowości
w budowie układu rozrodczego.
Gynandromorf może powstać, jeżeli w trakcie zapłodnienia do komórki jajowej mającej dwa
jądra komórkowe wnikną dwa plemniki. W efekcie powstają dwie linie komórkowe, które na
skutek podziałów i różnicowania tworzą chimerowy organizm – łatwy do zidentyfikowania po
przepoczwarczeniu.
Na poniższych zdjęciach przedstawiono przedstawicieli gatunku Papilio androgeus – samicę,
gynandromorfa i samca.
samica
gynandromorf
samiec
Na podstawie: K. Kornicka, Dwie płcie w jednym ciele, „Wiedza i Życie” 6(1038), 2021.
Fotografia: Wikimedia Commons.
10.1. (0–2)
Uzupełnij tabelę opisującą dymorfizm płciowy P. androgeus – dla każdej cechy określ
wygląd przedstawionych powyżej: samicy, gynandromorfa oraz samca.
Cecha
Samica
Gynandromorf
Samiec
Kolor skrzydeł II pary (niebieski / żółty / żółto-niebieski)
Oceń, czy poniższe stwierdzenia dotyczące gynandromorfów u motyli są prawdziwe.
Zaznacz P, jeśli stwierdzenie jest prawdziwe, albo F – jeśli jest fałszywe.
1.
Gynandromorfy – podobnie jak niektóre obojnaki – mogą rozmnażać się bez udziału drugiego partnera.
P
F
2.
Bez względu na różnice morfologiczne wszystkie komórki organizmu gynandromorficzego zawierają tę samą informację genetyczną.
P
F
10.3. (0–1)
Dokończ zdanie. Zaznacz odpowiedź A albo B oraz odpowiedź 1., 2. albo 3.
Rozwielitka pchłowata (Daphnia pulex) to niewielki organizm
słodkowodny. Samice rozwielitek osiągają długość od 1 mm do
3,5 mm. Ich owalne ciało jest spłaszczone oraz podzielone na słabo
wyodrębnione tagmy: głowę, tułów i odwłok. Na głowie znajdują się
dwie pary czułków oraz oczy złożone. Na tułowiu i odwłoku jest
łącznie pięć par odnóży krocznych, a ciało okrywa przejrzysty
karapaks – twardy pancerz zbudowany z chityny, który na końcu
jest wyciągnięty w kolec.
Fotografia: A.A.C. Pearson.
Dokończ zdanie. Zaznacz odpowiedź A albo B oraz odpowiedź 1., 2. albo 3.
W królestwie zwierząt hermafrodytyzm (obojnactwo) – obecność zarówno męskich, jak
i żeńskich narządów płciowych – występuje dość powszechnie, zwłaszcza u bezkręgowców.
Obojnakami są np. dżdżownice czy tasiemce.
Z kolei u motyli występuje wyraźny dymorfizm płciowy, ale rzadko obserwuje się również
osobniki o cechach fenotypowych obu płci nazywane gynandromorfami. W niektórych
komórkach gynandromorfów znajduje się męski materiał genetyczny, a w pozostałych –
żeński, co przekłada się na zaskakujący wygląd. Te cechy nie są przekazywane kolejnym
pokoleniom, ponieważ gynandromorfy nie mogą się rozmnażać z powodu nieprawidłowości
w budowie układu rozrodczego.
Gynandromorf może powstać, jeżeli w trakcie zapłodnienia do komórki jajowej mającej dwa
jądra komórkowe wnikną dwa plemniki. W efekcie powstają dwie linie komórkowe, które na
skutek podziałów i różnicowania tworzą chimerowy organizm – łatwy do zidentyfikowania po
przepoczwarczeniu.
Na poniższych zdjęciach przedstawiono przedstawicieli gatunku Papilio androgeus – samicę,
gynandromorfa i samca.
samica
gynandromorf
samiec
Na podstawie: K. Kornicka, Dwie płcie w jednym ciele, „Wiedza i Życie” 6(1038), 2021.
Fotografia: Wikimedia Commons.
10.1. (0–2)
Uzupełnij tabelę opisującą dymorfizm płciowy P. androgeus – dla każdej cechy określ
wygląd przedstawionych powyżej: samicy, gynandromorfa oraz samca.
Cecha
Samica
Gynandromorf
Samiec
Kolor skrzydeł II pary (niebieski / żółty / żółto-niebieski)
Oceń, czy poniższe stwierdzenia dotyczące gynandromorfów u motyli są prawdziwe.
Zaznacz P, jeśli stwierdzenie jest prawdziwe, albo F – jeśli jest fałszywe.
1.
Gynandromorfy – podobnie jak niektóre obojnaki – mogą rozmnażać się bez udziału drugiego partnera.
P
F
2.
Bez względu na różnice morfologiczne wszystkie komórki organizmu gynandromorficzego zawierają tę samą informację genetyczną.
P
F
10.3. (0–1)
Dokończ zdanie. Zaznacz odpowiedź A albo B oraz odpowiedź 1., 2. albo 3.
Roztocza (Acari) są przystosowane do różnych środowisk: żyją w glebie, w kurzu – na przedmiotach lub w powietrzu, w strefie przybrzeżnej środowisk słodkowodnych, a nawet w gorących źródłach. Niektóre mogą przenosić choroby lub być szkodnikami magazynów. Alergeny pochodzące od roztocza kurzu domowego są jedną z najczęstszych przyczyn chorób alergicznych.
Poniższe zdjęcie spod skaningowego mikroskopu elektronowego (SEM) przedstawia roztocza z gatunku Brevipalpus phoenicis.
Na podstawie: C. Błaszak (red.), Zoologia. Stawonogi, Warszawa 2013. Fotografia: Agricultural Research Service, United States Department of Agriculture.
14.1. (0–1)
Określ gromadę stawonogów, do której należy B. phoenicis. Odpowiedź uzasadnij, podając jedną widoczną na zdjęciu cechę budowy świadczącą o przynależności tego gatunku do wybranej gromady.
Gromada stawonogów:
Cecha budowy:
14.2. (0–2)
Uzupełnij poniższe zdania tak, aby w poprawny sposób opisywały nadmierną odpowiedź immunologiczną ludzkiego organizmu na alergeny roztoczy. W każdym nawiasie podkreśl właściwe określenie.
Alergeny zawarte w odchodach roztoczy wiążą się z przeciwciałami klasy IgE występującymi na powierzchni (komórek tucznych / limfocytów B). Te komórki uwalniają histaminę, która powoduje (rozszerzenie / zwężenie) naczyń krwionośnych i (zwiększenie / zmniejszenie) przepuszczalności ścian naczyń włosowatych. Rozwija się obrzęk, zwęża się światło dróg oddechowych oraz pojawia się katar.
Bioluminescencja to zdolność żywych komórek do emisji promieniowania w zakresie światła widzialnego. Występuje u wielu owadów. Przykładowo: duże drapieżne samice tropikalnych świetlików Photuris lugubris wykształciły umiejętność wabienia swoich ofiar – małych samców świetlików Photinus palaciosi – poprzez imitację charakterystycznego wzoru sygnałów świetlnych wysyłanych przez samice Photinus palaciosi.
Bioluminescencja świetlików jest wynikiem reakcji utleniania lucyferyny z udziałem enzymu – lucyferazy. Aby ta reakcja mogła zajść, niezbędna okazuje się również obecność ATP. Poniżej przedstawiono równanie reakcji.
lucyferyna + O2 + ATP lucyferaza świetlika oksylucyferyna + CO2 + AMP + PPi + hν (światło)
U świetlików ta reakcja zachodzi w wyspecjalizowanych narządach ulokowanych w segmentach odwłokowych i jest regulowana przez dopływ tlenu do świecących komórek.
Lucyferynę i lucyferazę świetlika wykorzystuje się do wykrywania mikroorganizmów w różnych próbkach. Takie testy stosuje się w ocenie czystości, np. powierzchni szpitalnych i okazów muzealnych.
Na podstawie: C. Błaszak (red.), Zoologia. Stawonogi, Warszawa 2013; K. Pajor i in., Bioluminescencja jako narzędzie w biologii molekularnej, „Postępy Higieny i Medycyny Doświadczalnej” 71, 2017.
3.1. (0–1)
Przedstaw korzyść, jaką odnoszą samice świetlików Photuris lugubris dzięki umiejętności wabienia swoich ofiar.
3.2. (0–2)
Uzupełnij poniższe zdania tak, aby w poprawny sposób opisywały wykorzystanie lucyferyny i lucyferazy. W każdym nawiasie podkreśl właściwe określenie.
Testy wykorzystujące lucyferynę i lucyferazę świetlików w wykrywaniu mikroorganizmów opierają się na założeniu, że (AMP / ATP) jest związkiem chemicznym wytwarzanym w procesie oddychania komórkowego, którego stężenie (wzrasta / spada) wraz ze wzrostem liczby mikroorganizmów znajdujących się w danej próbce. O wykryciu bakterii świadczy (ustanie / wystąpienie) bioluminescencji.
3.3. (0–1)
Podaj nazwę tego narządu układu oddechowego świetlików, który odpowiada za doprowadzenie tlenu bezpośrednio do komórek ich ciała.
Roztocza (Acari) są przystosowane do różnych środowisk: żyją w glebie, w kurzu – na przedmiotach lub w powietrzu, w strefie przybrzeżnej środowisk słodkowodnych, a nawet w gorących źródłach. Niektóre mogą przenosić choroby lub być szkodnikami magazynów. Alergeny pochodzące od roztocza kurzu domowego są jedną z najczęstszych przyczyn chorób alergicznych.
Poniższe zdjęcie spod skaningowego mikroskopu elektronowego (SEM) przedstawia roztocza z gatunku Brevipalpus phoenicis.
Na podstawie: C. Błaszak (red.), Zoologia. Stawonogi, Warszawa 2013. Fotografia: Agricultural Research Service, United States Department of Agriculture.
14.1. (0–1)
Określ gromadę stawonogów, do której należy B. phoenicis. Odpowiedź uzasadnij, podając jedną widoczną na zdjęciu cechę budowy świadczącą o przynależności tego gatunku do wybranej gromady.
Gromada stawonogów:
Cecha budowy:
14.2. (0–2)
Uzupełnij poniższe zdania tak, aby w poprawny sposób opisywały nadmierną odpowiedź immunologiczną ludzkiego organizmu na alergeny roztoczy. W każdym nawiasie podkreśl właściwe określenie.
Alergeny zawarte w odchodach roztoczy wiążą się z przeciwciałami klasy IgE występującymi na powierzchni (komórek tucznych / limfocytów B). Te komórki uwalniają histaminę, która powoduje (rozszerzenie / zwężenie) naczyń krwionośnych i (zwiększenie / zmniejszenie) przepuszczalności ścian naczyń włosowatych. Rozwija się obrzęk, zwęża się światło dróg oddechowych oraz pojawia się katar.
Bioluminescencja to zdolność żywych komórek do emisji promieniowania w zakresie światła widzialnego. Występuje u wielu owadów. Przykładowo: duże drapieżne samice tropikalnych świetlików Photuris lugubris wykształciły umiejętność wabienia swoich ofiar – małych samców świetlików Photinus palaciosi – poprzez imitację charakterystycznego wzoru sygnałów świetlnych wysyłanych przez samice Photinus palaciosi.
Bioluminescencja świetlików jest wynikiem reakcji utleniania lucyferyny z udziałem enzymu – lucyferazy. Aby ta reakcja mogła zajść, niezbędna okazuje się również obecność ATP. Poniżej przedstawiono równanie reakcji.
lucyferyna + O2 + ATP lucyferaza świetlika oksylucyferyna + CO2 + AMP + PPi + hν (światło)
U świetlików ta reakcja zachodzi w wyspecjalizowanych narządach ulokowanych w segmentach odwłokowych i jest regulowana przez dopływ tlenu do świecących komórek.
Lucyferynę i lucyferazę świetlika wykorzystuje się do wykrywania mikroorganizmów w różnych próbkach. Takie testy stosuje się w ocenie czystości, np. powierzchni szpitalnych i okazów muzealnych.
Na podstawie: C. Błaszak (red.), Zoologia. Stawonogi, Warszawa 2013; K. Pajor i in., Bioluminescencja jako narzędzie w biologii molekularnej, „Postępy Higieny i Medycyny Doświadczalnej” 71, 2017.
3.1. (0–1)
Przedstaw korzyść, jaką odnoszą samice świetlików Photuris lugubris dzięki umiejętności wabienia swoich ofiar.
3.2. (0–2)
Uzupełnij poniższe zdania tak, aby w poprawny sposób opisywały wykorzystanie lucyferyny i lucyferazy. W każdym nawiasie podkreśl właściwe określenie.
Testy wykorzystujące lucyferynę i lucyferazę świetlików w wykrywaniu mikroorganizmów opierają się na założeniu, że (AMP / ATP) jest związkiem chemicznym wytwarzanym w procesie oddychania komórkowego, którego stężenie (wzrasta / spada) wraz ze wzrostem liczby mikroorganizmów znajdujących się w danej próbce. O wykryciu bakterii świadczy (ustanie / wystąpienie) bioluminescencji.
3.3. (0–1)
Podaj nazwę tego narządu układu oddechowego świetlików, który odpowiada za doprowadzenie tlenu bezpośrednio do komórek ich ciała.
Pełnik europejski (Trollius europaeus) to roślina zielna występująca głównie na mokrych
łąkach, przy brzegach strumieni oraz w wilgotnych lasach liściastych. Mimo że roślina
produkuje dużo nasion, rzadko spotyka się siewki w sąsiedztwie kęp pełnika, gdyż ich
rozwojowi nie sprzyja konkurencja ze strony innych gatunków łąkowych. Odsłanianie gleby
wokół kęp pełnika sprawia, że łatwiej zachodzi kiełkowanie jego nasion. Stanowiska pełnika
chroni się także poprzez regularne koszenie łąk, co zmniejsza udział gatunków
ekspansywnych, takich jak np. pokrzywa zwyczajna lub ostrożeń polny. W Polsce pełnik jest
objęty ochroną gatunkową.
Kwiaty pełnika są okazałe, żółte i zapylane głównie przez kilka gatunków muchówek
z rodzaju Chiastocheta. Muchówki wchodzą do kwiatu, gdzie zjadają pyłek i nektar.
W kwiecie dochodzi też do kopulacji tych owadów i składania jaj. Wylęgające się larwy
wgryzają się do słupków i wyjadają tam część zawiązków nasion. Przed przepoczwarzeniem
larwy wydostają się z kwiatów i spadają na powierzchnię gleby.
Na poniższych ilustracjach przedstawiono pokrój ogólny pełnika oraz – w powiększeniu –
typowy liść łodygowy.
Na podstawie: A. Kołos i A. Kołos, Trollius europaeus (Ranunculaceae) in north-eastern Poland,
„Fragmenta Floristica et Geobotanica Polonica” 23(2), 2016; www.europeana.eu
7.1. (0–1)
Dokończ zdanie. Zaznacz odpowiedź A albo B oraz jej uzasadnienie 1., 2. albo 3.
Pełnik europejski należy do klasy roślin
A.
jednoliściennych,
o czym
świadczą
1.
okazałe kwiaty przystosowane do zapylania
przez owady.
2.
liście o nerwacji siateczkowatej osadzone
na ogonkach liściowych.
B.
dwuliściennych,
3.
zielna forma życiowa i przywiązanie
do wilgotnych siedlisk.
7.2. (0–1)
Wykaż, że przedstawiona w tekście zależność między pełnikiem a muchówkami jest
mutualizmem. Określ, na czym polega mutualizm, oraz podaj przykłady korzyści lub
strat odnoszonych przez wymienione organizmy.
7.3. (0–1)
Określ typ przeobrażenia występujący u muchówki z rodzaju Chiastocheta. Odpowiedź
uzasadnij.
Typ przeobrażenia:
Uzasadnienie:
7.4. (0–2)
Oceń, czy działania opisane w tabeli stanowią ochronę czynną pełnika europejskiego.
Zaznacz T (tak), jeśli działanie jest przykładem ochrony czynnej, albo N (nie) – jeśli nim
nie jest.
1.
Odsłanianie gleby wokół kęp pełnika europejskiego.
T
N
2.
Wpisanie pełnika europejskiego na listę gatunków chronionych.
T
N
3.
Regularne koszenie łąk ze stanowiskami pełnika europejskiego.
Płoszczyca szara (Nepa cinerea), zwana „skorpionem wodnym”, jest drapieżnikiem żyjącym
w Polsce w wodach stojących. Nie potrafi dobrze pływać, bytuje wśród gęstych roślin
przybrzeżnych na niewielkich głębokościach. Jej szarobrązowe, spłaszczone
grzbietobrzusznie ciało przypomina uschły liść. Na końcu odwłoka płoszczycy występuje
charakterystyczna rurka, służąca do pobierania powietrza atmosferycznego. Niektóre
płoszczyce potrafią latać dzięki obecności błoniastych skrzydeł drugiej pary, ale większość
osobników ma uwstecznione mięśnie odpowiadające za ich ruch. Płoszczyca czatuje na swoje
ofiary w nieruchomej pozycji i chwyta je za pomocą mocnych przednich odnóży krocznych,
a następnie wysysa ich wnętrzności. Ofiarami osobników dorosłych oraz larw są wodne
bezkręgowce oraz kijanki i narybek mniejszych gatunków ryb, np. karasi.
Na poniższym zdjęciu przedstawiono dorosłą płoszczycę.
Źródło: http://www.koleopterologie.de
9.1. (0–2)
Na podstawie przedstawionych informacji określ, do której gromady stawonogów –
owadów czy pajęczaków – należy płoszczyca. Odpowiedź uzasadnij, porównując dwie
cechy płoszczycy z cechami zarówno owadów, jak i pajęczaków.
Płoszczyca jest
owadem
pajęczakiem
ponieważ:
9.2. (0–1)
Na podstawie przedstawionych informacji podaj jedną cechę budowy płoszczycy
stanowiącą przystosowanie do drapieżnictwa oraz określ, na czym to przystosowanie
polega.
9.3. (0–1)
Wykorzystując wszystkie nazwy podanych organizmów, ułóż i zapisz łańcuch
pokarmowy ekosystemu wodnego, w którym płoszczyca jest konsumentem trzeciego
rzędu.
Poniżej przedstawiono schematycznie budowę organizmu owada, ze szczególnym wyróżnieniem układu oddechowego.
Specyficznymi organami wchodzącymi w skład układu oddechowego owadów są tchawki.
12.1. (0–1)
Zaznacz na powyższym rysunku tchawki (strzałka pełna) i przetchlinki (strzałka przerywana).
12.2. (0–1)
Wymień dwie funkcje, jakie pełnią tchawki w organizmie owadów.
12.3. (0–1)
Wymień jedną cechę, inną niż obecność tchawek, która świadczy o tym, że dany bezkręgowiec jest owadem.
To zadanie pochodzi ze zbioru matura 2022 wydawnictwa
U owadów i wijów funkcję transportu gazów oddechowych oraz wymiany gazowej pełni układ
tchawkowy. System rozgałęzionych tchawek doprowadza tlen do każdej komórki ciała.
Na rysunku przedstawiono fragment układu tchawkowego owada.
Na podstawie: A. Czubaj i inni, Biologia, Warszawa 1994, s. 273.
9.1. (0–1)
Z wykorzystaniem informacji na rysunku przedstaw, w jaki sposób tracheole
usprawniają wymianę gazową między tchawkami a komórkami ciała.
9.2. (0–1)
Podpunkt zmodyfikowany zgodnie ze zaktualizowaną wersją informatora od roku szkolnego 2024/2025 (usunięto z pytania wije pozostawiając owady)
Oceń, czy poniższe stwierdzenia dotyczące owadów są prawdziwe. Zaznacz P, jeśli stwierdzenie jest prawdziwe, albo F – jeśli jest fałszywe.
1.
Owady wykazują metamerię heteronomiczną.
P
F
2.
Owady mają jedną parę czułków.
P
F
3.
Owady przechodzą rozwój prosty i nie występuje u nich rozwój złożony.
Jętki należą do owadów związanych ze środowiskiem wodnym. Osobniki dorosłe żyją zaledwie
kilka dni i giną zaraz po kopulacji i złożeniu jaj. Mają ciało pokryte cienkim, chitynowym
oskórkiem. Odwłok jest zakończony długimi wyrostkami. Na głowie znajdują się duże oczy
złożone i para krótkich, wieloczłonowych czułków. Aparat gębowy jest silnie uwsteczniony,
gdyż postaci dorosłe nie pobierają pokarmu.
Jaja składane są do wody, gdzie rozwijają się larwy. Mają one bardzo dobrze rozwinięty
gryzący aparat gębowy i zasiedlają najczęściej dno koryta rzeki, odżywiając się zgromadzoną
tam martwą materią organiczną. Dorastająca larwa linieje od 15 do 30 razy. W wyniku
przedostatniego linienia powstaje uskrzydlone subimago. Jego jelito nie zawiera już treści
pokarmowej, ale gaz ułatwiający wypłynięcie na powierzchnię wody i jej opuszczenie. W ciągu
24 godzin owad linieje po raz ostatni, przechodząc w postać dojrzałą.
Dawniej jętki występowały powszechnie w rzekach Europy. Obecnie albo wyginęły, albo
znajdują się na listach gatunków zagrożonych wyginięciem. Jętki są bardzo wrażliwe
na zanieczyszczenia wody i inne zmiany jej parametrów fizykochemicznych.
Poniższy rysunek przedstawia osobnika dorosłego i larwę bez zachowania skali.
Na podstawie: Z. Strzelecki, Kolekcja Przyrodnicza Pracowni Dydaktyki UMK w Toruniu, http://www.mp.umk.pl;
http://www.wigry.org.pl
10.1. (0–1)
Na podstawie tekstu i rysunku podaj dwie cechy budowy morfologicznej jętek, które
występują wyłącznie u owadów.
10.2. (0–1)
Określ typ przeobrażenia występującego u jętki. Odpowiedź uzasadnij.
Typ przeobrażenia:
Uzasadnienie:
10.3. (0–1)
Dokończ zdanie. Zaznacz właściwą odpowiedź spośród podanych.
Narządem analogicznym do wypełnionego powietrzem przewodu pokarmowego jętki jest
rezonator płaza.
pęcherz pławny ryby.
pęcherz moczowy ssaka.
zestaw worków powietrznych ptaka.
10.4. (0–1)
Określ, czy larwy jętek mogą służyć jako bioindykatory czystości wód. Odpowiedź
uzasadnij, odnosząc się do zakresu tolerancji larw jętek na zanieczyszczenia
środowiska.
Na rysunku przedstawiono zwierzęta należące do pajęczaków – jednej z gromad stawonogów.
Na podstawie: http://kesscience.wikidot.com/arachnids
Podaj jedną, widoczną na rysunku, cechę budowy morfologicznej przedstawionych
zwierząt, świadczącą o tym, że należą one do pajęczaków, a nie – do innej grupy
stawonogów.
Muszka owocowa (Drosophila melanogaster) ma cztery pary chromosomów. Gen
warunkujący barwę oczu znajduje się u tego owada w chromosomie X, przy czym allel
warunkujący barwę białą (a) jest recesywny, zaś allel warunkujący barwę czerwoną (A) jest
dominujący. Niesprzężony z płcią jest natomiast gen warunkujący cechę skrzydeł: allel
dominujący (S) warunkuje skrzydła długie, a recesywny (s) warunkuje skrzydła krótkie
(zredukowane). Dziedziczenie płci u muszki owocowej odbywa się według podobnych zasad
jak u człowieka. Samica posiada dwa chromosomy płci XX, a samiec chromosomy płci XY.
Cykl rozwojowy muszki owocowej w temperaturze 25°C trwa od 8 do 9 dni. Gatunek ten,
ze względu na swoje cechy, wykorzystywany jest w badaniach genetycznych jako organizm
modelowy.
Na poniższych rysunkach przedstawiono zestawy chromosomów czterech osobników muszki
owocowej (A–D). W chromosomach płci zaznaczono lokalizację genu warunkującego barwę
oczu.
Na podstawie http://www.nature.com/scitable/topicpage/developing-the-chromosome-theory-164 [dostęp: 21.01.2015].
a)
Spośród rysunków A–D zaznacz te, które przedstawiają zestawy chromosomów osobników męskich i określ barwę oczu każdego z tych osobników.
b)
Spośród krzyżówek muszki owocowej (1–4) zaznacz tę, w wyniku której w potomstwie męskim prawdopodobieństwo wystąpienia osobników o oczach czerwonych, jak też białych wynosi 0,5 (50%). Uzasadnij odpowiedź, przedstawiając wynik tej krzyżówki w postaci szachownicy Punnetta. Podkreśl genotypy osobników męskich o oczach czerwonych.
XAXa × XaY
XAXA × XaY
XaXa × XAY
XAXA × XAY
c)
Stosując oznaczenia literowe alleli genów podane w informacji do zadania, zapisz wszystkie możliwe genotypy:
samicy o czerwonych oczach i długich skrzydłach
samca o czerwonych oczach i krótkich skrzydłach
d)
Na poniższym schemacie, przedstawiającym cykl rozwojowy muszki owocowej, wpisz nazwy stadiów rozwojowych oznaczonych cyframi 1 i 2 oraz podaj nazwę typu przeobrażenia występującego u tego owada.
Na podstawie: http://www.easternct.edu/~adams/Drosophilalifecycle.html [dostęp: 24.01.2015].
Nazwa typu przeobrażenia:
e)
Na podstawie podanych informacji oceń prawdziwość stwierdzeń dotyczących trafności wyboru muszki owocowej jako organizmu modelowego w badaniach genetycznych. Wpisz znak X w odpowiednie komórki tabeli.
Lp.
Informacja
Prawda
Fałsz
1.
Samice i samce muszki owocowej wyraźnie różnią się kolorem i rozmiarem, co ułatwia obserwację.
2.
Mała liczba potomstwa pozwala na wiarygodną analizę statystyczną wzorów dziedziczenia.
3.
Krótki cykl życiowy umożliwia obserwację wzorów dziedziczenia w kolejnych pokoleniach w krótkim czasie.
4.
Ponieważ muszka owocowa ma mały genom, więc mała ilość DNA, który trzeba poddać analizie, ułatwia lokalizację genów badanych cech.
Myśliczki to drapieżne chrząszcze należące do rodziny kusaków. Mają półkoliste, olbrzymie,
zbudowane z tysiąca ommatidiów oczy, które są wrażliwe na zmiany w otoczeniu i pozwalają
szybko reagować na ruch. Ich aparat gębowy zbudowany jest z wargi górnej, żuwaczek, szczęk
oraz wargi dolnej, przekształconej w długi lepki język, błyskawicznie wyrzucany w kierunku
ofiary, która przykleja się do lepkiej wydzieliny i trafia między silne żuwaczki. Gruczoły
umiejscowione w głowie myśliczka produkują substancje tłuszczowe i białka wchodzące
w skład wydzieliny, dzięki czemu język przylepia się do każdej powierzchni – hydrofilowej
i hydrofobowej.
Język kameleona to narząd mięśniowy położony w jamie gębowej. Jest bardzo długi, na końcu
szeroki, pokryty lepkim śluzem. Kameleon strzela w ofiarę językiem dwa razy dłuższym
od siebie samego, co pozwala pochwycić pokarm w ułamku sekundy z dużej odległości.
Na podstawie: P. Jałoszyński, Odrzutowy kameleon, „Wiedza i Życie”, 2014 nr 9, s. 30.
a)
Na podstawie analizy tekstu wymień trzy cechy budowy myśliczka przystosowujące go do drapieżnictwa.
b)
Określ, który składnik lepkiej wydzieliny gruczołów myśliczka ułatwia przylepienie się języka do powierzchni hydrofobowej.
c)
Określ, czy oczy myśliczka są proste, czy złożone i podaj jedną ich cechę, która o tym świadczy.
d)
Zaznacz odpowiedź A lub B i jej uzasadnienie, wybierając spośród 1–3 tak, aby powstało poprawne dokończenie zdania.
Język myśliczka i kameleona to narządy
A.
analogiczne,
ponieważ
1.
mają wspólne pochodzenie ewolucyjne i podobną budowę.
2.
pełnią podobne funkcje, chociaż mają różne pochodzenie ewolucyjne.
Na rysunku przedstawiono budowę morfologiczną jednego z bezkręgowców.
Na podstawie: http://pl.wikipedia.org/wiki/ [dostęp: 27.12.2014].
a)
Zaznacz poprawne dokończenie zdania.
Bezkręgowiec ten jest przedstawicielem
skąposzczetów.
wieloszczetów.
skorupiaków.
wijów.
b)
Podaj nazwę typu zwierząt, do którego należy przedstawiony na rysunku bezkręgowiec i jedną widoczną cechę jego budowy morfologicznej, charakterystyczną dla tego typu.
Wśród współcześnie żyjących zwierząt zdolnością lotu charakteryzują się owady, ptaki oraz
należące do ssaków nietoperze. Mechanizm lotu u wymienionych grup zwierząt różni się,
wszystkie jednak do poruszania skrzydłami wykorzystują pracę mięśni. U większości
owadów mięśnie poruszające skrzydłami są przymocowane do płytek szkieletu zewnętrznego,
a u ptaków i nietoperzy – do określonych kości szkieletu wewnętrznego. U owadów skurcz
mięśni powoduje przemieszczanie się płytek szkieletu, co wprawia skrzydła w ruch.
Na rysunkach przedstawiono: ruch skrzydeł owada w górę (I) i w dół (II) oraz szkielet ptaka
(III) z zaznaczonymi elementami mającymi znaczenie podczas lotu.
Na podstawie: C.J. Clegg, D.G. Mackean, Advanced Biology, London 2012, s. 482–483;
U. Sedlag, Wunderbare Welt der Insekten, Lepzig 1978, s. 32; Zoologia, red. Z. Grodziński, Warszawa 1969, s. 275.
a)
Na podstawie analizy rysunków I i II uzupełnij poniższe zdania – wpisz rodzaj pracujących mięśni oraz kierunek przemieszczania się płytki szkieletu i skrzydeł tak, aby powstał opis mechanizmu poruszania skrzydłami u owadów.
Podczas skurczu mięśni następuje płytki
grzbietowej, co powoduje skrzydeł. Natomiast podczas skurczu
mięśni następuje płytki grzbietowej,
co powoduje skrzydeł.
b)
Do opisanych na rysunku III elementów pasa barkowego i klatki piersiowej szkieletu ptaka (A–E), przyporządkuj ich nazwy, wybierając spośród wymienionych (1–6).
obojczyk
żebro
mostek
łopatka
grzebień
kość krucza
c)
Określ miejsce w szkielecie ptaka, do którego przymocowane są mięśnie poruszające skrzydłami.
Na rysunkach 1–7 przedstawiono (bez zachowania proporcji wielkości) zwierzęta należące
do różnych gromad w królestwie zwierząt.
Źródło: Larousse. Ziemia, rośliny, zwierzęta, praca zbiorowa, Warszawa 1985, s. 313, 317, 321–323, 326, 328.
a)
Podaj nazwę gromady, do której należy zwierzę oznaczone cyfrą 1 oraz – widoczną na rysunku – jedną cechę budowy zewnętrznej, charakterystyczną wyłącznie dla tej gromady i występującą u wszystkich jej przedstawicieli.
b)
Dopisz prawidłowe dokończenie zdania, wpisując oznaczenia cyfrowe zwierząt spośród 1–7.
Powłoka ciała, zapobiegająca przenikaniu wody do wnętrza ciała dzięki martwym
wytworom nabłonka oraz tłuszczowej wydzielinie komórek gruczołowych nabłonka,
występuje u zwierząt oznaczonych cyframi .
c)
Zaznacz w tabeli znakiem X prawidłowe elementy aparatu ruchu zwierząt oznaczonych cyframi 1 i 4.
Zwierzę
Układ mięśniowy
Szkielet
1.
□ mięśnie wora powłokowego
□ płyn jamy ciała
□ wyspecjalizowane wiązki mięśni
□ oskórkowy szkielet zewnętrzny
4.
□ mięśnie wora powłokowego
□ płyn jamy ciała
□ wyspecjalizowane wiązki mięśni
□ oskórkowy szkielet zewnętrzny
d)
Zaznacz odpowiedź A, B, C albo D i jej uzasadnienie spośród I–IV tak, aby powstało poprawne dokończenie poniższego zdania.
Krew płynie w zamkniętym systemie naczyń krwionośnych u
A.
wszystkich wymienionych zwierząt
i jest wykorzystana do transportu tlenu u
I
wszystkich wymienionych zwierząt.
B.
wszystkich wymienionych zwierząt z wyjątkiem 1.
II
wszystkich wymienionych zwierząt z wyjątkiem 1.
C.
wszystkich wymienionych zwierząt z wyjątkiem 4.
III
wszystkich wymienionych zwierząt z wyjątkiem 4.
D.
wszystkich wymienionych zwierząt z wyjątkiem 1. i 4.
IV
u wszystkich wymienionych zwierząt z wyjątkiem 1. i 4.
e)
Przedstaw znaczenie fizjologiczne wydalania kwasu moczowego przez zwierzęta oznaczone cyframi 1 i 7.
