Biologia - Matura Maj 2019, Poziom podstawowy (Formuła 2007)
Zadanie 1. (2 pkt)
Na zdjęciu mikroskopowym zaznaczono strzałkami komórki pewnej ludzkiej tkanki. Mają one walcowaty kształt i tworzą charakterystyczną, pojedynczą warstwę.
Na podstawie: https://opentextbc.ca/anatomyandphysiology
Wybierz spośród A–D i zaznacz rodzaj tkanki, którą tworzą opisane komórki.
- tłuszczowa
- nerwowa
- łączna podporowa
- nabłonkowa
Zadanie 2. (3 pkt)
Układy narządów pełnią w organizmie człowieka rozmaite funkcje. Każdy z nich jest utworzony z określonych narządów zbudowanych z tkanek, w skład których wchodzą wyspecjalizowane komórki.
| a) | Uzupełnij tabelę – wpisz w odpowiednich wierszach literę (A–E), którą oznaczono nazwę komórki charakterystycznej dla wymienionego układu, i cyfrę (1.–5.), którą oznaczono funkcję tego układu. |
Nazwa komórki
- neuron
- leukocyt
- enterocyt
- spermatocyt
- osteoblast
Funkcja układu
- ochrona narządów i funkcja podporowa
- wchłanianie produktów trawienia
- przewodzenie impulsów nerwowych
- obrona organizmu przed patogenami
- wytwarzanie komórek rozrodczych
| Układ | Komórka wchodząca w skład układu | Funkcja układu |
| krwionośny | ||
| pokarmowy | ||
| szkieletowy | ||
| nerwowy |
| b) | Wypisz spośród A–E nazwę komórki, która ma zdolność do podziału mejotycznego, i określ efekt tego podziału. |
Nazwa komórki:
Efekt podziału mejotycznego:
Zadanie 3. (3 pkt)
Na rysunku przedstawiono fragment układu ruchu człowieka.
| a) | Podaj nazwę tkanki, z której zbudowany jest brzusiec, oraz nazwę tkanki, z której zbudowane są ścięgna mięśnia dwugłowego. |
Brzusiec:
Ścięgna:
| b) | Wybierz spośród A–D i zaznacz rodzaj stawu utworzonego przez głowę kości ramiennej i łopatkę. |
- kulisty
- siodełkowy
- zawiasowy
- obrotowy
| c) | Wymień nazwy kości wchodzących w skład obręczy kończyny górnej człowieka. |
Zadanie 4. (2 pkt)
Kiedy człowiek odczuwa zimno, w jego skórze kurczą się mięśnie przywłosowe, co się przekłada na podniesienie mieszka włosowego i wyprostowanie włosa, objawiające się tzw. gęsią skórką. To zjawisko jest pozostałością ewolucyjną po przodkach człowieka, którzy stroszyli sierść na skutek zimna. Obecnie nie odgrywa ono znaczącej roli w ochronie przed utratą ciepła.
Na schemacie przedstawiono budowę powłoki ciała człowieka.
| a) | Zaznacz właściwe dokończenie zdania wybrane spośród A–B oraz jego poprawne uzasadnienie wybrane spośród 1.–2. |
Pojawienie się gęsiej skórki u człowieka to odruch
| A. | warunkowy, | ponieważ jest reakcją | 1. | wytwarzaną przy udziale kory mózgowej na skutek zimna. |
| B. | bezwarunkowy, | 2. | odziedziczoną po przodkach. |
| b) | Określ, w jaki sposób warstwa podskórna chroni organizm człowieka przed utratą ciepła. |
Zadanie 5. (2 pkt)
Na schemacie przedstawiono układ krwionośny człowieka.
| a) | Uzupełnij przedstawiony schemat – wpisz w wyznaczone miejsca właściwe nazwy elementów układu krwionośnego człowieka wybrane spośród wymienionych. |
prawy przedsionek lewy przedsionek prawa komora lewa komora tętnica płucna żyła płucna
| b) | Oceń, czy prawdziwe jest stwierdzenie: ,,Wszystkie żyły występujące w organizmie człowieka transportują krew odtlenowaną”. Odpowiedź uzasadnij. |
Zadanie 6. (1 pkt)
Na rysunkach przedstawiono trzy możliwe sposoby połączeń włosowatych naczyń krwionośnych występujące w organizmie człowieka.
Uzupełnij poniższe zdania – wybierz właściwe rysunki i wpisz ich oznaczenia literowe (A–C) w wyznaczone miejsca.
Sieć naczyń włosowatych w płucach ma postać, którą przedstawiono na rysunku . Naczynia krwionośne jelita cienkiego i wątroby kontaktują się ze sobą tak, jak pokazano na rysunku . Sieć naczyń krwionośnych budującą kłębuszki nerkowe obrazuje rysunek .
Zadanie 7. (1 pkt)
Na rysunku przedstawiono zmiany w obrębie klatki piersiowej podczas wdechu i podczas wydechu.
Oceń, czy poniższe informacje dotyczące zmian objętości klatki piersiowej człowieka podczas wdechu i wydechu są prawdziwe. Zaznacz P, jeśli informacja jest prawdziwa, albo F – jeśli jest fałszywa.
| 1. | Objętość klatki piersiowej zmienia się dzięki skurczom mięśni międzyżebrowych i przepony. | P | F |
| 2. | Podczas wydechu objętość klatki piersiowej ulega zmniejszeniu, gdyż przepona się kurczy i unosi. | P | F |
| 3. | W czasie wdechu skurcz mięśni międzyżebrowych unosi żebra i objętość klatki piersiowej się zwiększa. | P | F |
Zadanie 8. (2 pkt)
W klatce piersiowej człowieka występuje 12 par żeber. Żebra łączą się z kręgami kręgosłupa
za pomocą stawów, natomiast w przedniej części większość żeber jest połączona z mostkiem
za pomocą tkanki chrzęstnej.
Praca klatki piersiowej, powodująca wentylację płuc, jest czynnością w zasadzie niezależną
od woli, wykonywaną automatycznie. Ruchami oddechowymi kieruje układ nerwowy poprzez
ośrodek oddechowy, znajdujący się w rdzeniu przedłużonym. Zostaje on pobudzony,
gdy we krwi wzrasta stężenie CO2.
Na rysunku przedstawiono budowę klatki piersiowej człowieka.
| a) | Na podstawie rysunku i przedstawionych informacji uzupełnij zdania dotyczące budowy klatki piersiowej człowieka – wpisz w wyznaczone miejsca cyfry określające liczbę par poszczególnych rodzajów żeber. |
Z mostkiem za pomocą tkanki chrzęstnej połączonych jest bezpośrednio par żeber, zwanych żebrami właściwymi. Kolejne pary łączą się chrząstkami z ostatnimi żebrami właściwymi, a ostatnie pary to tzw. żebra wolne, które kończą się swobodnie w powłokach ciała.
| b) | Wykaż związek między połączeniem żeber z mostkiem i ze sobą za pomocą tkanki chrzęstnej a ruchami oddechowymi klatki piersiowej człowieka. |
Zadanie 9. (1 pkt)
W klatce piersiowej człowieka występuje 12 par żeber. Żebra łączą się z kręgami kręgosłupa
za pomocą stawów, natomiast w przedniej części większość żeber jest połączona z mostkiem
za pomocą tkanki chrzęstnej.
Praca klatki piersiowej, powodująca wentylację płuc, jest czynnością w zasadzie niezależną
od woli, wykonywaną automatycznie. Ruchami oddechowymi kieruje układ nerwowy poprzez
ośrodek oddechowy, znajdujący się w rdzeniu przedłużonym. Zostaje on pobudzony,
gdy we krwi wzrasta stężenie CO2.
Na rysunku przedstawiono budowę klatki piersiowej człowieka.
Na podstawie przedstawionych informacji wyjaśnij, w jaki sposób zwiększony wysiłek fizyczny wzmaga intensywność ruchów oddechowych klatki piersiowej. W odpowiedzi uwzględnij mechanizm tego procesu.
Zadanie 10. (2 pkt)
Żołądek jest najszerszym odcinkiem przewodu pokarmowego człowieka. Z zewnątrz otacza go błona surowicza zwana otrzewną. Pod nią znajduje się błona mięśniowa zbudowana z włókien mięśniowych gładkich. Wnętrze żołądka wyściela błona śluzowa bogata w gruczoły wytwarzające śluz i gruczoły produkujące sok żołądkowy, który składa się m.in. z kwasu solnego i enzymów (pepsyny i lipazy).
| a) | Określ, jaką funkcję pełnią skurcze mięśni gładkich obecnych w ścianie żołądka w sytuacji, gdy znajduje się w nim pokarm. |
| b) | Oceń, czy poniższe informacje dotyczące żołądka są prawdziwe. Zaznacz P, jeśli informacja jest prawdziwa, albo F – jeśli jest fałszywa. |
| 1. | Kwas solny zawarty w soku żołądkowym denaturuje białka. | P | F |
| 2. | Pod wpływem enzymów soku żołądkowego zachodzi trawienie głównie węglowodanów. | P | F |
| 3. | Śluz chroni ściany żołądka przed drażniącym działaniem soku żołądkowego. | P | F |
Zadanie 11. (2 pkt)
Witamina B12 jest uwalniana z pożywienia pod wpływem działania pepsyny i kwasu solnego. Następnie cząsteczki witaminy B12 tworzą kompleksy ze specjalną glikoproteiną wytwarzaną przez komórki okładzinowe żołądka, co ułatwia ich wchłanianie z jelita cienkiego. Z jelita cienkiego witamina B12 jest transportowana do szpiku kostnego i wątroby, a stamtąd – do innych tkanek.
| a) | Oceń, czy poniższe informacje dotyczące źródeł i wchłaniania witaminy B12 są prawdziwe. Zaznacz P, jeśli informacja jest prawdziwa, albo F – jeśli jest fałszywa. |
| 1. | Witamina B12 występuje głównie w pokarmach pochodzenia roślinnego. | P | F |
| 2. | Witamina B12 jest wchłaniana w jelicie cienkim do naczyń limfatycznych. | P | F |
| 3. | Usunięcie żołądka może skutkować wyczerpaniem się zapasów witaminy B12 zmagazynowanych w wątrobie. | P | F |
| b) | Podaj przykład objawu niedoboru witaminy B12 związany z funkcjonowaniem układu krwionośnego człowieka. |
Zadanie 12. (2 pkt)
Indeks glikemiczny (IG) to wskaźnik, który informuje o tym, jak gwałtownie i na jak długo po spożyciu danego produktu wzrasta stężenie glukozy we krwi. Pokarmy o takiej samej zawartości węglowodanów mogą mieć różny wpływ na poziom cukru we krwi (glikemię). Spożywanie produktów o wysokim IG początkowo skutkuje szybkim wzrostem stężenia glukozy we krwi, ale potem ten poziom gwałtownie spada. Po spożyciu produktów o niskim IG następuje powolny wzrost stężenia glukozy we krwi, a następnie – powolny spadek jej stężenia we krwi.
| a) | Określ, po spożyciu którego z produktów – o wysokim IG czy o niskim IG – szybciej wystąpi uczucie głodu. Odpowiedź uzasadnij, uwzględniając mechanizm pobudzania ośrodków głodu i sytości. |
| b) | Wybierz spośród A–D i zaznacz nazwę hormonu, który przyśpiesza wychwytywanie glukozy obecnej we krwi przez komórki mięśni poprzecznie prążkowanych. |
- glukagon
- insulina
- adrenalina
- kortyzol
Zadanie 13. (2 pkt)
Na schemacie przedstawiono budowę nerki człowieka. Strzałkami oznaczono kierunek przepływu krwi i moczu.
| a) | Podaj nazwy naczyń krwionośnych oznaczonych literami A i B. |
A.
B.
| b) | Uporządkuj zaznaczone na schemacie struktury A, B i C według rosnącego stężenia mocznika w płynach ustrojowych, które w nich przepływają. |
Zadanie 14. (1 pkt)
Układ odpornościowy zapewnia organizmowi obronę przed różnymi czynnikami, np. substancjami toksycznymi, wirusami, bakteriami, komórkami nowotworowymi. Zwalczanie takich czynników, po ich rozpoznaniu, odbywa się w różny sposób.
Określ rodzaj odporności wyrażanej przez organizm człowieka w wyniku reakcji przedstawionych w tabeli. Wpisz znak „+” w odpowiednie pola tabeli.
| Reakcja organizmu | Odporność nieswoista | Odporność swoista |
|---|---|---|
| kichanie, kaszel | ||
| wytwarzanie przeciwciał | ||
| niewybiórcze pożeranie komórek przez makrofagi |
Zadanie 15. (1 pkt)
W przypadku, gdy ciężarna matka mająca grupę krwi Rh– wytwarza przeciwciała skierowane przeciwko antygenom D własnego płodu mającego grupę krwi Rh+, może dojść do konfliktu serologicznego. Przeciwciała anty-Rh przenikają wówczas przez łożysko do krwiobiegu płodu i uszkadzają jego czerwone krwinki, co jest przyczyną choroby hemolitycznej.
Wyjaśnij, dlaczego choroba hemolityczna nie wystąpi w przypadku, gdy matka ma grupę krwi Rh+, a jej dziecko ma grupę krwi Rh–.
Zadanie 16. (1 pkt)
Na schemacie przedstawiono hormonalną kontrolę gospodarki wapniowej w organizmie człowieka. Cyframi 1 i 2 oznaczono poziom wapnia we krwi, a literami X i Y – hormony kontrolujące ten poziom.
Wybierz spośród A–D i zaznacz odpowiedź, w której oznaczeniom cyfrowym i literowym na schemacie przyporządkowano właściwe opisy.
- 1 – niski, 2 – wysoki, X – parathormon, Y – kalcytonina
- 1 – wysoki, 2 – niski, X – parathormon, Y – kalcytonina
- 1 – wysoki, 2 – niski, X – kalcytonina, Y – parathormon
- 1 – niski, 2 – wysoki, X – kalcytonina, Y – parathormon
Zadanie 17. (1 pkt)
Narządy zmysłów dzięki obecności w nich odpowiednich receptorów są zdolne do odbierania różnego rodzaju bodźców i do przekształcania ich w impulsy nerwowe.
Każdemu z wymienionych narządów zmysłów (A–C) przyporządkuj jeden rodzaj odbieranego bodźca wybrany spośród 1.–4.
- chemiczne
- termiczne
- mechaniczne
- świetlne
A. narząd słuchu: B. narząd smaku: C. narząd wzroku:
Zadanie 18. (2 pkt)
Na schemacie przedstawiono wyniki badania audiometrycznego trzech pacjentów: słyszącego prawidłowo, z głuchotą całkowitą oraz z głuchotą częściową.
| a) | Na podstawie schematu opisz, na czym polega częściowa głuchota badanego pacjenta. W odpowiedzi uwzględnij częstotliwość dźwięków. |
| b) | Wybierz spośród A–D i zaznacz element budowy ucha zawierający komórki zmysłowe przekształcające bodźce dźwiękowe w impulsy nerwowe. |
- ślimak
- kosteczki słuchowe
- kanały półkoliste
- jama bębenkowa
Zadanie 19. (2 pkt)
Na schemacie przedstawiono łuk odruchowy, czyli drogę, jaką przebywa impuls nerwowy podczas reakcji odruchowej.
| a) | Zaznacz kierunek przepływu impulsów nerwowych w przedstawionym łuku odruchowym. Dorysuj grot strzałki do każdego z odcinków znajdujących się na rysunku. |
| b) | Wybierz spośród A–C i zaznacz nazwę neuronu oznaczonego na schemacie literą X. |
- neuron ruchowy
- neuron pośredniczący
- neuron czuciowy
Zadanie 20. (1 pkt)
Przemieszczanie się impulsu w błonie komórkowej neuronu polega na przesuwaniu się fali
depolaryzacyjnej wzdłuż błony komórkowej (impuls ma charakter elektryczny).
Na rysunku przedstawiono przekazywanie impulsu nerwowego w synapsie między sąsiednimi
neuronami.
Na podstawie przedstawionych informacji określ różnicę między przemieszczaniem się impulsu nerwowego w synapsie a przemieszczaniem się impulsu nerwowego w błonie komórkowej neuronu. W odpowiedzi odnieś się do obydwu struktur.
Zadanie 21. (3 pkt)
W tabeli przedstawiono wyniki badań stężenia progesteronu we krwi pewnej kobiety podczas prawidłowo przebiegającej ciąży.
| Tydzień ciąży | Stężenie progesteronu we krwi [ng/ml] |
|---|---|
| 4 | 22 |
| 10 | 30 |
| 16 | 48 |
| 22 | 65 |
| 28 | 91 |
| 34 | 135 |
| 40 | 166 |
| a) | Sformułuj wniosek na podstawie analizy danych przedstawionych w tabeli. |
| b) | Wybierz spośród A–D i zaznacz właściwe dokończenie zdania. |
Badanie poziomu progesteronu wykonane w drugim trymestrze ciąży pozwala ocenić funkcjonowanie
- ciałka żółtego.
- jajnika.
- łożyska.
- ciałka białawego.
| c) | Podaj jeden przykład znaczenia odpowiedniego poziomu progesteronu w organizmie matki dla prawidłowego przebiegu ciąży. |
Zadanie 22. (2 pkt)
DNA zbudowany jest z czterech rodzajów nukleotydów różniących się jedynie zasadami azotowymi. Zasady – adenina (A) i tymina (T) oraz cytozyna (C) i guanina (G) – tworzą pary zasad komplementarnych.
Wybierz spośród A–D i zaznacz dwa prawidłowe stwierdzenia dotyczące zawartości zasad azotowych w prawidłowej dwuniciowej cząsteczce DNA organizmów eukariotycznych.
- Cząsteczek adeniny i tyminy jest w cząsteczce DNA tyle samo, ile cząsteczek cytozyny i guaniny.
- Łączna liczba cząsteczek adeniny i guaniny jest w cząsteczce DNA taka sama jak liczba cząsteczek tyminy i cytozyny.
- W cząsteczce DNA liczba cząsteczek adeniny może być inna niż tyminy, a cytozyny – inna niż guaniny.
- W cząsteczce DNA jest taka sama liczba cząsteczek adeniny jak liczba cząsteczek tyminy, a liczba cząsteczek cytozyny – taka sama jak guaniny.
Zadanie 23. (2 pkt)
W cząsteczce DNA jedna nić jest nicią kodującą, a druga – matrycową.
| a) | Uzupełnij tabelę – zapisz kolejność nukleotydów w cząsteczce mRNA powstałej na drodze transkrypcji nici matrycowej tego fragmentu DNA. |
| Fragment nici kodującej DNA | ATG TTA CTA GAC |
| Fragment nici mRNA |
| b) | Określ rolę mRNA w procesie biosyntezy białka. |
Zadanie 24. (3 pkt)
Grupy krwi układu AB0 człowieka są warunkowane przez gen mający trzy allele: IA, IB oraz i. Kobieta mająca grupę krwi AB i mężczyzna mający grupę krwi B mają dziecko, które ma grupę krwi A.
| a) | Zapisz genotypy tych rodziców, stosując podane oznaczenia alleli genu. |
Genotyp matki:
Genotyp ojca:
| b) | Zapisz krzyżówkę genetyczną i na jej podstawie określ prawdopodobieństwo, że kolejne dziecko tych rodziców będzie miało grupę krwi AB. |
Prawdopodobieństwo, że kolejne dziecko tych rodziców będzie miało grupę krwi AB: %
Zadanie 25. (1 pkt)
Każdej z wymienionych technik inżynierii genetycznej A–C przyporządkuj jeden opis wybrany z tabeli spośród 1.–4.
| Lp. | Opis |
|---|---|
| 1. | Wprowadzenie nowego odcinka DNA do genomu organizmu. |
| 2. | Technika rozdzielania w żelu agarozowym fragmentów DNA według ich wielkości. |
| 3. | Technika polegająca na przeprowadzeniu wielu cyklicznych reakcji syntezy nici DNA w warunkach laboratoryjnych. |
| 4. | Przerwanie ekspresji genu w wyniku zmiany środowiska, pomimo wytworzenia mRNA. |
A. PCR: B. elektroforeza: C. transformacja genetyczna:
Zadanie 26. (1 pkt)
Wyróżnia się trzy poziomy różnorodności biologicznej: genetyczny, gatunkowy i ekosystemowy.
Spośród wymienionych przykładów A–D wybierz i zaznacz ten, który odzwierciedla różnorodność gatunkową.
- Zróżnicowana długość włosów u ludzi.
- Występowanie różnych kolorów sierści u psów.
- Obecność różnych chwastów w uprawie zboża.
- Różnice między typami łąk w górach i na nizinach.
Zadanie 27. (1 pkt)
Poniżej przedstawiono fragment sieci pokarmowej w ekosystemie wodnym.
Określ wszystkie poziomy troficzne ryb planktonożernych i ryb drapieżnych w tym ekosystemie.
Ryby planktonożerne:
Ryby drapieżne:
Zadanie 28. (2 pkt)
Foka szara jest drapieżnikiem, odżywiającym się rybami należącymi do najbardziej liczebnych gatunków. Jej ofiarami stają się osobniki o mniejszych zdolnościach do ucieczki. Jeszcze pod koniec XIX wieku foki traktowano jak szkodniki niszczące sieci i ograniczające połowy rybakom. Był to jeden z powodów, dla których w rejonie Zatoki Gdańskiej powszechne były polowania na te zwierzęta. Obecnie jest to gatunek zagrożony wyginięciem. Z inicjatywy WWF zostały opracowane projekty programów ochrony foki szarej.
| a) | Na podstawie powyższych informacji wykaż, że foki, żywiące się rybami należącymi do najbardziej liczebnych gatunków, korzystnie wpływają na różnorodność gatunkową ryb w morzu. |
| b) | Zaznacz w tabeli rodzaj ochrony: czynną (C) lub bierną (B), którą stanowią działania proponowane w ramach Programu Ochrony Foki Szarej WWF Polska. |
| 1. | Monitorowanie plaż i wydzielanie oraz pilnowanie miejsc, gdzie znajdują się nowo narodzone osobniki. | C | B |
| 2. | Rehabilitacja osobników osłabionych, kontuzjowanych i chorych. | C | B |
| 3. | Zawieszanie na sieciach rybackich odstraszaczy, które będą zapobiegały zaplątaniu się w nie fok. | C | B |
Zadanie 29. (1 pkt)
W skład smogu wchodzą szkodliwe związki chemiczne (np. tlenki azotu, tlenki siarki) i cząstki stałe pochodzące np. ze spalania węgla, drewna lub biomasy.
Określ, czy poniższe informacje dotyczące smogu są prawdziwe. Zaznacz P, jeśli informacja jest prawdziwa, albo F – jeśli jest fałszywa.
| 1. | Występowanie smogu może być skutkiem opadów kwaśnego deszczu. | P | F |
| 2. | Składniki smogu mogą zwiększyć ryzyko wystąpienia infekcji dróg oddechowych u człowieka. | P | F |
| 3. | Źródłem smogu są procesy spalania paliw należących do odnawialnych i nieodnawialnych zasobów przyrody. | P | F |
Zadanie 30. (1 pkt)
Dzięki nowoczesnym metodom hodowli uzyskano wiele nowych odmian roślin i zwierząt, np. wysokoplenne odmiany zbóż, których uprawy wymagają intensywnego nawożenia.
Podaj przykład takiego zagrożenia dla środowiska, jakie może wynikać z intensywnego nawożenia upraw zbóż nawozami sztucznymi.
