Kiedy człowiek odczuwa zimno, w jego skórze kurczą się mięśnie przywłosowe,
co się przekłada na podniesienie mieszka włosowego i wyprostowanie włosa, objawiające się
tzw. gęsią skórką. To zjawisko jest pozostałością ewolucyjną po przodkach człowieka, którzy
stroszyli sierść na skutek zimna. Obecnie nie odgrywa ono znaczącej roli w ochronie przed
utratą ciepła.
Na schemacie przedstawiono budowę powłoki ciała człowieka.
Na podstawie: P. Hoser, Fizjologia organizmów z elementami anatomii człowieka, Warszawa 1996.
a)
Zaznacz właściwe dokończenie zdania wybrane spośród A–B oraz jego poprawne uzasadnienie wybrane spośród 1.–2.
Pojawienie się gęsiej skórki u człowieka to odruch
A.
warunkowy,
ponieważ jest reakcją
1.
wytwarzaną przy udziale kory mózgowej na skutek zimna.
B.
bezwarunkowy,
2.
odziedziczoną po przodkach.
b)
Określ, w jaki sposób warstwa podskórna chroni organizm człowieka przed utratą ciepła.
Układy narządów pełnią w organizmie człowieka rozmaite funkcje. Każdy z nich jest
utworzony z określonych narządów zbudowanych z tkanek, w skład których wchodzą
wyspecjalizowane komórki.
a)
Uzupełnij tabelę – wpisz w odpowiednich wierszach literę (A–E), którą oznaczono nazwę komórki charakterystycznej dla wymienionego układu, i cyfrę (1.–5.), którą oznaczono funkcję tego układu.
Nazwa komórki
neuron
leukocyt
enterocyt
spermatocyt
osteoblast
Funkcja układu
ochrona narządów i funkcja podporowa
wchłanianie produktów trawienia
przewodzenie impulsów nerwowych
obrona organizmu przed patogenami
wytwarzanie komórek rozrodczych
Układ
Komórka wchodząca w skład układu
Funkcja układu
krwionośny
pokarmowy
szkieletowy
nerwowy
b)
Wypisz spośród A–E nazwę komórki, która ma zdolność do podziału mejotycznego, i określ efekt tego podziału.
Uzupełnij poniższe zdania dotyczące limfocytów tak, aby zawierały one informacje
prawdziwe. Podkreśl w każdym nawiasie właściwe określenie.
Limfocyty B i T biorą udział w mechanizmach odporności (swoistej / nieswoistej). W grasicy
człowieka dojrzewają i nabywają kompetencji (limfocyty B / limfocyty T). Za wytwarzanie
i uwalnianie przeciwciał odpowiadają (limfocyty B / limfocyty T) i jest to odporność
(humoralna / komórkowa).
Na schemacie przedstawiono mechanizm hormonalnej kontroli aktywności gonad męskich.
Na podstawie: N.A. Campbell i inni, Biologia, Poznań 2012.
a)
Podaj nazwę części mózgowia oznaczonej na schemacie literą X.
b)
Na podstawie schematu oceń, czy poniższe informacje dotyczące hormonalnej kontroli aktywności jąder są prawdziwe. Zaznacz P, jeśli informacja jest prawdziwa, albo F – jeśli jest fałszywa.
1.
Wydzielanie hormonów płciowych u mężczyzn kontrolowane jest przez jedną pętlę ujemnego sprzężenia zwrotnego.
P
F
2.
Zarówno podwyższenie poziomu FSH jak i LH stymuluje spermatogenezę.
P
F
3.
Wysoki poziom testosteronu stymuluje wydzielanie gonadoliberyny.
Na rysunku przedstawiono budowę siatkówki oka człowieka.
Na podstawie: M. Zając, Protezy wzroku, V Kongres KRIO, Wisła 2004.
Uzupełnij poniższe zdania tak, aby zawierały one informacje prawdziwe. Podkreśl
w każdym nawiasie właściwe określenie.
Z dwóch rodzajów komórek światłoczułych – czopków i pręcików – w siatkówce ludzkiego oka dominują (czopki / pręciki), które umożliwiają widzenie (barwne / w odcieniach szarości).
Wysoką rozdzielczość obrazu, czyli większą szczegółowość, zapewniają (czopki / pręciki), ponieważ każdy z nich łączy się (z jednym neuronem / z kilkoma neuronami).
U dorosłego człowieka pomiędzy kośćmi czaszki występują połączenia ścisłe w postaci szwów
oraz stawy. W czaszce noworodka występuje większa liczba kości niż u człowieka dorosłego,
a niektóre połączenia ścisłe nie są jeszcze zrośnięte i tworzą tzw. ciemiączka, gdyż proces
kostnienia czaszki kończy się dopiero w drugim roku życia.
Na rysunkach przedstawiono budowę czaszki dorosłego człowieka (A) oraz budowę czaszki
noworodka – widok z góry (B).
Na podstawie: Biologia. Jedność i różnorodność, praca zbiorowa, Warszawa 2008.
a)
Podaj nazwy kości czaszki oznaczonych na rysunku numerami 1, 2 i 3.
b)
Wybierz spośród A–C i podkreśl rodzaj połączenia, które występuje między kośćmi mózgoczaszki i kością oznaczoną na schemacie numerem 3.
sztywne
półruchome
ruchome
c)
Określ, jakie znaczenie adaptacyjne mają w czaszce ciemiączka.
Tlenek węgla(II), tzw. czad, powstaje w wyniku niecałkowitego spalania węgla i substancji,
które zawierają węgiel. Czad jest jedną z najsilniejszych i najgroźniejszych trucizn dla
człowieka. Gaz ten nie ma smaku, zapachu, barwy, nie szczypie w oczy i nie podrażnia dróg
oddechowych. Czad wykazuje ok. 210–300 razy większe powinowactwo do hemoglobiny
niż tlen i łączy się z nią trwale, w wyniku czego tworzy karboksyhemoglobinę.
Na wykresie przedstawiono procentową ilość karboksyhemoglobiny i stopień zatrucia
w zależności od stężenia CO w powietrzu (pomieszczenie zamknięte), czasu działania i stopnia
wysiłku fizycznego.
Na podstawie: T. Marcinkowski, Medycyna sądowa dla prawników, Szczytno 2010.
Badanie krwi nieprzytomnego pacjenta wykazało, że 50% cząsteczek jego hemoglobiny było
połączonych z CO. W pomieszczeniu, w którym przebywał, stwierdzono 0,1-procentowe
stężenie czadu w powietrzu.
a)
Na podstawie wykresu określ
stopień zatrucia pacjenta:
przybliżony czas, w którym pacjent był narażony na działanie CO – przy założeniu, że nie wykonywał żadnego wysiłku fizycznego:
b)
Określ, czy wysiłek fizyczny skraca, czy wydłuża czas, po którym występują objawy zatrucia czadem. Odpowiedź uzasadnij, uwzględniając mechanizm tego zjawiska.
Tłuszcze właściwe zawarte w pokarmie oraz produkty ich trawienia wchłaniane są z jelita
cienkiego człowieka głównie do naczyń limfatycznych (ok. 90%). Wraz z nimi wchłaniane są
niektóre witaminy.
Spośród wymienionych witamin wybierz i podkreśl te, które są wchłaniane wraz z tłuszczami
w jelicie cienkim. Określ wspólną cechę tych witamin powodującą, że są one wchłaniane
w taki sposób.
Triacyloglicerole, czyli tłuszcze właściwe, są przede wszystkim materiałami zapasowymi dla
różnych organizmów. W organizmie człowieka o wadze ciała 70 kg masa tłuszczów właściwych
wynosi ok. 11 kg. Głównym miejscem przechowywania triacylogliceroli jest cytoplazma
komórek tłuszczowych. U ludzi o prawidłowej masie ciała największe nagromadzenie tych
komórek występuje w tkance podskórnej.
Na schemacie przedstawiono budowę cząsteczki pewnego triacyloglicerolu.
Na podstawie: Biologia. Jedność i różnorodność, praca zbiorowa, Warszawa 2008.
a)
Wymień nazwy dwóch enzymów trawiących tłuszcze w przewodzie pokarmowym człowieka i określ liczbę cząsteczek różnych kwasów tłuszczowych, która powstanie po całkowitym strawieniu przedstawionej na schemacie cząsteczki.
Enzymy trawiące triacyloglicerole:
Liczba cząsteczek różnych kwasów tłuszczowych:
b)
Podaj przykład funkcji, którą pełnią tłuszcze zgromadzone w podskórnej tkance tłuszczowej człowieka, innej niż stanowienie materiału zapasowego.
Na rysunku przedstawiono budowę siatkówki oka człowieka.
Na podstawie: M. Zając, Protezy wzroku, V Kongres KRIO, Wisła 2004.
Uzupełnij poniższe zdania tak, aby zawierały one informacje prawdziwe. Podkreśl
w każdym nawiasie właściwe określenie.
Z dwóch rodzajów komórek światłoczułych – czopków i pręcików – w siatkówce ludzkiego oka dominują (czopki / pręciki), które umożliwiają widzenie (barwne / w odcieniach szarości).
Wysoką rozdzielczość obrazu, czyli większą szczegółowość, zapewniają (czopki / pręciki), ponieważ każdy z nich łączy się (z jednym neuronem / z kilkoma neuronami).
Na schemacie przedstawiono budowę cząsteczki przeciwciała – immunoglobuliny klasy IgG.
Ta cząsteczka składa się z połączonych mostkami disiarczkowymi czterech łańcuchów
polipeptydowych:
dwóch takich samych łańcuchów ciężkich
dwóch takich samych łańcuchów lekkich.
Część fragmentu Fab oznaczona na schemacie literą V charakteryzuje się wysoką zmiennością
struktury – każdy rodzaj przeciwciała ma w tym obszarze inną strukturę przestrzenną, natomiast
fragment Fc jest stały, czyli taki sam dla wszystkich przeciwciał w danej klasie.
Na podstawie: J. Gołąb, M. Jakóbisiak, W. Lasek, Immunologia, Warszawa 2002.
14.1. (0–1)
Na podstawie przedstawionych informacji i własnej wiedzy określ rolę fragmentu Fab
i rolę fragmentu Fc tego przeciwciała. Wybierz odpowiedź spośród 1.–3. i wpisz
w wyznaczone miejsce.
Fragment Fab ...............
Fragment Fc .................
1. wiąże się specyficznie z określonymi antygenami. 2. łączy się z łańcuchami lekkimi innych przeciwciał. 3. przyłącza się do receptorów w błonie komórkowej komórek efektorowych układu odpornościowego.
14.2. (0–1)
Podaj liczbę mostków disiarczkowych, które stabilizują 4-rzędową strukturę
przedstawionej immunoglobuliny.
14.3. (0–1)
Zaznacz poprawne dokończenie zdania – wybierz odpowiedź spośród A–B oraz
odpowiedź spośród 1.–4.
Podwyższenie temperatury krwi dopływającej do ośrodka termoregulacji w podwzgórzu
skutkuje uruchomieniem mechanizmów zwiększających utratę ciepła z organizmu człowieka,
m.in. przez pogłębienie i przyśpieszenie oddechów oraz zwiększenie pojemności minutowej
serca, a więc skróceniem czasu, w którym serce przepompowuje całą objętość krwi znajdującą
się w układzie krwionośnym.
Wykaż związek między zwiększoną utratą ciepła z organizmu człowieka przez układ
oddechowy
Tlenek węgla(II), tzw. czad, powstaje w wyniku niecałkowitego spalania węgla i substancji,
które zawierają węgiel. Czad jest jedną z najsilniejszych i najgroźniejszych trucizn dla
człowieka. Gaz ten nie ma smaku, zapachu, barwy, nie szczypie w oczy i nie podrażnia dróg
oddechowych. Czad wykazuje ok. 210–300 razy większe powinowactwo do hemoglobiny
niż tlen i łączy się z nią trwale, w wyniku czego tworzy karboksyhemoglobinę.
Na wykresie przedstawiono procentową ilość karboksyhemoglobiny i stopień zatrucia
w zależności od stężenia CO w powietrzu (pomieszczenie zamknięte), czasu działania i stopnia
wysiłku fizycznego.
Na podstawie: T. Marcinkowski, Medycyna sądowa dla prawników, Szczytno 2010.
12.1. (0–1)
Badanie krwi nieprzytomnego pacjenta wykazało, że 50% cząsteczek jego hemoglobiny było
połączonych z CO. W pomieszczeniu, w którym przebywał, stwierdzono 0,1-procentowe
stężenie czadu w powietrzu.
Na podstawie wykresu określ
stopień zatrucia pacjenta:
przybliżony czas, w którym pacjent był narażony na działanie CO – przy założeniu, że nie wykonywał żadnego wysiłku fizycznego:
12.2. (0–1)
Określ, czy wysiłek fizyczny skraca, czy wydłuża czas, po którym występują objawy
zatrucia czadem. Odpowiedź uzasadnij, uwzględniając mechanizm tego zjawiska.
Świdrowiec gambijski (Trypanosoma gambiense) to protist wywołujący śpiączkę afrykańską.
Pasożytuje on we krwi różnych ssaków (np. bydła), z których może być przeniesiony
na człowieka. U ssaków świdrowiec rozmnaża się przez podział komórki. Jest roznoszony
przez krwiopijną, trudną do zwalczenia, muchę tse-tse, w której organizmie przechodzi część
swojego cyklu życiowego. Dopiero w 2014 roku odkryto, że w cyklu świdrowca na tym etapie
może zachodzić mejoza, a następnie – zapłodnienie. Rozmnażanie płciowe nie jest jednak
niezbędne do zamknięcia cyklu życiowego tego pasożyta.
Powierzchnia komórki świdrowca jest pokryta milionami kopii jednego rodzaju białka –
wysokozmiennej glikoproteiny powierzchniowej (VSG). Po wniknięciu do krwi gospodarza
każde kolejne pokolenie pasożyta wytwarza inny wariant antygenu VSG o odmiennej budowie
molekularnej. Do zmiany wariantu białka powierzchniowego dochodzi przez przeniesienie
i rearanżację (zamianę) fragmentów genomu, w którym znajdują się sekwencje kodujące VSG.
Na wykresie przedstawiono zmiany liczebności pasożyta we krwi oraz zmiany białka
powierzchniowego (VSG1, VSG2, VSG3) w kolejnych pokoleniach świdrowca we krwi
człowieka.
Na podstawie: N.A. Campbell i inni, Biologia, Poznań 2012;
C. Conway i inni, Two pathways of homologus recombination in Trypanosoma brucei,
„Molecular Microbiology”, 45(6), 2002.
9.1. (0–1)
Oceń, czy poniższe informacje dotyczące świdrowca gambijskiego są prawdziwe. Zaznacz
P, jeśli informacja jest prawdziwa, albo F – jeśli jest fałszywa.
1.
Epidemie śpiączki afrykańskiej mogą występować wyłącznie na terenach, gdzie żyje mucha tse-tse.
P
F
2.
Świdrowcem gambijskim można się zarazić przez kontakt z chorą osobą.
P
F
3.
Podczas rozwoju świdrowca gambijskiego we krwi człowieka DNA świdrowca ulega rekombinacji.
P
F
9.2. (0–1)
Określ, który organizm – człowiek czy mucha tse-tse – może być uważany za żywiciela
ostatecznego świdrowca gambijskiego. Odpowiedź uzasadnij.
Żywicielem ostatecznym jest , ponieważ
9.3. (0–1)
Określ ploidalność (n / 2n) formy świdrowca występującej w organizmach ssaków.
Odpowiedź uzasadnij.
W organizmie ssaków występuje forma świdrowca, ponieważ
9.4. (0–1)
Na podstawie przedstawionych informacji wyjaśnij, dlaczego tak trudne jest zwalczenie
świdrowca przez układ odpornościowy organizmu człowieka.
Komórki charakteryzujące się wysokim tempem syntezy białek, np. komórki trzustki, zawierają
szczególnie dużo rybosomów. Takie komórki mają również dobrze widoczne aktywne jąderka
oraz liczne mitochondria. Część rybosomów jest zawieszona w cytozolu komórki, a część
przyłącza się do cytozolowej powierzchni błon siateczki śródplazmatycznej. Rybosomy
występują również w matriks mitochondriów.
1.1. (0–1)
Wykaż związek między obecnością licznych rybosomów w komórkach trzustki
a obecnością dobrze widocznych jąderek w jej komórkach.
1.2. (0–1)
Wyjaśnij, dlaczego w komórkach trzustki znaczna część białek jest syntetyzowana
na rybosomach przyłączonych do siateczki śródplazmatycznej, a nie jest – na rybosomach
w cytozolu. W odpowiedzi uwzględnij funkcję trzustki w organizmie i funkcję szorstkiej
siateczki śródplazmatycznej w komórce.
1.3. (0–1)
Określ, na czym polega różnica między rybosomami występującymi w cytozolu
a rybosomami występującymi w matriks mitochondriów komórek trzustki. W odpowiedzi
porównaj oba typy rybosomów.
Oceń, czy poniższe informacje dotyczące funkcjonowania oka ludzkiego są prawdziwe.
Zaznacz P, jeśli informacja jest prawdziwa, albo F – jeśli jest fałszywa.
1.
Barwnik obecny w czopkach składa się z witaminy A oraz białka, natomiast w pręcikach obecne są trzy różne barwniki.
P
F
2.
Promieniowanie świetlne wnikające do oka wywołuje reakcje fotochemiczne w czopkach i pręcikach.
P
F
3.
Największe zagęszczenie czopków występuje w dołku środkowym (w centrum plamki żółtej) na siatkówce oka.
Badano zmiany masy ciała sportowca podczas jego treningu w niskiej i w wysokiej
temperaturze powietrza. W czasie obydwu treningów sportowiec wypił tę samą objętość
płynów. W obu przypadkach intensywność ćwiczeń była jednakowa. Wyniki badania
przedstawiono na wykresie.
Wyjaśnij, czym spowodowane są przedstawione na wykresie różnice w zmianie masy ciała
sportowca podczas ćwiczeń w wyższej i niższej temperaturze otoczenia.
Na schemacie przedstawiono budowę serca człowieka.
a)
Uzupełnij schemat – wpisz w wyznaczone miejsca właściwe określenia tak, aby powstał prawidłowy opis kierunku przepływu krwi przez serce. Wybierz je spośród wymienionych.
do dużego obiegu z dużego obiegu do małego obiegu z małego obiegu
b)
Podaj, które z naczyń krwionośnych oznaczonych na schemacie numerami 1.–4. to żyła płucna, i określ, czy krew płynąca tą żyłą jest odtlenowana, czy – utlenowana.
