Oto lista zadań maturalnych z danego działu biologii. Aby skorzystać z dodatkowych opcji, uniknąć duplikatów zadań lub wybrać zadania z pozostałych działów kliknij poniżej.
Rozwielitka pchłowata (Daphnia pulex) to niewielki organizm
słodkowodny. Samice rozwielitek osiągają długość od 1 mm do
3,5 mm. Ich owalne ciało jest spłaszczone oraz podzielone na słabo
wyodrębnione tagmy: głowę, tułów i odwłok. Na głowie znajdują się
dwie pary czułków oraz oczy złożone. Na tułowiu i odwłoku jest
łącznie pięć par odnóży krocznych, a ciało okrywa przejrzysty
karapaks – twardy pancerz zbudowany z chityny, który na końcu
jest wyciągnięty w kolec.
Fotografia: A.A.C. Pearson.
Dokończ zdanie. Zaznacz odpowiedź A albo B oraz odpowiedź 1., 2. albo 3.
W królestwie zwierząt hermafrodytyzm (obojnactwo) – obecność zarówno męskich, jak
i żeńskich narządów płciowych – występuje dość powszechnie, zwłaszcza u bezkręgowców.
Obojnakami są np. dżdżownice czy tasiemce.
Z kolei u motyli występuje wyraźny dymorfizm płciowy, ale rzadko obserwuje się również
osobniki o cechach fenotypowych obu płci nazywane gynandromorfami. W niektórych
komórkach gynandromorfów znajduje się męski materiał genetyczny, a w pozostałych –
żeński, co przekłada się na zaskakujący wygląd. Te cechy nie są przekazywane kolejnym
pokoleniom, ponieważ gynandromorfy nie mogą się rozmnażać z powodu nieprawidłowości
w budowie układu rozrodczego.
Gynandromorf może powstać, jeżeli w trakcie zapłodnienia do komórki jajowej mającej dwa
jądra komórkowe wnikną dwa plemniki. W efekcie powstają dwie linie komórkowe, które na
skutek podziałów i różnicowania tworzą chimerowy organizm – łatwy do zidentyfikowania po
przepoczwarczeniu.
Na poniższych zdjęciach przedstawiono przedstawicieli gatunku Papilio androgeus – samicę,
gynandromorfa i samca.
samica
gynandromorf
samiec
Na podstawie: K. Kornicka, Dwie płcie w jednym ciele, „Wiedza i Życie” 6(1038), 2021.
Fotografia: Wikimedia Commons.
10.1. (0–2)
Uzupełnij tabelę opisującą dymorfizm płciowy P. androgeus – dla każdej cechy określ
wygląd przedstawionych powyżej: samicy, gynandromorfa oraz samca.
Cecha
Samica
Gynandromorf
Samiec
Kolor skrzydeł II pary (niebieski / żółty / żółto-niebieski)
Oceń, czy poniższe stwierdzenia dotyczące gynandromorfów u motyli są prawdziwe.
Zaznacz P, jeśli stwierdzenie jest prawdziwe, albo F – jeśli jest fałszywe.
1.
Gynandromorfy – podobnie jak niektóre obojnaki – mogą rozmnażać się bez udziału drugiego partnera.
P
F
2.
Bez względu na różnice morfologiczne wszystkie komórki organizmu gynandromorficzego zawierają tę samą informację genetyczną.
P
F
10.3. (0–1)
Dokończ zdanie. Zaznacz odpowiedź A albo B oraz odpowiedź 1., 2. albo 3.
Rozwielitka pchłowata (Daphnia pulex) to niewielki organizm
słodkowodny. Samice rozwielitek osiągają długość od 1 mm do
3,5 mm. Ich owalne ciało jest spłaszczone oraz podzielone na słabo
wyodrębnione tagmy: głowę, tułów i odwłok. Na głowie znajdują się
dwie pary czułków oraz oczy złożone. Na tułowiu i odwłoku jest
łącznie pięć par odnóży krocznych, a ciało okrywa przejrzysty
karapaks – twardy pancerz zbudowany z chityny, który na końcu
jest wyciągnięty w kolec.
Fotografia: A.A.C. Pearson.
Dokończ zdanie. Zaznacz odpowiedź A albo B oraz odpowiedź 1., 2. albo 3.
W królestwie zwierząt hermafrodytyzm (obojnactwo) – obecność zarówno męskich, jak
i żeńskich narządów płciowych – występuje dość powszechnie, zwłaszcza u bezkręgowców.
Obojnakami są np. dżdżownice czy tasiemce.
Z kolei u motyli występuje wyraźny dymorfizm płciowy, ale rzadko obserwuje się również
osobniki o cechach fenotypowych obu płci nazywane gynandromorfami. W niektórych
komórkach gynandromorfów znajduje się męski materiał genetyczny, a w pozostałych –
żeński, co przekłada się na zaskakujący wygląd. Te cechy nie są przekazywane kolejnym
pokoleniom, ponieważ gynandromorfy nie mogą się rozmnażać z powodu nieprawidłowości
w budowie układu rozrodczego.
Gynandromorf może powstać, jeżeli w trakcie zapłodnienia do komórki jajowej mającej dwa
jądra komórkowe wnikną dwa plemniki. W efekcie powstają dwie linie komórkowe, które na
skutek podziałów i różnicowania tworzą chimerowy organizm – łatwy do zidentyfikowania po
przepoczwarczeniu.
Na poniższych zdjęciach przedstawiono przedstawicieli gatunku Papilio androgeus – samicę,
gynandromorfa i samca.
samica
gynandromorf
samiec
Na podstawie: K. Kornicka, Dwie płcie w jednym ciele, „Wiedza i Życie” 6(1038), 2021.
Fotografia: Wikimedia Commons.
10.1. (0–2)
Uzupełnij tabelę opisującą dymorfizm płciowy P. androgeus – dla każdej cechy określ
wygląd przedstawionych powyżej: samicy, gynandromorfa oraz samca.
Cecha
Samica
Gynandromorf
Samiec
Kolor skrzydeł II pary (niebieski / żółty / żółto-niebieski)
Oceń, czy poniższe stwierdzenia dotyczące gynandromorfów u motyli są prawdziwe.
Zaznacz P, jeśli stwierdzenie jest prawdziwe, albo F – jeśli jest fałszywe.
1.
Gynandromorfy – podobnie jak niektóre obojnaki – mogą rozmnażać się bez udziału drugiego partnera.
P
F
2.
Bez względu na różnice morfologiczne wszystkie komórki organizmu gynandromorficzego zawierają tę samą informację genetyczną.
P
F
10.3. (0–1)
Dokończ zdanie. Zaznacz odpowiedź A albo B oraz odpowiedź 1., 2. albo 3.
Roztocza (Acari) są przystosowane do różnych środowisk: żyją w glebie, w kurzu – na przedmiotach lub w powietrzu, w strefie przybrzeżnej środowisk słodkowodnych, a nawet w gorących źródłach. Niektóre mogą przenosić choroby lub być szkodnikami magazynów. Alergeny pochodzące od roztocza kurzu domowego są jedną z najczęstszych przyczyn chorób alergicznych.
Poniższe zdjęcie spod skaningowego mikroskopu elektronowego (SEM) przedstawia roztocza z gatunku Brevipalpus phoenicis.
Na podstawie: C. Błaszak (red.), Zoologia. Stawonogi, Warszawa 2013. Fotografia: Agricultural Research Service, United States Department of Agriculture.
14.1. (0–1)
Określ gromadę stawonogów, do której należy B. phoenicis. Odpowiedź uzasadnij, podając jedną widoczną na zdjęciu cechę budowy świadczącą o przynależności tego gatunku do wybranej gromady.
Gromada stawonogów:
Cecha budowy:
14.2. (0–2)
Uzupełnij poniższe zdania tak, aby w poprawny sposób opisywały nadmierną odpowiedź immunologiczną ludzkiego organizmu na alergeny roztoczy. W każdym nawiasie podkreśl właściwe określenie.
Alergeny zawarte w odchodach roztoczy wiążą się z przeciwciałami klasy IgE występującymi na powierzchni (komórek tucznych / limfocytów B). Te komórki uwalniają histaminę, która powoduje (rozszerzenie / zwężenie) naczyń krwionośnych i (zwiększenie / zmniejszenie) przepuszczalności ścian naczyń włosowatych. Rozwija się obrzęk, zwęża się światło dróg oddechowych oraz pojawia się katar.
Bioluminescencja to zdolność żywych komórek do emisji promieniowania w zakresie światła widzialnego. Występuje u wielu owadów. Przykładowo: duże drapieżne samice tropikalnych świetlików Photuris lugubris wykształciły umiejętność wabienia swoich ofiar – małych samców świetlików Photinus palaciosi – poprzez imitację charakterystycznego wzoru sygnałów świetlnych wysyłanych przez samice Photinus palaciosi.
Bioluminescencja świetlików jest wynikiem reakcji utleniania lucyferyny z udziałem enzymu – lucyferazy. Aby ta reakcja mogła zajść, niezbędna okazuje się również obecność ATP. Poniżej przedstawiono równanie reakcji.
lucyferyna + O2 + ATP lucyferaza świetlika oksylucyferyna + CO2 + AMP + PPi + hν (światło)
U świetlików ta reakcja zachodzi w wyspecjalizowanych narządach ulokowanych w segmentach odwłokowych i jest regulowana przez dopływ tlenu do świecących komórek.
Lucyferynę i lucyferazę świetlika wykorzystuje się do wykrywania mikroorganizmów w różnych próbkach. Takie testy stosuje się w ocenie czystości, np. powierzchni szpitalnych i okazów muzealnych.
Na podstawie: C. Błaszak (red.), Zoologia. Stawonogi, Warszawa 2013; K. Pajor i in., Bioluminescencja jako narzędzie w biologii molekularnej, „Postępy Higieny i Medycyny Doświadczalnej” 71, 2017.
3.1. (0–1)
Przedstaw korzyść, jaką odnoszą samice świetlików Photuris lugubris dzięki umiejętności wabienia swoich ofiar.
3.2. (0–2)
Uzupełnij poniższe zdania tak, aby w poprawny sposób opisywały wykorzystanie lucyferyny i lucyferazy. W każdym nawiasie podkreśl właściwe określenie.
Testy wykorzystujące lucyferynę i lucyferazę świetlików w wykrywaniu mikroorganizmów opierają się na założeniu, że (AMP / ATP) jest związkiem chemicznym wytwarzanym w procesie oddychania komórkowego, którego stężenie (wzrasta / spada) wraz ze wzrostem liczby mikroorganizmów znajdujących się w danej próbce. O wykryciu bakterii świadczy (ustanie / wystąpienie) bioluminescencji.
3.3. (0–1)
Podaj nazwę tego narządu układu oddechowego świetlików, który odpowiada za doprowadzenie tlenu bezpośrednio do komórek ich ciała.
Roztocza (Acari) są przystosowane do różnych środowisk: żyją w glebie, w kurzu – na przedmiotach lub w powietrzu, w strefie przybrzeżnej środowisk słodkowodnych, a nawet w gorących źródłach. Niektóre mogą przenosić choroby lub być szkodnikami magazynów. Alergeny pochodzące od roztocza kurzu domowego są jedną z najczęstszych przyczyn chorób alergicznych.
Poniższe zdjęcie spod skaningowego mikroskopu elektronowego (SEM) przedstawia roztocza z gatunku Brevipalpus phoenicis.
Na podstawie: C. Błaszak (red.), Zoologia. Stawonogi, Warszawa 2013. Fotografia: Agricultural Research Service, United States Department of Agriculture.
14.1. (0–1)
Określ gromadę stawonogów, do której należy B. phoenicis. Odpowiedź uzasadnij, podając jedną widoczną na zdjęciu cechę budowy świadczącą o przynależności tego gatunku do wybranej gromady.
Gromada stawonogów:
Cecha budowy:
14.2. (0–2)
Uzupełnij poniższe zdania tak, aby w poprawny sposób opisywały nadmierną odpowiedź immunologiczną ludzkiego organizmu na alergeny roztoczy. W każdym nawiasie podkreśl właściwe określenie.
Alergeny zawarte w odchodach roztoczy wiążą się z przeciwciałami klasy IgE występującymi na powierzchni (komórek tucznych / limfocytów B). Te komórki uwalniają histaminę, która powoduje (rozszerzenie / zwężenie) naczyń krwionośnych i (zwiększenie / zmniejszenie) przepuszczalności ścian naczyń włosowatych. Rozwija się obrzęk, zwęża się światło dróg oddechowych oraz pojawia się katar.
Bioluminescencja to zdolność żywych komórek do emisji promieniowania w zakresie światła widzialnego. Występuje u wielu owadów. Przykładowo: duże drapieżne samice tropikalnych świetlików Photuris lugubris wykształciły umiejętność wabienia swoich ofiar – małych samców świetlików Photinus palaciosi – poprzez imitację charakterystycznego wzoru sygnałów świetlnych wysyłanych przez samice Photinus palaciosi.
Bioluminescencja świetlików jest wynikiem reakcji utleniania lucyferyny z udziałem enzymu – lucyferazy. Aby ta reakcja mogła zajść, niezbędna okazuje się również obecność ATP. Poniżej przedstawiono równanie reakcji.
lucyferyna + O2 + ATP lucyferaza świetlika oksylucyferyna + CO2 + AMP + PPi + hν (światło)
U świetlików ta reakcja zachodzi w wyspecjalizowanych narządach ulokowanych w segmentach odwłokowych i jest regulowana przez dopływ tlenu do świecących komórek.
Lucyferynę i lucyferazę świetlika wykorzystuje się do wykrywania mikroorganizmów w różnych próbkach. Takie testy stosuje się w ocenie czystości, np. powierzchni szpitalnych i okazów muzealnych.
Na podstawie: C. Błaszak (red.), Zoologia. Stawonogi, Warszawa 2013; K. Pajor i in., Bioluminescencja jako narzędzie w biologii molekularnej, „Postępy Higieny i Medycyny Doświadczalnej” 71, 2017.
3.1. (0–1)
Przedstaw korzyść, jaką odnoszą samice świetlików Photuris lugubris dzięki umiejętności wabienia swoich ofiar.
3.2. (0–2)
Uzupełnij poniższe zdania tak, aby w poprawny sposób opisywały wykorzystanie lucyferyny i lucyferazy. W każdym nawiasie podkreśl właściwe określenie.
Testy wykorzystujące lucyferynę i lucyferazę świetlików w wykrywaniu mikroorganizmów opierają się na założeniu, że (AMP / ATP) jest związkiem chemicznym wytwarzanym w procesie oddychania komórkowego, którego stężenie (wzrasta / spada) wraz ze wzrostem liczby mikroorganizmów znajdujących się w danej próbce. O wykryciu bakterii świadczy (ustanie / wystąpienie) bioluminescencji.
3.3. (0–1)
Podaj nazwę tego narządu układu oddechowego świetlików, który odpowiada za doprowadzenie tlenu bezpośrednio do komórek ich ciała.
Często spotykanym w wodach Bałtyku parzydełkowcem należącym do krążkopławów jest Chełbia modra (Aurelia aurita). Powszechnie znana jest postać meduzy tego gatunku. Podobnie jak w przypadku innych krążkopławów, również w przypadku tego organizmu występuje przemiana pokoleń w formie metagenezy - naprzemiennego występowania pokolenia rozmnażającego się płciowo i pokolenia rozmnażającego się bezpłciowo. W przypadku chełbi występuje osiadła forma polipa oraz wolnopływająca forma meduzy. Polipy powstają najczęściej poprzez rozwój formy larwalnej - planuli lub przez pączkowanie z już istniejących polipów. Meduzy natomiast powstają poprzez oddzielenie się od dojrzałych polipów w procesie ich strobilizacji. Tylko meduzy są zdolne do wytwarzania plemników i komórek jajowych, które uwalniają do toni wodnej. Na poniższym schemacie przedstawiono cykl rozwojowy chełbi modrej z przemianą pokoleń.
8.1 (0-1)
Podkreśl, spośród niżej wymienionych, wszystkie charakterystyczne cechy budowy form dorosłych parzydełkowców.
obecność jamy gastralnej
ciało zbudowane z 2 warstw komórek
dwuboczna symetria ciała
drożny przewód pokarmowy
obecność parzydełek
orzęsiona powierzchnia ciała
obecność prostych skrzeli
8.2 (0-2)
Rozstrzygnij, które pokolenie chełbi - polip czy meduza - jest zdolne do rozmnażania płciowego oraz określ, do jakiego typu zapłodnienia dochodzi w przypadku tego gatunku - zewnętrznego czy wewnętrznego. Dokończ poniższe zdania podając uzasadnienie swoich odpowiedzi.
Pokoleniem chełbi modrej zdolnym do rozmnażania płciowego jest , o czym świadczy
W trakcie rozmnażania płciowego chełbi modrej dochodzi do zapłodnienia , o czym świadczy
Zdjęcie A przedstawia bursztynkę pospolitą (Succinea putris) – niewielkiego ślimaka spotykanego w zacienionych wilgotnych zaroślach. Na zdjęciu B widoczny jest osobnik bursztynki, który ma charakterystycznie zgrubiałe czułki, świadczące o obecności w nich larw pasożytniczej przywry Leucochloridium paradoxum. Czułki tego ślimaka barwą oraz kształtem przypominają gąsienice motyli i rytmicznie pulsują. Z tego powodu zwracają na nie uwagę ptaki owadożerne, np. sikory, zięby czy muchołówki, w których diecie zwykle nie występują ślimaki. Ptaki te zjadają czułki ślimaka, przez co zarażają się pasożytem.
A
B
Bursztynki zarażają się przywrą, zjadając wraz z roślinami ptasie odchody, w których znajdują się jaja z rozwiniętym w nich pierwszym stadium larwalnym pasożyta (miracidium). W przewodzie pokarmowym ślimaka rozwijają się z nich następne stadia larwalne (sporocysty), które rozmnażają się partenogenetycznie i wytwarzają charakterystyczne worki z larwami kolejnego stadium (metacerkariami), umiejscowione w czułkach bursztynki.
Zbadano wpływ zarażenia przywrą na zachowanie ślimaków. Na wykresie przedstawiono pomiary natężenia oświetlenia w miejscach, które wybierały ślimaki mające czułki zmienione przez larwy Leucochloridium, oraz w miejscach, w których gromadziły się bursztynki bez objawów zarażenia tym pasożytem. Obserwacje osobników z obu grup trwały po 45 minut.
Na podstawie: W. Wesołowska, T. Wesołowski, Do Leucochloridium sporocysts manipulate the behaviour of their snail hosts?, „Journal of Zoology” 292, 2014; M. Tabin, Władcy marionetek, „Wiedza i Życie” 8, 2011; www.flickr.com
9.1. (0–1)
Na podstawie przedstawionych informacji oraz wykresu opisz zmianę w zachowaniu populacji ślimaków wywołaną zarażeniem L. paradoxum.
9.2. (0–1)
Uzasadnij, że zdolność do wymuszania zmiany zachowania populacji bursztynek przez L. paradoxum stanowi adaptację do pasożytniczego trybu życia tej przywry.
9.3. (0–1)
Określ, który organizm – bursztynka czy ptak owadożerny – jest żywicielem ostatecznym L. paradoxum. Odpowiedź uzasadnij.
Obecnie uważa się, że glista ludzka i świńska należą do tego samego gatunku – Ascaris lumbricoides. Glista ta pasożytuje w jelicie cienkim swego żywiciela, wywołując chorobę zwaną glistnicą. Wydalone wraz z kałem zapłodnione jaja pasożyta rozwijają się w glebie – tworzy się wtedy w jajach pierwsza postać larwalna, a po linieniu kolejna, i w ten sposób jaja dojrzewają do postaci inwazyjnej. Wykazano, że jajo może zachować żywotność w środowisku przez kilka lat. Zarażenie następuje przez zjedzenie jaj inwazyjnych, z których w jelicie cienkim wykluwają się larwy. Larwy wraz z krwią wędrują do płuc. W pęcherzykach płucnych dwukrotnie linieją, skąd przez drogi oddechowe wracają do układu pokarmowego, by ponownie umiejscowić się w jelicie cienkim, gdzie glisty osiągają dojrzałość płciową.
Na podstawie: T. Kłapeć, A. Cholewa, Zagrożenia dla zdrowia związane ze stosowaniem nawozów organicznych i organiczno-mineralnych, „Medycyna Ogólna i Nauki o Zdrowiu” 18(2), 2012.
9.1. (0–1)
Korzystając ze schematu przedstawiającego układ krwionośny człowieka, uporządkuj drogę larw glisty ludzkiej. Wpisz w tabelę kolejne numery tak, aby przedstawiały one wędrówkę larw z jelita cienkiego do płuc.
jelito cienkie
1
żyła główna dolna
żyła wrotna
serce
żyła wątrobowa
tętnice płucne
naczynia krwionośne wątroby
płuca
8
Na podstawie: commons.wikimedia.org
9.2. (0–1)
Wykaż, że podczas wędrówki w organizmie człowieka larwy glisty ludzkiej uszkadzają śródbłonek naczyń włosowatych płuc.
9.3. (0–1)
Wyjaśnij, dlaczego jaja A. lumbricoides stanowią zagrożenie dla potencjalnego żywiciela dopiero po pewnym czasie od ich złożenia.
9.4. (0–1)
Na podstawie tekstu wykaż, że stosowanie odchodów świń jako naturalnego nawozu może przyczynić się do rozwoju glistnicy u ludzi.
Pełnik europejski (Trollius europaeus) to roślina zielna występująca głównie na mokrych
łąkach, przy brzegach strumieni oraz w wilgotnych lasach liściastych. Mimo że roślina
produkuje dużo nasion, rzadko spotyka się siewki w sąsiedztwie kęp pełnika, gdyż ich
rozwojowi nie sprzyja konkurencja ze strony innych gatunków łąkowych. Odsłanianie gleby
wokół kęp pełnika sprawia, że łatwiej zachodzi kiełkowanie jego nasion. Stanowiska pełnika
chroni się także poprzez regularne koszenie łąk, co zmniejsza udział gatunków
ekspansywnych, takich jak np. pokrzywa zwyczajna lub ostrożeń polny. W Polsce pełnik jest
objęty ochroną gatunkową.
Kwiaty pełnika są okazałe, żółte i zapylane głównie przez kilka gatunków muchówek
z rodzaju Chiastocheta. Muchówki wchodzą do kwiatu, gdzie zjadają pyłek i nektar.
W kwiecie dochodzi też do kopulacji tych owadów i składania jaj. Wylęgające się larwy
wgryzają się do słupków i wyjadają tam część zawiązków nasion. Przed przepoczwarzeniem
larwy wydostają się z kwiatów i spadają na powierzchnię gleby.
Na poniższych ilustracjach przedstawiono pokrój ogólny pełnika oraz – w powiększeniu –
typowy liść łodygowy.
Na podstawie: A. Kołos i A. Kołos, Trollius europaeus (Ranunculaceae) in north-eastern Poland,
„Fragmenta Floristica et Geobotanica Polonica” 23(2), 2016; www.europeana.eu
7.1. (0–1)
Dokończ zdanie. Zaznacz odpowiedź A albo B oraz jej uzasadnienie 1., 2. albo 3.
Pełnik europejski należy do klasy roślin
A.
jednoliściennych,
o czym
świadczą
1.
okazałe kwiaty przystosowane do zapylania
przez owady.
2.
liście o nerwacji siateczkowatej osadzone
na ogonkach liściowych.
B.
dwuliściennych,
3.
zielna forma życiowa i przywiązanie
do wilgotnych siedlisk.
7.2. (0–1)
Wykaż, że przedstawiona w tekście zależność między pełnikiem a muchówkami jest
mutualizmem. Określ, na czym polega mutualizm, oraz podaj przykłady korzyści lub
strat odnoszonych przez wymienione organizmy.
7.3. (0–1)
Określ typ przeobrażenia występujący u muchówki z rodzaju Chiastocheta. Odpowiedź
uzasadnij.
Typ przeobrażenia:
Uzasadnienie:
7.4. (0–2)
Oceń, czy działania opisane w tabeli stanowią ochronę czynną pełnika europejskiego.
Zaznacz T (tak), jeśli działanie jest przykładem ochrony czynnej, albo N (nie) – jeśli nim
nie jest.
1.
Odsłanianie gleby wokół kęp pełnika europejskiego.
T
N
2.
Wpisanie pełnika europejskiego na listę gatunków chronionych.
T
N
3.
Regularne koszenie łąk ze stanowiskami pełnika europejskiego.
Płoszczyca szara (Nepa cinerea), zwana „skorpionem wodnym”, jest drapieżnikiem żyjącym
w Polsce w wodach stojących. Nie potrafi dobrze pływać, bytuje wśród gęstych roślin
przybrzeżnych na niewielkich głębokościach. Jej szarobrązowe, spłaszczone
grzbietobrzusznie ciało przypomina uschły liść. Na końcu odwłoka płoszczycy występuje
charakterystyczna rurka, służąca do pobierania powietrza atmosferycznego. Niektóre
płoszczyce potrafią latać dzięki obecności błoniastych skrzydeł drugiej pary, ale większość
osobników ma uwstecznione mięśnie odpowiadające za ich ruch. Płoszczyca czatuje na swoje
ofiary w nieruchomej pozycji i chwyta je za pomocą mocnych przednich odnóży krocznych,
a następnie wysysa ich wnętrzności. Ofiarami osobników dorosłych oraz larw są wodne
bezkręgowce oraz kijanki i narybek mniejszych gatunków ryb, np. karasi.
Na poniższym zdjęciu przedstawiono dorosłą płoszczycę.
Źródło: http://www.koleopterologie.de
9.1. (0–2)
Na podstawie przedstawionych informacji określ, do której gromady stawonogów –
owadów czy pajęczaków – należy płoszczyca. Odpowiedź uzasadnij, porównując dwie
cechy płoszczycy z cechami zarówno owadów, jak i pajęczaków.
Płoszczyca jest
owadem
pajęczakiem
ponieważ:
9.2. (0–1)
Na podstawie przedstawionych informacji podaj jedną cechę budowy płoszczycy
stanowiącą przystosowanie do drapieżnictwa oraz określ, na czym to przystosowanie
polega.
9.3. (0–1)
Wykorzystując wszystkie nazwy podanych organizmów, ułóż i zapisz łańcuch
pokarmowy ekosystemu wodnego, w którym płoszczyca jest konsumentem trzeciego
rzędu.
Poniżej przedstawiono schematycznie budowę organizmu owada, ze szczególnym wyróżnieniem układu oddechowego.
Specyficznymi organami wchodzącymi w skład układu oddechowego owadów są tchawki.
12.1. (0–1)
Zaznacz na powyższym rysunku tchawki (strzałka pełna) i przetchlinki (strzałka przerywana).
12.2. (0–1)
Wymień dwie funkcje, jakie pełnią tchawki w organizmie owadów.
12.3. (0–1)
Wymień jedną cechę, inną niż obecność tchawek, która świadczy o tym, że dany bezkręgowiec jest owadem.
To zadanie pochodzi ze zbioru matura 2022 wydawnictwa
Poniżej przedstawiono schemat budowy ciała płazińców: A - drapieżnych B - pasożytujących. Na schemacie wyraźnie widoczne
są różnice w budowie ciała płazińców w zależności od ich trybu życia.
11.1. (0–1)
Podaj dwie różnice, odnoszące się do wora powłokowo-mięśniowego, w budowie drapieżników i pasożytów.
11.2. (0–1)
Między drapieżnikami i pasożytami występują również różnice w przeprowadzanym oddychaniu komórkowym. Podaj
jedną różnicę dotyczącą oddychania oraz określ z czego ona wynika.
11.3. (0–1)
Określ, w jaki sposób przystosowaniem do prowadzonego trybu życia jest występowanie dobrze rozwiniętych mięśni
w przypadku organizmu A.
To zadanie pochodzi ze zbioru matura 2022 wydawnictwa
U owadów i wijów funkcję transportu gazów oddechowych oraz wymiany gazowej pełni układ
tchawkowy. System rozgałęzionych tchawek doprowadza tlen do każdej komórki ciała.
Na rysunku przedstawiono fragment układu tchawkowego owada.
Na podstawie: A. Czubaj i inni, Biologia, Warszawa 1994, s. 273.
9.1. (0–1)
Z wykorzystaniem informacji na rysunku przedstaw, w jaki sposób tracheole
usprawniają wymianę gazową między tchawkami a komórkami ciała.
9.2. (0–1)
Podpunkt zmodyfikowany zgodnie ze zaktualizowaną wersją informatora od roku szkolnego 2024/2025 (usunięto z pytania wije pozostawiając owady)
Oceń, czy poniższe stwierdzenia dotyczące owadów są prawdziwe. Zaznacz P, jeśli stwierdzenie jest prawdziwe, albo F – jeśli jest fałszywe.
1.
Owady wykazują metamerię heteronomiczną.
P
F
2.
Owady mają jedną parę czułków.
P
F
3.
Owady przechodzą rozwój prosty i nie występuje u nich rozwój złożony.
Do monitorowania jakości wody wodociągowej wykorzystuje się m.in. małże. Prowadzą one
osiadły tryb życia, a duże znaczenie w ich funkcjonowaniu odgrywają mechano-
i chemoreceptory wykrywające cząstki zawieszone w wodzie. W zbiorniku przepływowym
umieszcza się szczeżuje lub skójki, które jedną połową muszli przytwierdza się do jego dna,
a do drugiej połowy przyczepia się magnes połączony z czujnikiem przekazującym sygnały
do komputera.
W warunkach normalnego funkcjonowania rytm biologiczny małża obejmuje cykliczne okresy
podwyższonej i obniżonej aktywności. W czasie podwyższonej aktywności, jeśli woda jest
czysta, muszla małża jest rozchylona, a mięczak pobiera wodę przez syfon. W czasie
obniżonej aktywności muszla może być częściowo lub całkowicie zamknięta przez okres kilku
godzin.
Przymknięcie muszli nawet do kilku procent maksymalnego rozwarcia lub stopniowe jej
całkowite zamykanie nie musi być przejawem stresu. Dopiero w momencie wystąpienia nagłej
zmiany jakości wody mięczak gwałtownie zamyka muszlę. W poznańskiej stacji uzdatniania
wody jednocześnie wykorzystuje się osiem osobników. Alarm włącza się, gdy średnia wartość
stopnia otwarcia ich muszli spadnie poniżej określonego poziomu.
Na podstawie: M. Dworniczak, Uzdatnianie wody, „Wiedza i Życie” 8, 2017;
E. Tomczak, A. Dominiak, Organizmy żywe w systemie biomonitoringu jakości wody, „Proceedings of ECOpole” 10(1), 2016.
16.1. (0–1)
Oceń, czy stwierdzenia odnoszące się do wykorzystania małży w monitorowaniu jakości
wody wodociągowej są prawdziwe. Zaznacz P, jeśli stwierdzenie jest prawdziwe,
albo F – jeśli jest fałszywe.
1.
Dzięki małżom możliwa jest ocena ogólnego poziomu zanieczyszczenia wody wodociągowej.
P
F
2.
Małże wykorzystuje się do monitorowania jakości wody wodociągowej, ponieważ mają one dużą tolerancję na zanieczyszczenia w środowisku życia.
P
F
3.
Małże mają doskonały zmysł chemiczny, dzięki czemu ich reakcja dostarcza informacji o tym, jaki związek szkodliwy i w jakich ilościach znajduje się w wodzie.
P
F
16.2. (0–1)
Wyjaśnij, dlaczego podczas biomonitoringu czystości wód wykorzystuje się więcej niż
jednego osobnika, jak np. osiem w poznańskiej stacji uzdatniania wody.
16.3. (0–1)
Określ, jakie znaczenie dla funkcjonowania małży ma przepływ wody przez jamę
płaszczową, kiedy muszla jest otwarta. Podaj dwa różne przykłady.
Mikrokosmki to palczaste wypustki cytoplazmatyczne wielu komórek nabłonkowych.
Utrzymują one swój kształt dzięki pęczkom filamentów aktynowych tworzących
ich cytoszkielet. Niektóre nabłonki charakteryzują się występowaniem bardzo licznych
mikrokosmków, np. nabłonek jelita cienkiego czy nabłonek kanalika nerkowego.
Badania z ostatnich lat wykazały również, że powierzchnia ciała tasiemców jest pokryta
nabłonkiem z licznymi mikrokosmkami, w tym przypadku nazywanymi mikrotrychami.
Na podstawie: W. Sawicki, Histologia, Warszawa 2015;
Cz. Błaszak, Zoologia. Bezkręgowce, Warszawa 2014.
6.1. (0–1)
Wykaż związek między obecnością licznych mikrotrychów na powierzchni ciała
dorosłych tasiemców a ich trybem życia i sposobem odżywiania się.
6.2. (0–1)
Wybierz i podkreśl wszystkie procesy, w których uczestniczą mikrokosmki nabłonka
kanalika nerkowego.
ultrafiltracja
resorpcja zwrotna
sekrecja kanalikowa
wydzielanie adrenaliny
6.3. (0–1)
Oceń, czy poniższe stwierdzenia dotyczące roli filamentów aktynowych w komórce
zwierzęcej są prawdziwe. Zaznacz P, jeśli stwierdzenie jest prawdziwe, albo F – jeśli jest
fałszywe.
1.
Podczas podziału jądra komórkowego włókna wrzeciona kariokinetycznego powstają głównie z filamentów aktynowych.
P
F
2.
W wyniku przesuwania się filamentów aktynowych względem filamentów miozynowych możliwy staje się skurcz komórki mięśniowej.
P
F
3.
Sieć filamentów aktynowych pod błoną komórkową bierze udział w tworzeniu wici oraz rzęsek.
