Oto lista zadań maturalnych z danego działu biologii. Aby skorzystać z dodatkowych opcji, uniknąć duplikatów zadań lub wybrać zadania z pozostałych działów kliknij poniżej.
Podkreśl w tekście właściwe wyrazy, aby stanowił on poprawną całość.
Układ krwionośny u ryb jest układem zamkniętym / otwartym i dwuobiegowym / jednoobiegowym. Przez serce ryb płynie krew odtlenowana / utlenowana. Serce zbudowane jest z zatoki żylnej przedsionka i komory (u ryb chrzęstnoszkieletowych
występuje jeszcze stożek tętniczy). Po przejściu przez serce krew pompowana jest w kierunku naczyń włosowatych skrzeli,
gdzie następuje wymiana gazowa. Utlenowana / Odtlenowana w skrzelach krew trafia następnie tętnicami / żyłami do tkanek i narządów całego organizmu.
To zadanie pochodzi ze zbioru matura 2022 wydawnictwa
Strusie przystosowane są do życia na terenach pustynnych i półpustynnych. Jako jedyne ptaki
osobno wydalają kał i mocz. Są w stanie przeżyć nawet kilka dni bez dostępu do wody.
Ich pokarm stanowią głównie nasiona, ale także owoce oraz liście traw i innych roślin.
Zwłaszcza te ostatnie są istotnym źródłem wody dla strusi.
Na wykresie przedstawiono zmiany osmolalności osocza krwi oraz moczu strusia
czerwonoskórego (Struthio camelus) na przestrzeni kilkunastu dni, w czasie których ptaki
miały swobodny lub ograniczony dostęp do wody. Próbki moczu pobierano każdego dnia
z samego rana zaraz po podniesieniu się ptaków z legowiska.
Uwaga: Osmolalność to liczba moli substancji osmotycznie czynnych rozpuszczonych w 1 kg
wody.
Na podstawie: P. Willmer, G. Stone, I. Johnston, Environmental Physiology of Animals, Carlton 2005
12.1. (0–1)
Na podstawie przedstawionych informacji podaj dzień eksperymentu, w którym ptakom
ograniczono dostęp do wody, oraz dzień, w którym zostały one napojone.
Dzień, w którym ptakom ograniczono dostęp do wody:
Dzień, w którym ptaki zostały napojone:
12.2. (0–1)
Wyjaśnij, dlaczego w czasie trwania eksperymentu wzrosła osmolalność moczu
badanych ptaków.
12.3. (0–1)
Wyjaśnij, dlaczego strusie, podobnie jak inne ptaki, muszą połykać kamienie,
aby skuteczniej trawić pokarm.
Owce to przeżuwacze o wielokomorowym żołądku, w którym bytują symbiotyczne
pierwotniaki. Przeprowadzono doświadczenie, w którym określono średni przyrost dziennej
masy ciała w dwóch grupach jagniąt owcy:
Grupa 1. – jagnięta mające w żwaczu symbiotyczne pierwotniaki,
Grupa 2. – jagnięta, które pozbawiono symbiotycznych pierwotniaków.
Wyniki badań przedstawiono w tabeli.
Liczba jagniąt
Liczba dni doświadczenia
Średni dzienny przyrost masy ciała [kg]
Grupa 1.
15
84
0,56
Grupa 2.
15
84
0,42
Na podstawie: Z. Ewy, Zarys fizjologii zwierząt, Warszawa 1987.
11.1. (0–2)
Spośród A–E wybierz i zapisz literę oznaczającą jeden poprawnie sformułowany
problem badawczy przedstawionego doświadczenia i literę oznaczającą jedną hipotezę
potwierdzoną wynikami tego doświadczenia.
Czy obecność symbiotycznych pierwotniaków w żwaczu dorosłej owcy ma wpływ na średni dzienny przyrost masy?
Wpływ symbiotycznych pierwotniaków na wydajność trawienia i wchłaniania substancji odżywczych u jagniąt owcy.
Obecność symbiotycznych pierwotniaków w żołądkach jagniąt owcy zwiększa dzienny przyrost ich masy ciała.
Czy symbiotyczne pierwotniaki przyspieszają średni przyrost dziennej masy ciała jagniąt owcy?
Czy obecność symbiotycznych pierwotniaków w żwaczu jagniąt owcy zwiększa średni dzienny przyrost ich masy ciała?
Problem badawczy:
Hipoteza:
11.2. (0–1)
Określ, która z grup doświadczalnych – 1. czy 2. – stanowiła próbę kontrolną w tym
doświadczeniu. Odpowiedź uzasadnij, odwołując się do przebiegu doświadczenia.
11.3. (0–1)
Określ, jaką funkcję w trawieniu pokarmu pełnią pierwotniaki znajdujące się w żwaczu
owiec.
Oceń, czy poniższe informacje dotyczące stałocieplności ptaków i ssaków są prawdziwe.
Zaznacz P, jeśli informacja jest prawdziwa, albo F – jeśli jest fałszywa.
1.
Stałocieplność ptaków i ssaków jest efektem pochodzenia od wspólnego przodka, który wykształcił mechanizmy regulujące temperaturę ciała.
P
F
2.
Utrzymanie stałej temperatury ciała jest kosztowne energetycznie, ale daje możliwość aktywności niezależnie od pory dnia.
P
F
3.
Zwierzęta stałocieplne utrzymują podczas hibernacji temperaturę ciała taką samą, jak podczas aktywności.
Ohar (Tadorna tadorna), nazywany też kaczką norową, jest w Polsce skrajnie nielicznym
ptakiem lęgowym, objętym ścisłą ochroną gatunkową. Jego lęgowiska są rozmieszczone
głównie na wybrzeżu, gdzie także częściej jest obserwowany w trakcie wędrówek.
Samce są nieco większe od samic i są od nich intensywniej ubarwione. Można je rozpoznać
po jaskrawoczerwonej narośli u nasady dzioba i rdzawych piórach pod ogonem. Gniazda
oharów znajdują się najczęściej w pobliżu wody, w opuszczonych norach wykopanych przez
dzikie zwierzęta (króliki, borsuki). Po wykluciu pisklęta są wodzone przez obydwoje rodziców
w kierunku wody. Zdarzają się przypadki, że te ptaki prowadzą swoje pisklęta do wody nawet
kilka kilometrów.
Nad Zatoką Pucką był realizowany program ochrony czynnej ohara, polegający na budowaniu
sztucznych nor, które rozmieszczono w miejscach, gdzie ohary przystępują zwykle do lęgów,
jak również tam, gdzie od pewnego czasu dorosłych ptaków z pisklętami już nie obserwowano.
Na podstawie: I. Kaługa, Ohar – czarno-biała kaczka, „Salamandra. Magazyn Przyrodniczy”, nr 1/2008 (25).
a)
Wybierz i zaznacz nazwę zjawiska opisanego w tekście, umożliwiającego odróżnienie samca ohara od samicy ohara po cechach morfologicznych.
hermafrodytyzm
zmienność modyfikacyjna
dymorfizm płciowy
rozdzielnopłciowość
b)
Określ, czy ohary są gniazdownikami czy zagniazdownikami. Odpowiedź uzasadnij, odnosząc się do informacji zawartych w tekście.
c)
Na podstawie tekstu określ jeden z czynników ograniczających liczebność par lęgowych oharów nad Zatoką Pucką.
Ptaki morskie mają silnie rozwinięte parzyste nosowe gruczoły solne, które przewodami łączą
się z jamą nosową. Takie gruczoły występują także u większości ptaków lądowych, ale są
bardzo małe.
W tabeli zestawiono wyniki doświadczenia, w którym badano rolę gruczołów nosowych
i kloaki w wydalaniu jonów Na+ u mewy siodłatej (Larus marinus). Badanie przeprowadzono
w ciągu 175 minut od momentu podania do przewodu pokarmowego mewy 134 ml wody
morskiej (prawie 1/10 masy ptaka). Stężenie jonów Na+ w wodzie morskiej wynosi
ok. 500 mmol/l.
Czas [min]
Wydalanie z nosa
Wydalanie z kloaki
Objętość wydzieliny [ml]
Stężenie Na+ [mmol/l]
Ilość Na+ [mmol]
Objętość kałomoczu [ml]
Stężenie Na+ [mmol/l]
Ilość Na+ [mmol]
15
2,2
798
1,7
5,8
38
0,28
40
10,9
756
8,2
14,6
71
1,04
70
14,2
780
11,1
25,0
80
2,00
100
16,1
776
12,5
12,5
61
0,76
130
6,8
799
5,4
6,2
33
0,21
160
4,1
800
3,3
7,3
10
0,07
175
2,0
780
1,5
3,8
12
0,05
Ogółem
56,3
-
43,7
75,2
-
4,41
Na podstawie: K. Schmidt-Nielsen, Fizjologia zwierząt, Warszawa 2008.
a)
Na podstawie przedstawionych danych oceń, czy wniosek, że kloaka w takim samym stopniu jak gruczoły nosowe uczestniczy w usuwaniu nadmiaru soli, jest uprawniony. Odpowiedź uzasadnij.
b)
Wyjaśnij, dlaczego u ptaków morskich gruczoły nosowe są znacznie lepiej rozwinięte niż u ptaków lądowych.
Na rysunku przedstawiono szkielety kończyn przednich różnych kręgowców płucodysznych
(nie zachowano proporcji wielkości).
Na podstawie: Larousse. Ziemia, rośliny, zwierzęta, praca zbiorowa, Warszawa 1985, s. 166.
a)
Przedstaw rolę, jaką odgrywają kości zaznaczone na rysunkach szkieletów kończyn szarym kolorem, w funkcjonowaniu tych kończyn u wszystkich wymienionych kręgowców.
b)
Wyjaśnij, na czym polega różnica w budowie dłoni wieloryba i dłoni jaszczurki, uwzględniając rodzaj ruchu, w którym uczestniczy u tych kręgowców ta część kończyny.
c)
Podaj nazwę zjawiska ewolucyjnego, które ilustrują powyższe rysunki i wyjaśnij, na czym ono polega.
Na rysunku A przedstawiono aksolotla (zaliczanego do płazów ogoniastych) w pewnym
stadium rozwojowym, a na rysunku B – cykl rozwojowy płaza bezogonowego (bez
zachowania proporcji wielkości przedstawionych form).
Na podstawie: http://mailgrupowy.pl/files/html/5063,embriologia - wyklad5_html_mbb5468e.png;
http://www.lizzieharper.co.uk/gallery/amphibia_and_ reptiles/ [dostęp: 20.11.2014].
a)
Podaj nazwy etapów cyklu rozwojowego płaza bezogonowego oznaczonych na rysunku cyframi I, II, III.
b)
Podaj oznaczenie cyfrowe etapu rozwoju płazów, w którym wykształcają się listki zarodkowe i wymień ich nazwy.
c)
Podaj nazwę stadium rozwojowego, w jakim znajduje się przedstawiony na rysunku aksolotl. Odpowiedź uzasadnij.
d)
Zaznacz poprawne dokończenie zdania.
Charakteryzując dorosłe płazy na podstawie zamieszczonych rysunków, należy użyć określeń:
Źródło: Larousse. Ziemia, rośliny, zwierzęta, praca zbiorowa, Warszawa 1985, s. 322.
a)
Podaj dwie – widoczne na rysunku – cechy budowy zewnętrznej żaby, które powstały u płazów jako przystosowania do życia na lądzie. Uzasadnij odpowiedź.
b)
Opisz, jakie zachowanie żaby chroni ją jednocześnie przed przegrzaniem oraz odwodnieniem.
c)
Zaznacz w tabeli znakiem X prawidłowy kierunek przenikania przez skórę żaby obu wymienionych substancji (1 i 2) w stosunku do ciała żaby, która zanurzona jest w stawie.
Źródło: E.P. Solomon, L.R. Berg, D.W. Martin, Biologia, Warszawa 2014, s. 682.
a)
Korzystając z rysunku, wypisz dwie cechy budowy lancetnika (poza obecnością struny grzbietowej), charakterystyczne wyłącznie dla strunowców i występujące w którymś stadium życiowym u każdego strunowca.
b)
Uzasadnij przynależność człowieka do strunowców, uwzględniając budowę jego szkieletu osiowego.
Wśród współcześnie żyjących zwierząt zdolnością lotu charakteryzują się owady, ptaki oraz
należące do ssaków nietoperze. Mechanizm lotu u wymienionych grup zwierząt różni się,
wszystkie jednak do poruszania skrzydłami wykorzystują pracę mięśni. U większości
owadów mięśnie poruszające skrzydłami są przymocowane do płytek szkieletu zewnętrznego,
a u ptaków i nietoperzy – do określonych kości szkieletu wewnętrznego. U owadów skurcz
mięśni powoduje przemieszczanie się płytek szkieletu, co wprawia skrzydła w ruch.
Na rysunkach przedstawiono: ruch skrzydeł owada w górę (I) i w dół (II) oraz szkielet ptaka
(III) z zaznaczonymi elementami mającymi znaczenie podczas lotu.
Na podstawie: C.J. Clegg, D.G. Mackean, Advanced Biology, London 2012, s. 482–483;
U. Sedlag, Wunderbare Welt der Insekten, Lepzig 1978, s. 32; Zoologia, red. Z. Grodziński, Warszawa 1969, s. 275.
a)
Na podstawie analizy rysunków I i II uzupełnij poniższe zdania – wpisz rodzaj pracujących mięśni oraz kierunek przemieszczania się płytki szkieletu i skrzydeł tak, aby powstał opis mechanizmu poruszania skrzydłami u owadów.
Podczas skurczu mięśni następuje płytki
grzbietowej, co powoduje skrzydeł. Natomiast podczas skurczu
mięśni następuje płytki grzbietowej,
co powoduje skrzydeł.
b)
Do opisanych na rysunku III elementów pasa barkowego i klatki piersiowej szkieletu ptaka (A–E), przyporządkuj ich nazwy, wybierając spośród wymienionych (1–6).
obojczyk
żebro
mostek
łopatka
grzebień
kość krucza
c)
Określ miejsce w szkielecie ptaka, do którego przymocowane są mięśnie poruszające skrzydłami.
Żbik europejski (Felis silvestris silvestris) jest obok rysia euroazjatyckiego (Lynx lynx)
jedynym dzikim przedstawicielem rodziny kotowatych (Felidae) występującym w Polsce.
Żbiki są terytorialne: terytorium samca pokrywa się z terytoriami 2–3 samic. Żyją w lasach
liściastych lub mieszanych, z bogatym podszytem. Pokarm zdobywają przede wszystkim
na obrzeżach lasów, a także w zakrzaczeniach śródpolnych, na polanach leśnych, w dolinach
potoków i rzek.
Żbiki występują w południowo-wschodniej Polsce i są to rozproszone, niewielkie populacje - o łącznej liczebności co najwyżej 200 osobników. Trudność w oszacowaniu liczby żbików
sprawia ich swobodne krzyżowanie się z kotami domowymi (Felis silvestris catus), które
pochodzą od afrykańskiego podgatunku żbika (Felis silvestris lybica). Niektórzy naukowcy
uważają nawet, że kotożbiki (płodne mieszańce kota ze żbikiem) stanowią większość
osobników żyjących na wolności. Jak dotychczas, ścisła ochrona gatunkowa żbika
oraz ochrona jego siedlisk nie doprowadziły do znaczącego wzrostu liczebności populacji tego
kota.
Głównymi czynnikami zagrażającymi zmienności genetycznej żbika europejskiego są także
mała liczebność populacji i postępująca fragmentacja jego siedlisk. Zalecanym działaniem
ochronnym jest wyznaczenie i odtworzenie sieci korytarzy migracyjnych łączących ostoje tego
gatunku.
Na podstawie: Polska Czerwona Księga Zwierząt. Kręgowce, pod red. Z. Głowacińskiego, Warszawa 2001,
P. Adamski i inni, Gatunki zwierząt (z wyjątkiem ptaków). Poradniki ochrony siedlisk i gatunków Natura 2000,
t.6, Warszawa 2004
22.1. (0–1)
Na podstawie przedstawionych informacji oceń, które z poniższych wniosków
są uprawnione. Zaznacz T (tak), jeśli wniosek jest uprawniony, albo N (nie) – jeśli jest
nieuprawniony.
1.
Ryś i żbik są klasyfikowane do różnych rodzajów należących do jednej rodziny.
T
N
2.
Kot domowy i żbik europejski są podgatunkami jednego gatunku.
T
N
3.
Żbik europejski jest przodkiem kota domowego.
T
N
22.2. (0–1)
Wyjaśnij, dlaczego krzyżowanie się żbików z kotami domowymi stanowi zagrożenie
dla istnienia żbika europejskiego. W odpowiedzi odnieś się do zmian w puli genowej żbika.
22.3. (0–2)
Na podstawie przedstawionych informacji wyjaśnij, dlaczego rozbudowa sieci drogowej
na terenach, na których występują żbiki europejskie, jest zagrożeniem dla ich liczebności
i różnorodności genetycznej. W odpowiedzi odnieś się do biologii żbika lub procesów
ewolucyjnych.
Ohar (Tadorna tadorna), nazywany też kaczką norową, jest w Polsce skrajnie nielicznym
ptakiem lęgowym, objętym ścisłą ochroną gatunkową. Jego lęgowiska są rozmieszczone
głównie na wybrzeżu, gdzie także częściej jest obserwowany w trakcie wędrówek.
Samce są nieco większe od samic i są od nich intensywniej ubarwione. Można je rozpoznać
po jaskrawoczerwonej narośli u nasady dzioba i rdzawych piórach pod ogonem. Gniazda
oharów znajdują się najczęściej w pobliżu wody, w opuszczonych norach wykopanych przez
dzikie zwierzęta (króliki, borsuki). Po wykluciu pisklęta są wodzone przez obydwoje rodziców
w kierunku wody. Zdarzają się przypadki, że te ptaki prowadzą swoje pisklęta do wody nawet
kilka kilometrów.
Nad Zatoką Pucką był realizowany program ochrony czynnej ohara, polegający na budowaniu
sztucznych nor, które rozmieszczono w miejscach, gdzie ohary przystępują zwykle do lęgów,
jak również tam, gdzie od pewnego czasu dorosłych ptaków z pisklętami już nie obserwowano.
Na podstawie: I. Kaługa, Ohar – czarno-biała kaczka, „Salamandra. Magazyn Przyrodniczy”, nr 1/2008 (25).
10.1. (0–1)
Wybierz i zaznacz nazwę zjawiska opisanego w tekście, umożliwiającego odróżnienie
samca ohara od samicy ohara po cechach morfologicznych.
hermafrodytyzm
zmienność modyfikacyjna
dymorfizm płciowy
rozdzielnopłciowość
10.2. (0–1)
Określ, czy ohary są gniazdownikami czy zagniazdownikami. Odpowiedź uzasadnij,
odnosząc się do informacji zawartych w tekście.
10.3. (0–1)
Na podstawie tekstu określ jeden z czynników ograniczających liczebność par lęgowych
oharów nad Zatoką Pucką.
Fauna Australii różni się zasadniczo od fauny innych rejonów świata: 87% gatunków ssaków,
93% gatunków gadów i 94% gatunków płazów żyjących w Australii jest endemitami, czyli
gatunkami występującymi wyłącznie na tym kontynencie.
Dziobak (Ornithorhynchus anatinus) to endemiczny ssak australijski z rzędu stekowców.
Organizmy przypominające współczesne dziobaki występowały już ponad 110 mln lat temu.
Dziobak ma wiele cech, które nie występują u ssaków łożyskowych, a są obecne u gadów.
Na podstawie: A.D. Chapman, Numbers of Living Species in Australia and the Word, Canberra 2009.
a)
Spośród wymienionych cech anatomicznych i fizjologicznych dziobaka wybierz i podkreśl wszystkie te, które nie występują u ssaków łożyskowych, a są obecne u gadów.
przepona
ciało pokryte sierścią
gruczoły mleczne
jajorodność
kość krucza w obręczy barkowej
kloaka
b)
Określ czynnik, który zadecydował o tym, że w toku ewolucji powstała w Australii fauna kręgowców tak odmienna od fauny innych kontynentów.
Na diagramie przedstawiono procentową zawartość trzech głównych azotowych produktów
przemiany materii w moczu wydalanym przez gady, które w różnym stopniu są związane
ze środowiskiem wodnym.
Na podstawie: T. Umiński, Biologia, Warszawa 1993.
a)
Rozpoznaj przedstawione na diagramie azotowe produkty przemiany materii wydalane przez wymienione gady. Wpisz w wyznaczone miejsca nazwy tych produktów tak, aby powstała prawidłowa legenda diagramu.
b)
Podaj nazwę błony płodowej otaczającej jamę, do której są odkładane azotowe produkty przemiany materii w czasie życia zarodkowego gadów.
c)
Wyjaśnij, dlaczego żółw błotny i żółw pustynny różnią się proporcjami wydalanych azotowych produktów przemiany materii. W odpowiedzi uwzględnij warunki środowiska życia każdego z tych gatunków.
Podczas zimy gleba tego biomu pokryta jest śniegiem, latem – nasiąknięta wodą. Występują tu
liczne sadzawki i rozlewiska. Pod powierzchnią gleby występuje warstwa wiecznej zmarzliny.
Biocenozy są złożone z niewielkiej liczby gatunków występujących w dużych liczebnościach.
Krótki sezon wegetacyjny jest wykorzystywany do intensywnego rozrodu. Na tych terenach
występują ekosystemy bezleśne. Większość gatunków roślin to byliny, zakwitające w ciągu
kilku dni od rozpoczęcia roztopów.
Do największych roślinożerców tej strefy należą duże ssaki: karibu, wół piżmowy i renifer,
które charakteryzuje niski, w porównaniu ze ssakami innych stref, stosunek powierzchni ciała
do jego objętości. Pospolite tu owady, takie jak komary i meszki, mają czarno ubarwione ciało.
Tereny te zamieszkuje też okresowo wiele ptaków wędrownych, które pozostają tam
do zakończenia okresu lęgowego.
Na podstawie: P. Golinowski, Biologia od A do Z, Warszawa 2012; Encyklopedia audiowizualna Britannica, Poznań 2006.
22.1. (0–1)
Wybierz spośród A–D i zaznacz nazwę biomu, którego dotyczy przedstawiony opis.
sawanna
step
tajga
tundra
22.2. (0–2)
Wypisz z tekstu jedną cechę budowy zwierząt zmiennocieplnych oraz jedną cechę budowy
zwierząt stałocieplnych i określ, na czym polega znaczenie przystosowawcze każdej z tych
cech do życia tych zwierząt w klimacie opisanego biomu.
