Na rysunku przedstawiono budowę układu pokarmowego człowieka, na który składa się
przewód pokarmowy, zróżnicowany na funkcjonalne odcinki i gruczoły trawienne.
Uwaga: W opisie rysunku nie uwzględniono wszystkich elementów budowy układu pokarmowego.
Podaj nazwę dwóch odcinków przewodu pokarmowego, do których światła nie są wydzielane enzymy trawienne.
Na rysunku przedstawiono budowę układu pokarmowego człowieka, na który składa się
przewód pokarmowy, zróżnicowany na funkcjonalne odcinki i gruczoły trawienne.
Uwaga: W opisie rysunku nie uwzględniono wszystkich elementów budowy układu pokarmowego.
Podaj nazwę odcinka przewodu pokarmowego, do którego uchodzą przewody trzustki, oraz wymień nazwy trzech głównych składników pokarmowych, które są trawione w tym odcinku dzięki enzymom zawartym w soku trzustkowym.
Odcinek przewodu pokarmowego:
Składniki pokarmowe trawione w tym odcinku:
Zdolność komórek mięśniowych do skurczu wynika z ich szczególnej budowy. Wnętrze
komórek wypełniają włókienka białkowe (filamenty: grubsze – filamenty miozynowe
i cieńsze – filamenty aktynowe). Podstawową jednostką kurczliwą komórki tkanki
mięśniowej poprzecznie prążkowanej jest sarkomer. Na poniższych schematach
przedstawiono: I – sarkomer w rozluźnionym i rozciągniętym mięśniu i II – sarkomer podczas
skurczu.
Na podstawie analizy schematów uzupełnij poniższe zdania – wpisz w wyznaczone miejsca odpowiednie oznaczenia literowe.
Podczas skurczu w obrębie sarkomeru, wskutek przesuwania się względem siebie filamentów aktynowych i miozynowych, skróceniu ulegają prążki oraz prążek .
Nie zmienia się natomiast długość prążka , gdyż same filamenty nie zmieniają swojej długości. Efektem tych zmian jest skrócenie sarkomeru.
Na rysunku przedstawiono budowę kręgosłupa człowieka. Cyframi I–V oznaczono odcinki
kręgosłupa.
a)
Uzupełnij tabelę – wpisz brakujące nazwy odcinków kręgosłupa oraz liczbę kręgów, wybraną spośród: 4–5, 7, 5, 12.
Odcinek kręgosłupa
Nazwa odcinka kręgosłupa
Liczba kręgów w odcinku kręgosłupa
I
II
piersiowy
III
IV
V
guziczny
b)
Do wymienionych poniżej cech budowy kręgosłupa (A–C) przyporządkuj po jednej funkcji pełnionej przez kręgosłup dzięki tym cechom, wybranej spośród 1.–4.
Osmolalność opisuje liczbę moli substancji osmotycznie czynnych rozpuszczonych w 1 litrze
rozpuszczalnika (wody). W utrzymaniu równowagi wodno-jonowej organizmu bierze udział
m.in. ADH – hormon antydiuretyczny (wazopresyna).
a)
Podaj nazwę gruczołu wydzielania wewnętrznego, w którym magazynowany jest ADH.
b)
Wyjaśnij, na czym polega rola ADH w utrzymaniu stałej osmolalności osocza.
Spośród wymienionych nazw gruczołów wydzielania dokrewnego, wybierz i podkreśl nazwę tego, który nie podlega kontroli na osi „podwzgórze – przysadka – gruczoł podległy”.
Uporządkuj etapy odpowiedzi humoralnej w kolejności ich zachodzenia – wpisz w tabelę numery 2–5.
Etapy
Kolejność
Komórki plazmatyczne produkują przeciwciała, tworzące kompleksy z antygenami na powierzchni patogenu.
Limfocyty T rozpoznają kompleksy antygenów patogenu prezentowane na powierzchni makrofagów i wydzielają cytokiny.
Makrofagi fagocytują patogen, a następnie prezentują na swej powierzchni jego antygeny.
1
Cytokiny i antygeny aktywują kompetentne limfocyty B, które powiększają się i dzielą mitotycznie, w wyniku czego tworzą komórki plazmatyczne i komórki pamięci.
Komórki pamięci utrzymują się w organizmie po pierwotnym kontakcie z antygenem i sprawiają, że wtórna odpowiedź immunologiczna na ten sam antygen jest szybsza i silniejsza.
Na schemacie przedstawiono budowę serca człowieka i kierunek przepływu krwi.
a)
Oceń, czy poniższe stwierdzenia dotyczące przepływu krwi przez serce człowieka są prawdziwe. Zaznacz P, jeśli stwierdzenie jest prawdziwe, albo F – jeśli jest fałszywe.
1.
Lewa komora serca wtłacza krew do małego obiegu krwi.
P
F
2.
Naczynia dużego obiegu krwi stawiają większy opór hydrodynamiczny dla krwi wypływającej z serca niż naczynia małego obiegu.
P
F
3.
Prawa i lewa komora serca w ciągu jednej minuty w przybliżeniu pompują tę samą objętość krwi.
P
F
b)
W poniższej tabeli opisz naczynia krwionośne oznaczone na rysunku literami A–C.
Naczynie
Nazwa naczynia krwionośnego
Rodzaj płynącej w naczyniu krwi (odtlenowana / utlenowana)
A.
B.
C.
c)
Podaj funkcję, jaką w sercu pełnią zastawki półksiężycowate.
W trawieniu białka w przewodzie pokarmowym biorą udział proteazy żołądkowe, trzustkowe
i jelitowe. Hydrolizują one wiązania peptydowe. Wydzielane są do światła przewodu
pokarmowego w formie proenzymów.
a)
Uzasadnij, że wydzielanie pepsyny w postaci pepsynogenu ma znaczenie ochronne dla żołądka.
b)
Określ, w jaki sposób pepsynogen jest aktywowany w żołądku do pepsyny.
Sen zimowy zwierząt to zjawisko fizjologiczne związane z koniecznością przetrwania zimy,
a polegające na bardzo silnym obniżeniu przemiany materii. Spowolnione są wtedy procesy
życiowe – spada temperatura ciała i obniża się zużycie tlenu. Zwierzęta żyją kosztem tłuszczu
odłożonego w lecie. Występuje znaczna regresja tarczycy i nadnerczy.
Na podstawie: Leksykon biologiczny, pod red. C. Jury i H. Krzanowskiej, Warszawa 1992.
Wykaż związek między funkcją wewnątrzwydzielniczą tarczycy a przerwaniem snu zimowego organizmu stałocieplnego. W odpowiedzi uwzględnij nazwę hormonu wydzielanego przez tarczycę.
Spermatogeneza, czyli tworzenie i rozwój plemników, jest procesem przebiegającym
w sposób ciągły przez całe dorosłe życie mężczyzny.
Ostatnim etapem spermatogenezy jest spermiogeneza, w czasie której wykształca się
m.in. akrosom – duży, spłaszczony pęcherzyk powstały z udziałem aparatu Golgiego,
przemieszczający się na szczyt komórki.
Na rysunku przedstawiono budowę plemnika człowieka.
12.1. (0–1)
Określ ploidalność jądra komórkowego plemnika oraz liczbę występujących w nim chromosomów autosomalnych, która jest charakterystyczna dla prawidłowej gamety męskiej człowieka.
Ploidalność jądra komórkowego:
Liczba autosomów:
12.2. (0–1)
Opisz rolę akrosomu w procesie zapłodnienia. W odpowiedzi uwzględnij jego zawartość.
12.3. (0–1)
Wykaż związek między funkcjonowaniem plemnika a obecnością licznych mitochondriów w jego wstawce.
Wzór zębowy przedstawia liczbę zębów w pełnym uzębieniu danego ssaka oraz opisuje liczbę
poszczególnych rodzajów zębów (kolejno: siekaczy, kłów, przedtrzonowych i trzonowych)
w połowie łuku zębowego szczęki i żuchwy.
W pełnym uzębieniu stałym człowieka występują 32 zęby, natomiast w uzębieniu mlecznym
nie występują zęby przedtrzonowe oraz tzw. zęby mądrości, czyli ostatnie zęby trzonowe.
Na rysunku przedstawiono rozmieszczenie zębów stałych w łuku zębowym żuchwy
człowieka, a obok – wzór zębowy jego stałego uzębienia.
11.1. (0–1)
Na podstawie przedstawionych informacji zapisz poniżej wzór zębowy uzębienia mlecznego człowieka.
11.2. (0–1)
Wykaż związek budowy zębów trzonowych człowieka z ich funkcją. W odpowiedzi uwzględnij widoczne na rysunku dwie cechy budowy tych zębów.
Na rysunku przedstawiono budowę serca człowieka oraz kierunek przepływu krwi w sercu.
10.1. (0–1)
Wybierz i zaznacz w tabeli poprawne dokończenie poniższego zdania: spośród A–D zaznacz nazwę zastawki oznaczonej na rysunku literą X oraz spośród 1.–4. zaznacz poprawny opis jej zamykania się.
Literą X na rysunku zaznaczono
A.
zastawkę dwudzielną,
zamykającą się, gdy ciśnienie krwi
1.
w lewej komorze stanie się wyższe od ciśnienia w lewym przedsionku.
B.
zastawkę trójdzielną,
2.
w lewej komorze stanie się niższe niż w aorcie.
C.
zastawkę półksiężycowatą pnia płucnego
3.
w prawej komorze stanie się wyższe od ciśnienia w prawym przedsionku.
D.
zastawkę półksiężycowatą aorty
4.
w prawej komorze stanie się niższe niż w pniu płucnym.
10.2. (0–1)
Uporządkuj elementy układu krwionośnego człowieka w kolejności, w jakiej przepływa przez nie krew w obiegu płucnym, zaczynając od prawej komory. Wpisz w tabeli numery 2–5.
Element układu krwionośnego
Numer
tętnice płucne
lewy przedsionek serca
prawa komora serca
1
żyły płucne
naczynia włosowate płuc
10.3. (0–1)
Wyjaśnij, dlaczego ściany lewej komory serca człowieka są znacznie grubsze od ścian prawej komory. W odpowiedzi uwzględnij różnicę między dużym a małym obiegiem krwi.
Przekazywanie pobudzenia z jednej komórki nerwowej na drugą komórkę nerwową odbywa
się przez synapsy. Ze względu na mechanizm działania można wyróżnić dwa typy synaps:
chemiczne i elektryczne. W synapsie chemicznej pobudzenie przekazywane jest
za pośrednictwem neuroprzekaźnika, natomiast w synapsie elektrycznej błony sąsiadujących
neuronów leżą bardzo blisko siebie i są połączone kanałami (koneksonami), zbudowanymi
ze specyficznego białka, umożliwiającymi przepływ jonów pomiędzy komórkami.
Na rysunkach przedstawiono budowę i sposób działania synapsy chemicznej (A)
i elektrycznej (B).
9.1. (0–1)
Oceń, czy poniższe stwierdzenia dotyczące działania synaps są prawdziwe. Zaznacz P, jeśli stwierdzenie jest prawdziwe, albo F – jeśli jest fałszywe.
1.
W synapsie chemicznej pobudzenie przekazywane jest między neuronami tylko w jednym kierunku, a w elektrycznej – w obu kierunkach.
P
F
2.
W synapsach elektrycznych przekazanie pobudzenia następuje znacznie szybciej niż w synapsach chemicznych.
P
F
3.
W obu rodzajach synaps wiązanie neuroprzekaźnika przez receptory błony postsynaptycznej wywołuje jej depolaryzację.
P
F
9.2. (0–1)
Określ, jaki wpływ na przekazywanie pobudzenia będzie miał niedobór jonów wapnia w płynie międzykomórkowym otaczającym neuron. Odpowiedź uzasadnij, uwzględniając funkcję, jaką te jony pełnią w przekazywaniu sygnału.
9.3. (0–1)
Wyjaśnij, dlaczego w synapsach chemicznych cząsteczki neuroprzekaźnika po spełnieniu swojej funkcji są bardzo szybko usuwane ze szczeliny synaptycznej. W odpowiedzi uwzględnij mechanizm depolaryzacji błony postsynaptycznej.
Osiągnięcia inżynierii genetycznej są coraz częściej stosowane w medycynie. Między innymi
metodami inżynierii genetycznej otrzymuje się znacznie bezpieczniejsze i tańsze
od tradycyjnych szczepionek, tak zwane szczepionki zrekombinowane, które nie zawierają
całych cząstek infekcyjnych, ale tylko wybrane polipeptydy, otrzymane z odpowiednio
genetycznie zmodyfikowanych bakterii lub drożdży.
Podaj dwa argumenty wyjaśniające, dlaczego szczepionki zrekombinowane są bezpieczniejsze od szczepionek tradycyjnych.
W gabinetach radiologicznych kobietom wykonuje się zdjęcia rentgenowskie tylko
w pierwszych dziesięciu dniach cyklu menstruacyjnego. W pozostałych dniach cyklu takie
badania wykonuje się tylko w przypadkach koniecznych, np. przy nagłym wypadku.
Wyjaśnij, podając jeden argument, dlaczego u kobiet w pozostałych dniach cyklu przeciwwskazana jest diagnostyka medyczna z wykorzystaniem zdjęć rentgenowskich.
Rozmieszczenie fotoreceptorów – czopków i pręcików na obszarze siatkówki jest
nierównomierne. Wyróżnia się na niej dwa charakterystyczne obszary: plamkę, zwaną też
plamką żółtą, będącą obszarem najlepszego widzenia, oraz tarczę nerwu wzrokowego,
na której obraz nie powstaje.
Oceń prawdziwość stwierdzeń dotyczących fotoreceptorów, wpisując w odpowiednich miejscach tabeli literę P (prawda) lub F (fałsz).
P/F
1.
Czopki odpowiadają za widzenie barwne i ostre, a pręciki za czarno-białe i nieostre.
2.
Na siatkówce znajduje się znacznie więcej czopków niż pręcików.
3.
Plamka żółta to miejsce, w którym pręciki występują w największym zagęszczeniu.
4.
W obszarze tarczy nerwu wzrokowego nie występują ani czopki, ani pręciki.
Krzepnięcie krwi jest złożoną serią reakcji, w których bierze udział ponad 30 związków
zwanych czynnikami krzepnięcia. Pierwszym etapem tego procesu jest gromadzenie się
w miejscu uszkodzenia naczynia krwionośnego płytek krwi, które uwalniają substancje
aktywujące czynniki krzepnięcia. Następująca kaskada reakcji z udziałem kolejnych
czynników, do których należą między innymi jony wapnia (Ca2+) zakończona jest przemianą
protrombiny w trombinę. W dalszych etapach trombina katalizuje zamianę rozpuszczalnego
białka osocza – fibrynogenu w nierozpuszczalną fibrynę (włóknik). Cząsteczki fibryny łączą
się w długie łańcuchy, tworząc osnowę skrzepu wychwytującą przepływające krwinki.
Na podstawie powyższych informacji wyjaśnij, dlaczego
a)
podczas pobierania krwi do niektórych badań, dodaje się do krwi odpowiednią porcję cytrynianu sodu, który wiąże jony wapnia
b)
niedobór witaminy K powoduje spadek krzepliwości krwi.
