W organizmie człowieka występuje kilka tysięcy różnych enzymów, przy czym większość z nich,
aby spełniać swoje funkcje katalityczne, wymaga połączenia z określonym składnikiem
niebiałkowym, którym mogą być jony metali lub koenzymy. Wiele koenzymów to witaminy lub
ich pochodne. Przebieg metabolizmu węglowodanów w dużej mierze kontrolują enzymy, których
koenzymami są witaminy z grupy B lub ich pochodne.
Na poniższym schemacie przedstawiono udział witamin z grupy B w niektórych etapach
katabolizmu węglowodanów.
Na podstawie: J. Kozioł, Witaminy, Poznań 2002;
K. Woolf , M. M. Manore, B- vitamins and exercise: does exercise alter requirements?, „ International Journal of Sport
Nutrition and Exercise Metabolism” 2006.
Na podstawie powyższego schematu oceń, czy informacje dotyczące udziału witamin
z grupy B w metabolizmie węglowodanów są prawdziwe. Zaznacz P, jeśli informacja jest
prawdziwa, albo F – jeśli jest fałszywa.
Enzymy z koenzymami w postaci witaminy z grupy B
1.
B6 katalizują reakcje przebiegające w cytoplazmie.
P
F
2.
B1 katalizują reakcje zachodzące w matriks mitochondrium.
P
F
3.
B2 katalizują reakcje zachodzące wyłącznie w przestrzeni międzybłonowej mitochondrium.
Większość porostów ma warstwę korową, o gęsto splecionych strzępkach grzyba, izolującą
wnętrze porostu od bezpośrednich wpływów środowiska zewnętrznego. Pod nią znajduje
się warstwa zbudowana z komórek glonów, jeszcze głębiej – warstwa rdzeniowa utworzona
ze strzępek grzyba, a następnie – dolna warstwa korowa.
W plechach porostów, często w warstwie korowej, występują tzw. specyficzne wtórne metabolity
porostowe. Te związki powstają dzięki temu, że komórki fotosyntetyzujące produkują
węglowodany, które są następnie transportowane do komórek grzyba, gdzie w licznych szlakach
metabolicznych są przekształcane w metabolity wtórne. Są one związkami aktywnymi
biochemicznie – wykazują m.in. działanie bakteriobójcze, hamują kiełkowanie wielu nasion oraz
zarodników mchów.
Niektóre z wtórnych metabolitów porostowych absorbują szkodliwe promieniowanie UVA
i UVB, a jeszcze inne posiadają zdolność do selektywnego usuwania z podłoża skalnego
jonów Ca2+ oraz Mg2+, w wyniku czego naruszona zostaje struktura skały.
Na podstawie: M. Opanowicz, Ekologiczna rola wtórnych metabolitów porostowych, „Wiadomości Botaniczne”,
46 (1/2), 2002; P. Czarnota, Symbiozy porostowe w świetle interakcji pomiędzy grzybami i fotobiontami, „Kosmos”, T. 58, 1– 2, 2009;
Z. Podbielkowski, Rośliny zarodnikowe, Warszawa 1982.
10.1. (0–2)
Na podstawie tekstu wykaż, że wytwarzanie wtórnych metabolitów przez porosty
umożliwia im skuteczną konkurencję międzygatunkową:
chroni DNA ich komórek przed uszkodzeniami:
10.2. (0–1)
Określ znaczenie wtórnych metabolitów porostowych w funkcjonowaniu porostów jako
organizmów pionierskich.
10.3. (0–1)
Spośród wymienionych poniżej przykładów organizmów wybierz i podkreśl wszystkie te,
których komórki mogą być fotobiontami współtworzącymi porosty.
Difosforan adenozyny (ADP) jest fosforylowany do ATP w procesach fosforylacji:
substratowej, oksydacyjnej lub fotosyntetycznej.
4.1. (0–1)
Uzupełnij poniższą tabelę tak, aby prawidłowo ilustrowała podobieństwa i różnice między
fosforylacją fotosyntetyczną a fosforylacją oksydacyjną. Wpisz „TAK” we wszystkie
właściwe komórki tabeli, jeśli dany proces zachodzi.
Procesy
Fosforylacja
fotosyntetyczna
oksydacyjna
Przepływ elektronów przez kolejne przenośniki.
Przepływ protonów przez syntazę ATP.
Przekazanie elektronów na cząsteczkę tlenu.
4.2. (0–1)
Spośród wymienionych przykładów organizmów wybierz i podkreśl wszystkie te, których
komórki mogą przeprowadzać fosforylację fotosyntetyczną.
W wielu komórkach zwierzęcych błona komórkowa stanowi zaledwie 2–5% powierzchni
wszystkich błon cytoplazmatycznych, a 95–98% powierzchni przypada na błony
wewnątrzkomórkowe. Metabolizm typów komórek przedstawionych w tabeli zachodzi
w większości przy udziale ich błon wewnętrznych.
Rodzaj błony
Udział procentowy błony w całkowitej powierzchni błon komórki
komórki wątroby (hepatocyty)
komórki zewnątrzwydzielnicze trzustki
błona komórkowa
2
5
błona siateczki śródplazmatycznej szorstkiej
35
60
błona siateczki śródplazmatycznej gładkiej
16
< 1
błona aparatu Golgiego
7
10
zewnętrzna błona mitochondrialna
7
4
wewnętrzna błona mitochondrialna
32
17
inne
ok. 1
ok. 3
Na podstawie: R. Milo, R. Phillips, Cell Biology by the Numbers, Garland Science, 2015.
3.1. (0–1)
Zaznacz poprawne dokończenie poniższego zdania – wybierz odpowiedź spośród A–B
oraz odpowiedź spośród 1.–3.
Większy procentowy udział błon siateczki śródplazmatycznej gładkiej w całkowitej
powierzchni błon komórki występuje w
A.
komórkach wątroby,
ponieważ
1.
zachodzą tam procesy związane z syntezą cholesterolu.
2.
są one odpowiedzialne za wydzielanie hormonów.
B.
komórkach zewnątrzwydzielniczych trzustki,
3.
odpowiadają one za syntezę białek, które umożliwiają np. detoksykację.
3.2. (0–1)
Na podstawie informacji z tabeli określ, które z przedstawionych komórek – komórki
wątroby czy komórki trzustki – mają większą zdolność do syntezy ATP. Odpowiedź
uzasadnij.
Białka histonowe są odpowiedzialne za pierwszy poziom upakowania DNA w chromatynie
organizmów eukariotycznych. Rdzeń każdego nukleosomu tworzą białka histonowe z klas:
H2A, H2B, H3 i H4. Chemiczne modyfikacje histonów mają bezpośredni wpływ na regulację
ekspresji informacji genetycznej. Synteza białek histonowych w komórce odbywa się głównie
w fazie S cyklu komórkowego.
Analiza składu aminokwasowego białka histonowego H3, składającego się ze 136
aminokwasów, wykazała obecność wszystkich rodzajów aminokwasów z wyjątkiem
tryptofanu. Jednocześnie stwierdzono w nim wysoką zawartość lizyny i argininy oraz obecność
cysteiny.
Na podstawie: https://www.chegg.com/homework-help/amino-acid-composition-histone-h3-protein-binds-dna-
shown-fo-chapter-13-problem-112cq-solution-9780534493493-exc (...); S .B. Hake, C.D. Allis, Histone H3 variants and their potential role in indexing mammalian genomes: The ‘‘H3
barcode hypothesis’’, Proceedings…103, No 17. 2006.
2.1. (0–1)
Na podstawie przedstawionych informacji i własnej wiedzy uzupełnij tekst dotyczący
białka histonowego H3 tak, aby powstał poprawny jego opis. W każdym nawiasie
podkreśl właściwe określenie.
Strukturę pierwszorzędową białka histonowego H3 tworzy 136 aminokwasów, które są
połączone wiązaniami (peptydowymi / wodorowymi). Histony H3 cechuje znaczna zawartość
aminokwasów, które mają charakter (zasadowy / kwasowy / obojętny), dzięki czemu mogą
oddziaływać (kowalencyjnie / elektrostatycznie) z DNA.
2.2. (0–1)
Wyjaśnij, dlaczego w komórce eukariotycznej produkcja białek histonowych
w większości odbywa się w fazie S cyklu komórkowego, chociaż ogólne tempo syntezy
białek w tej fazie jest niskie.
Pierwotnym źródłem cukrów u roślin jest proces asymilacji dwutlenku węgla w chloroplastach. Węgiel
eksportowany jest z chloroplastów głównie w postaci triozofosforanów, choć w wielu przypadkach do
cytoplazmy jest uwalniana również glukoza, powstająca w wyniku hydrolizy skrobi okresowo
gromadzonej w tych organellach. W warunkach zakłócenia eksportu produktów fotosyntezy skrobia
gromadzi się w chloroplastach liści, co jest dobrym wskaźnikiem tego zaburzenia.
Poniżej przedstawiono doświadczenie, którego celem było sprawdzenie wpływu deficytu
magnezu na zaburzenia eksportu cukrów w liściach rzodkiewnika pospolitego.
Hipoteza:
Pierwszym z badanych objawów niedoboru magnezu u rzodkiewnika pospolitego jest
zaburzenie eksportu cukrów z liści.
Przebieg doświadczenia:
Przez 21 dni prowadzono uprawę hydroponiczną sadzonek rzodkiewnika pospolitego, stosując różne
pożywki:
połowę roślin zasilano pożywką pełną – próba A;
drugą połowę roślin zasilano pożywką bez soli magnezu – próba B.
Rośliny oświetlano przez 12 h na dobę. Przez cały czas trwania doświadczenia obserwowano
zabarwienie liści oraz ważono rośliny. Natomiast 14. dnia trwania doświadczenia wybrane
rośliny barwiono płynem Lugola.
Wyniki doświadczenia:
Barwienie płynem Lugola – przykładowe rośliny po 14 dniach uprawy przedstawiono na zdjęciu poniżej;
Barwa liści roślin – od 15. dnia wystąpiło stopniowe żółknięcie liści roślin w próbie B;
Masa roślin – od 16. dnia odnotowywano, że rośliny z próby B miały niższą świeżą masę niż rośliny w próbie A.
Na podstawie: Ch. Hermans, N. Verbruggen, Physiological characterization of (…) Arabidopsis thaliana,
„Journal of Experimental Botany”, Vol. 56, 2005.
1.1. (0–1)
Określ, która próba roślin – A czy B – stanowiła próbę kontrolną w opisanym
doświadczeniu. Odpowiedź uzasadnij, odwołując się do znaczenia tej próby
w sprawdzeniu postawionej hipotezy.
1.2. (0–1)
Oceń, podkreślając TAK lub NIE, czy wyniki doświadczenia potwierdziły postawioną
hipotezę. Wyjaśnij uzyskane wyniki.
Potwierdzenie hipotezy: TAK / NIE
Wyjaśnienie:
1.3. (0–1)
Wykaż związek między stopniowym żółknięciem badanych roślin a ich uprawą
na pożywce bez soli magnezu.
1.4. (0–1)
Wyjaśnij, dlaczego rośliny zasilane pożywką bez soli magnezu miały niższą świeżą masę
niż rośliny zasilane pożywką pełną.
1.5. (0–1)
Spośród wymienionych elementów budowy rośliny wybierz i podkreśl wszystkie te, które
biorą bezpośredni udział w transporcie węglowodanów z komórek miękiszu
asymilacyjnego liści rzodkiewnika do komórek korzeni tej rośliny.
Mrówki żywiące się nasionami roślin przyczyniają się do ich rozsiewania. Zbierają nasiona,
które przenoszą do mrowiska, gdzie je zjadają, ale często gubią nasiona po drodze,
przez co powodują ich rozprzestrzenianie. U niektórych roślin wykształciło się specyficzne
przystosowanie do rozprzestrzeniania ich nasion przez mrówki, polegające na występowaniu
na nasionach miękkich wyrostków zwanych elajosomami lub ciałkami mrówczymi. Elajosomy
są bogate w substancje odżywcze, głównie tłuszcze, węglowodany i witaminy, oraz kwas
rycynolowy, wabiący mrówki. Nasiona przyniesione do mrowiska, po zjedzeniu znajdujących
się na nich elajosomów, najczęściej są wynoszone na zewnątrz, gdzie mogą kiełkować.
Elajosomy występują u wielu gatunków roślin okrytonasiennych, należących do różnych,
niespokrewnionych grup. Największa liczba gatunków wykształcających te ciałka występuje
we florze Australii i południowej Afryki. Elajosomy mają różne kształty i składniki odżywcze
oraz mogą się rozwijać z różnych elementów nasienia lub owocu.
Na podstawie: Z. Podbielkowski, M. Podbielkowska, Przystosowania roślin do środowiska, Warszawa 1992;
S. Lengyel i wsp., Convergent evolution of seed dispersal by ants, and phylogeny and biogeography in flowering plants:
A global survey, „Perspectives In Plant Ecology, Evolution and Systematics” 12(1), 2010.
Zdjęcie: https://www.kuleuven-kulak.be
20.1. (0–1)
Dokończ zdanie. Zaznacz właściwą odpowiedź spośród podanych.
Zależność między glistnikiem a mrówkami to
komensalizm.
konkurencja.
mutualizm.
pasożytnictwo.
20.2. (0–1)
Dokończ zdanie. Zaznacz odpowiedź A albo B oraz jej uzasadnienie 1., 2. albo 3.
Wykształcenie elajosomów u wielu gatunków roślin jest przykładem ewolucji
A.
dywergentnej,
ponieważ
1.
ich obecność jest przystosowaniem do rozsiewania nasion.
2.
pojawiły się one niezależnie w różnych, niespokrewnionych grupach roślin.
B.
konwergentnej,
3.
mają różną budowę i zawierają różne składniki odżywcze.
Podczas badań mokradeł występujących u ujścia rzeki do morza zaobserwowano, że trawa
spartyna (Spartina patens) jest dominującym gatunkiem na mokradłach słonowodnych, a pałka
wąskolistna (Typha angustifolia) – na mokradłach słodkowodnych. Przygotowano
eksperyment terenowy, w którym posadzono spartynę oraz pałkę wąskolistną na poletkach
doświadczalnych przygotowanych w dwóch wariantach:
na mokradłach słonowodnych i na mokradłach słodkowodnych w obecności innych gatunków roślin, z którymi naturalnie występują,
na mokradłach słonowodnych i na mokradłach słodkowodnych bez obecności innych gatunków.
Po upływie dwóch sezonów wegetacyjnych zmierzono biomasę osobników spartyny i pałki
wąskolistnej na wszystkich poletkach. Wyniki eksperymentu przedstawiono w tabeli.
Średnia biomasa [g/dm2]
spartyna
pałka wąskolistna
mokradła słonowodne
mokradła słodkowodne
mokradła słonowodne
mokradła słodkowodne
W obecności innych gatunków roślin
8
3
0
18
Bez obecności innych gatunków roślin
10
20
0
33
Na podstawie: Biologia, pod red. N.A. Campbella, Poznań 2012;
C.M. Crain i wsp., Physical and biotic drivers of plant distribution accross estuarine salinity gradients, „Ecology” 85(9), 2004.
19.1. (0–1)
Oceń, czy na podstawie przedstawionych wyników eksperymentu można sformułować
poniższe wnioski. Zaznacz T (tak), jeśli taki wniosek można sformułować, albo N (nie) –
jeśli nie można go sformułować.
1.
Pałka wąskolistna ma szerszy zakres tolerancji na zasolenie wód niż spartyna.
T
N
2.
Przy braku konkurencji siedliskiem optymalnym dla spartyny są mokradła słonowodne.
T
N
3.
Mniejszy udział spartyny w zbiorowiskach mokradeł słodkowodnych jest wynikiem jej konkurencyjnego wypierania.
T
N
19.2. (0–1)
Określ, czy nieobecność pałki wąskolistnej w zbiorowiskach mokradeł słonowodnych
jest wynikiem konkurencji międzygatunkowej, czy – zasolenia wody. Odpowiedź
uzasadnij, odnosząc się do wyników eksperymentu.
Gen TP53, zwany „strażnikiem genomu”, jest genem supresorowym, którego mutacje mogą
być przyczyną nowotworów. Badania wykazały, że w ok. 50% przypadków nowotworów u ludzi
stwierdzono mutacje w obrębie genu TP53. Białko p53 kodowane przez ten gen ma wiele
funkcji – do najważniejszych jego zadań należy regulacja przejścia komórki z fazy G1
do fazy S. Prawidłowe białko p53 jest przyczyną zatrzymania cyklu komórkowego w fazie G1
oraz indukowania naprawy DNA, gdy wykryje uszkodzenia DNA spowodowane czynnikami
mutagennymi. Skuteczna naprawa DNA pozwala kontynuować cykl komórkowy. Jeżeli
naprawa się nie powiedzie, białko p53 powoduje aktywację genu BAX, który uruchamia
procesy prowadzące do apoptozy. Na poniższym schemacie przedstawiono cykl komórkowy.
Na podstawie: https://www.abmgood.com;
J.A. McCubrey i wsp., Roles of TP53 in determining therapeutic sensitivity, growth,
cellura senescence, invasion and metastasis, „Adv. Biol. Regul.” 63, 2017
17.1. (0–1)
Opisom faz cyklu komórkowego wymienionym w tabeli przyporządkuj ich oznaczenia
wybrane spośród: G1, G2, M, S.
Procesy zachodzące w danej fazie
Faza
Intensywna synteza białek, głównie służących do wytworzenia mikrotubul wrzeciona kariokinetycznego.
Kariokineza i cytokineza.
Intensywna synteza różnych białek, głównie enzymów potrzebnych do replikacji DNA.
Podwojenie ilości DNA w komórce, bez zmiany ploidalności komórki, intensywna synteza histonów.
17.2. (0–1)
Dokończ zdanie. Zaznacz odpowiedź A albo B oraz jej uzasadnienie 1., 2. albo 3.
Brak aktywacji genu BAX w komórce z delecją genu TP53 może doprowadzić do
A.
rozwoju nowotworu,
ponieważ
1.
komórka z uszkodzonym DNA będzie mogła przejść z fazy G1 do fazy S.
2.
komórka z uszkodzonym DNA zatrzyma się w fazie G1 cyklu i nie przejdzie do fazy S.
Adrenalina to hormon, który mobilizuje organizm do działania w warunkach krótkotrwałego
stresu.
Na schemacie przedstawiono występowanie receptorów dla adrenaliny (adrenergicznych)
typu α i typu β w różnych rodzajach komórek organizmu człowieka oraz reakcję tych komórek
na adrenalinę.
Na podstawie schematu oceń, które stwierdzenia dotyczące oddziaływania adrenaliny
na komórki docelowe są prawdziwe. Zaznacz P, jeśli stwierdzenie jest prawdziwe, albo
F – jeśli jest fałszywe.
1.
Tylko te komórki organizmu, które mają odpowiednie receptory adrenergiczne, są wrażliwe na adrenalinę.
P
F
2.
Efekt działania adrenaliny na komórkę mięśni gładkich w naczyniach krwionośnych zależy od typu receptora występującego na jej powierzchni.
P
F
3.
Różne komórki organizmu wyposażone w ten sam typ receptora dla adrenaliny wykazują taki sam efekt fizjologiczny.
P
F
15.2. (0–1)
Uzupełnij poniższe zdania tak, aby zawierały one prawdziwe informacje dotyczące
efektów działania adrenaliny w warunkach krótkotrwałego stresu. W każdym nawiasie
podkreśl właściwe określenie.
Adrenalina wydzielana jest przez (korę nadnerczy / rdzeń nadnerczy). Wyzwala ona rozkład
glikogenu w komórkach wątroby oraz (zmniejsza / zwiększa) dopływ krwi do mięśni
szkieletowych, równocześnie (zmniejszając / zwiększając) dopływ krwi do ścian przewodu
pokarmowego.
15.3. (0–1)
Określ, czy adrenalina jest hormonem steroidowym, czy – pochodną aminokwasu.
Odpowiedź uzasadnij, porównując lokalizację komórkową receptorów adrenergicznych
z typową lokalizacją receptorów dla obu rodzajów hormonów.
Zewnętrzną warstwę skóry człowieka tworzy naskórek, który składa się z kilku warstw i nie jest
ukrwiony ani unerwiony. Najgłębiej położona jest warstwa podstawna, w której komórki stale
się dzielą. Przez nowo powstające komórki tej warstwy są wypychane ku górze te,
które powstały wcześniej. Przesuwające się w górę komórki naskórka, zwane keratynocytami,
produkują keratynę – białko warunkujące wytrzymałość mechaniczną naskórka oraz
sprawiające, że jest on nieprzepuszczalny dla wody. W miarę przesuwania się ku powierzchni
keratynocyty obumierają i tworzą warstwę zrogowaciałą, której zewnętrzna warstwa
nieustannie się złuszcza. W warstwie podstawnej naskórka występują również melanocyty,
wytwarzające melaniny, czyli barwniki nadające skórze barwę. Melaniny gromadzą się
w melanosomach, które przemieszczają się w wypustkach melanocytów do wyższych warstw
komórek naskórka.
Na rysunku przedstawiono budowę skóry człowieka oraz budowę okrywającej ją warstwy
naskórka.
Na podstawie: http://www.fea-sas.com/melanine.php;
T. Le, K. Krause, First aid for the basic sciences. General Principles, 2009.
13.1. (0–1)
Oceń, które stwierdzenia dotyczące budowy skóry człowieka są prawdziwe. Zaznacz P,
jeśli stwierdzenie jest prawdziwe, albo F – jeśli jest fałszywe.
1.
Naskórek jest zbudowany z nabłonka wielowarstwowego płaskiego rogowaciejącego.
P
F
2.
Włosy i gruczoły łojowe są wytworami naskórka.
P
F
3.
Zrogowaciała warstwa naskórka chroni skórę przed wnikaniem drobnoustrojów.
P
F
13.2. (0–1)
Określ, jakie znaczenie dla funkcjonowania komórek tworzących żywą warstwę
naskórka ma charakterystyczne pofałdowanie granicy naskórka i skóry właściwej,
widoczne na rysunku.
13.3. (0–1)
Podaj znaczenie adaptacyjne melanin znajdujących się w górnych warstwach naskórka.
W żołądku człowieka wyróżnia się następujące części: wpustową, dno żołądka, trzon żołądka
i część odźwiernikową. Błona śluzowa wyściełająca żołądek jest silnie pofałdowana.
Występują w niej gruczoły wytwarzające pepsynogen oraz komórki okładzinowe wytwarzające
kwas solny. W części odźwiernikowej żołądka występują liczne gruczoły wytwarzające śluz.
Mieszanie się masy pokarmowej w żołądku, w wyniku skurczów perystaltycznych, jest
procesem stosunkowo powolnym. Na rysunku przedstawiono żołądek i dwunastnicę człowieka
oraz gruczoły związane z tym odcinkiem jelita.
Na podstawie: https://schoolworkhelper.net
12.1. (0–1)
Uzupełnij tabelę – podaj nazwy narządów oznaczonych na rysunku literami X i Y oraz
określ znaczenie tych narządów dla trawienia tłuszczów.
Struktura
Nazwa narządu
Znaczenie narządu
X
Y
12.2. (0–1)
Podaj dwie funkcje, które pełni w żołądku kwas solny.
12.3. (0–1)
Oceń, które informacje dotyczące żołądka są prawdziwe. Zaznacz P, jeśli informacja jest
prawdziwa, albo F – jeśli jest fałszywa.
1.
Mięśniówka żołądka jest zbudowana z mięśni gładkich.
P
F
2.
Rozciąganie ścian żołądka przez pokarm trafiający do niego jest czynnikiem stymulującym skurcze mięśniówki żołądka.
P
F
3.
Skurcze odźwiernika zapobiegają cofaniu się treści żołądkowej do przełyku.
Na schemacie A przedstawiono procesy związane z transportem CO2 i zachodzące w ludzkim
erytrocycie znajdującym się w naczyniach włosowatych tkanek obwodowych. Na wykresie B
przedstawiono krzywe dysocjacji CO2 dla hemoglobiny utlenowanej i odtlenowanej.
Na podstawie: I. Kay, Wprowadzenie do fizjologii zwierząt, Warszawa 2001.
10.1. (0–1)
Określ, które stwierdzenia dotyczące transportu CO2 we krwi człowieka są prawdziwe.
Zaznacz P, jeśli stwierdzenie jest prawdziwe, albo F – jeśli jest fałszywe.
1.
Część CO2 powstającego w tkankach rozpuszcza się w osoczu krwi i w tej postaci jest transportowana.
P
F
2.
Jony HCO–3, które są jedną z form transportu CO2 we krwi, powstają w erytrocytach dzięki reakcji katalizowanej przez anhydrazę węglanową.
P
F
3.
Jony HCO–3 są transportowane przez błonę erytrocytu na zasadzie dyfuzji prostej.
P
F
10.2. (0–1)
Określ dominujący kierunek reakcji katalizowanej przez anhydrazę węglanową
w erytrocytach znajdujących się w naczyniach włosowatych płuc – podaj substraty
i produkty tej reakcji.
Substraty:
Produkty:
10.3. (0–1)
Na podstawie informacji przedstawionych na wykresie B uzupełnij poniższe zdanie tak,
aby zawierało ono informacje prawdziwe. W każdym nawiasie podkreśl właściwe
określenie.
Utlenowanie hemoglobiny w płucach powoduje, że CO2 jest od niej (łatwiej / trudniej)
odłączany, natomiast w tkankach, gdy hemoglobina oddaje tlen, (zwiększa się / zmniejsza się)
jej powinowactwo do CO2.
Giardioza (lamblioza), wywoływana przez pierwotniaka – giardię jelitową (Giardia lamblia), jest
szeroko rozpowszechnioną chorobą pasożytniczą, będącą przyczyną biegunki u ludzi. Cechą
charakterystyczną tego pierwotniaka jest obecność podwójnych organellów – dwóch jąder
komórkowych i dwóch kompletów wici, ułożonych po obu stronach osi komórki. Do zarażenia
się giardią dochodzi drogą pokarmową – przez połknięcie cyst znajdujących się
w zanieczyszczonej nimi wodzie lub pokarmie. W jelicie z cyst uwalniają się trofozoity, które
przyczepiają się za pomocą specjalnego dysku czepnego, stanowiącego rodzaj przyssawki,
do mikrokosmków jelita i intensywnie się rozmnażają. Trofozoity, które nie przyczepią się
do komórek nabłonka, są przesuwane dalej wraz z treścią jelita i przekształcają się w cysty,
wydalane z kałem żywiciela. Giardioza może mieć charakter przewlekły i nie powodować
wyraźnych objawów.
Na schemacie przedstawiono cykl rozwojowy giardii jelitowej w organizmie człowieka.
Na podstawie: A. Wiercińska-Drapało, Giardioza obraz kliniczny, rozpoznawanie i leczenie,
„Gastroenterologia kliniczna” 2(3), 2010.
8.1. (0–1)
Uzupełnij poniższe zdania tak, aby zawierały one informacje prawdziwe. Podkreśl
w każdym nawiasie właściwe określenie.
Giardia jelitowa jest przedstawicielem (orzęsków / wiciowców). Ten organizm pasożytuje
w jelicie (cienkim / grubym) człowieka. Giardia jelitowa rozmnaża się bezpłciowo przez
(poprzeczny / podłużny) podział komórki.
8.2. (0–1)
Na podstawie przedstawionych informacji podaj jedną cechę budowy giardii jelitowej
stanowiącą przystosowanie do pasożytniczego trybu życia oraz określ, na czym
to przystosowanie polega.
8.3. (0–1)
Podaj przykład działania profilaktycznego zapobiegającego giardiozie.
Kolczurka klapowana (Echinocystis lobata) jest jednorocznym pnączem z rodziny
dyniowatych. Jej łodygi bardzo szybko rosną i mogą dochodzić do 5–6 m długości. W kątach
dłoniastoklapowanych liści wyrastają długie, rozgałęziające się wąsy czepne oraz wiechowate
kwiatostany męskie. Kwiaty żeńskie występują na tych samych osobnikach i wyrastają również
w kątach liści, pojedynczo lub po dwa. Owocem jest zielona torebka, pokryta kolcami, w której
znajdują się 4 nasiona. Torebka po wyschnięciu jest lekka i wypełniona powietrzem, nasiona
łatwo z niej wypadają. Owoce i nasiona mogą przemieszczać się wraz z wodą. Kolczurka
wydziela do środowiska substancje hamujące rozwój innych roślin w jej bezpośrednim
otoczeniu.
Atrakcyjny wygląd kwiatów kolczurki oraz charakterystyczne owoce wzbudzają
zainteresowanie ludzi, którzy przenoszą ją do ogrodów. Ten gatunek zwykle występuje
na siedliskach synantropijnych, skąd przedostaje się na brzegi potoków, rzek i jezior, a także
na skraje lasów łęgowych. W wielu miejscach występuje bardzo licznie i może tworzyć zwarte
maty, złożone ze splecionych ze sobą pędów, pokrywające gęsto inne rośliny, co utrudnia
ich wzrost.
Kolczurka klapowana jest w Polsce gatunkiem inwazyjnym – zagraża gatunkom rodzimym
i siedliskom przyrodniczym. Zabronione są wprowadzanie jej do środowiska, import oraz
prowadzenie jej uprawy.
Na rysunku przedstawiono fragment łodygi kolczurki z kwiatami oraz jej owoc.
Na podstawie: B. Sudnik-Wójcikowska, Rośliny synantropijne, Warszawa 2011;
N.L. Britton, A. Brown, An illustrated flora of the northern United States, Canada and the British Possessions, Nowy Jork 1913.
7.1. (0–1)
Dokończ zdanie. Zaznacz odpowiedź A albo B oraz odpowiedź 1., 2. albo 3.
Kolczurka klapowana jest rośliną
A.
jednopienną,
a jej kwiaty
1.
są obupłciowe.
2.
są rozdzielnopłciowe.
B.
dwupienną,
3.
mogą być obupłciowe lub rozdzielnopłciowe.
7.2. (0–2)
Wypisz z tekstu dwie cechy kolczurki klapowanej, które sprawiają, że wygrywa ona
konkurencję z gatunkami rodzimymi, oraz określ, w jaki sposób każda z tych cech
warunkuje wysoką konkurencyjność kolczurki.
Liście tej samej rośliny mogą w zależności od warunków oświetlenia różnić się grubością
blaszki liściowej, stopniem jej unerwienia i zagęszczeniem szparek. Rozmiary i zagęszczenie
szparek w skórce liścia przy danej intensywności światła umożliwiają wymianę gazową
na takim poziomie, że asymilacja CO2 ulega wysyceniu, tzn. dalsze zwiększanie wymiany
gazowej nie zwiększa intensywności fotosyntezy.
W tabeli przedstawiono wyniki obserwacji budowy liści niektórych drzew rosnących w różnych
warunkach oświetlenia: N – nasłonecznienia i Z – zacienienia.
Gatunek
Warunki oświetlenia
Grubość blaszki liściowej [μm]
Stopień unerwienia [mm / mm2]
Zagęszczenie szparek [liczba / mm2]
wiąz pospolity (Ulmus minor)
N
194
17,2
800
Z
176
10,5
450
olsza czarna (Alnus glutinosa)
N
177
8,1
608
Z
146
3,6
425
grab pospolity (Carpinus betulus)
N
183
9,8
365
Z
93
6,9
170
klon jawor (Acer pseudoplatanus)
N
178
7,8
860
Z
97
5,6
215
Na podstawie: Z. Hejnowicz, Anatomia i histogeneza roślin naczyniowych. Organy wegetatywne, Warszawa 2012.
5.1. (0–1)
Na podstawie przedstawionych wyników obserwacji sformułuj wniosek dotyczący
wpływu nasłonecznienia na grubość blaszki liściowej u badanych gatunków drzew.
5.2. (0–1)
Określ, które stwierdzenia dotyczące budowy liści przedstawionych gatunków drzew są
prawdziwe. Zaznacz P, jeśli stwierdzenie jest prawdziwe, albo F – jeśli jest fałszywe.
1.
Stopień unerwienia w liściu zależy zarówno od gatunku rośliny, jak i od warunków oświetlenia, w których ona rośnie.
P
F
2.
Największe zagęszczenie szparek w obu warunkach oświetlenia zaobserwowano u klonu jawora.
P
F
3.
Największy stosunek stopnia unerwienia liści w warunkach nasłonecznienia do stopnia unerwienia liści w warunkach zacienienia zaobserwowano u wiązu pospolitego.
P
F
5.3. (0–2)
Wyjaśnij, dlaczego liście drzew rosnących w miejscach nasłonecznionych mają
w stosunku do liści z miejsc zacienionych większe zagęszczenie aparatów szparkowych
i bardziej rozbudowaną nerwację liści. W odpowiedzi uwzględnij substraty fotosyntezy.
Drożdże piekarnicze (Saccharomyces cerevisiae) występują w dwóch formach, w których
mogą rosnąć i rozmnażać się bezpłciowo: haploidalnej i diploidalnej. Formy haploidalne
występują w dwóch typach koniugacyjnych: typ a i typ α, które mogą się ze sobą łączyć
w procesie koniugacji, prowadzącym do powstania komórki diploidalnej. Taka komórka może
rozmnażać się przez podział lub przekształcać się w odpowiednich warunkach w worek,
w którym powstają cztery zarodniki.
Na schemacie przedstawiono cykl życiowy drożdży, w którym występują formy haploidalne
i formy diploidalne.
Na podstawie: https://pl.wikipedia.org/wiki/Saccharomyces_cerevisiae
4.1. (0–1)
Uzupełnij poniższe zdania tak, aby zawierały one informacje prawdziwe. W każdym
nawiasie podkreśl właściwe określenie.
Proces koniugacji drożdży zaznaczono na schemacie numerem (1. / 3. / 4.).
Podział mejotyczny zachodzi podczas etapu oznaczonego na schemacie numerem (2. / 3. / 4.).
4.2. (0–1)
Określ, u których form wegetatywnych drożdży – haploidalnych czy diploidalnych –
mogą utrzymać się recesywne allele letalne. Odpowiedź uzasadnij.
Jedną z wyjątkowych właściwości wody jest jej wysokie napięcie
powierzchniowe. Uczeń przeprowadził doświadczenie, którego
celem było zbadanie wpływu detergentu na siłę napięcia
powierzchniowego wody. Przygotował monetę 1 zł, kroplomierz,
200 ml wody z kranu, którą po równo rozlał do dwóch naczyń.
Do jednego z nich dodał jedną kroplę płynu do mycia naczyń.
Na położoną na płaskim, równym podłożu złotówkę (awers)
delikatnie nanosił przy pomocy kroplomierza po kropli wody tak,
aby zmieściło się ich jak najwięcej. Gdy woda się przelewała,
zapisywał liczbę kropli, które zmieściły się na monecie, dokładnie
wycierał złotówkę i ponownie nanosił na nią krople wody. Po 10 powtórzeniach obliczył średnią
liczbę kropli wody, które zmieściły się na tej monecie. Następnie przeprowadził takie same
czynności, ale z wodą, do której dodał detergent.
W tabeli przedstawiono wyniki uzyskane w opisanym doświadczeniu.
Woda z kranu
Woda z kranu z dodatkiem detergentu
Średnia liczba kropli na monecie
62,0
34,0
1.1. (0–1)
Sformułuj wniosek na podstawie przedstawionych wyników doświadczenia.
1.2. (0–1)
Uzupełnij poniższe zdania tak, aby zawierały one informacje prawdziwe. W każdym
nawiasie podkreśl właściwe określenie.
Napięcie powierzchniowe wody warunkują siły (adhezji / kohezji), które powstają dzięki
wzajemnemu oddziaływaniu cząsteczek wody za pomocą wiązań wodorowych. Duże napięcie
powierzchniowe wody umożliwia drobnym organizmom (poruszanie się po powierzchni wody
/ zanurzanie się w wodzie).
Zadanie usunięte przez CKE z wersji informatora dla egzaminu maturalnego od roku szkolnego 2024/2025 jako niezgodne z podstawą programową.
W pracującym ogniwie paliwowym zasilanym bezpośrednio metanolem na elektrodach biegną
reakcje chemiczne:
reakcja 1:
O2 (g) + 4H+ (aq) + 4e– → 2H2O (c)
reakcja 2:
CH3OH (g) + H2O (c) → CO2 (g) + 6H+ (aq) + 6e–
57.1. (0–1)
Napisz sumaryczne równanie reakcji biegnącej w opisanym ogniwie paliwowym.
57.2. (0–1)
Uzupełnij poniższe zdanie. Wybierz i zaznacz jedną odpowiedź spośród podanych
w każdym nawiasie.
W opisanym ogniwie paliwowym na katodzie biegnie reakcja (1 / 2), a na anodzie biegnie
reakcja (1 / 2). W sumarycznym procesie bierze udział (4 / 6 / 12) moli elektronów
w przeliczeniu na 1 mol reduktora.
