Aspiracyjne, tzw. zachłystowe, zapalenie płuc to rodzaj infekcji płucnej, który jest wywoływany przez przedostanie się obcej substancji, zwykle treści żołądkowej, do płuc. Jej zaleganie doprowadza do rozwoju bakterii tlenowych i beztlenowych atakujących płuca. Często
spotykane jest ono u chorych w podeszłym wieku, np. długotrwale przebywających w pozycji
leżącej, z zaburzeniami świadomości czy połykania.
Na rysunku przedstawiono fragment dróg oddechowych człowieka z uwzględnieniem tchawicy
i odchodzących od niej oskrzeli głównych, które różnią się grubością i długością.
Na podstawie: https://commons.wikimedia.org
a)
Wykaż związek między cechami budowy oskrzela prawego i lewego a częstszym występowaniem aspiracyjnego zapalenia płuca prawego niż płuca lewego.
b)
Określ nazwę odcinka dróg oddechowych oznaczonego na rysunku literą X i podaj jeden przykład jego funkcji.
Uzupełnij poniższy schemat tak, aby prawidłowo ilustrował krążenie krwi w dużym i małym obiegu krwi człowieka. Wpisz w wyznaczone miejsca nazwy obiegów krwi oraz właściwe nazwy naczyń krwionośnych – wybierz je spośród wymienionych poniżej.
Związki osmotycznie czynne to takie, których obecność w roztworze jest przyczyną napływu
wody do roztworu przez błony biologiczne. Takim związkiem jest np. laktoza. Prawie
wszystkie niemowlęta i dzieci są zdolne do trawienia laktozy. U większości dorosłych
nie występuje enzym laktaza, który katalizuje hydrolizę laktozy. U dorosłych z niedoborem
laktazy, po spożyciu mleka krowiego w świetle jelita cienkiego gromadzi się laktoza, która nie jest wchłaniana z jelita cienkiego do krwi i przechodzi dalej do jelita grubego.
a)
Podaj nazwę grupy związków organicznych, do których należy laktoza.
b)
Wyjaśnij, dlaczego u osób spożywających mleko niedobór enzymu laktazy może być przyczyną wzdęć i biegunek. W odpowiedzi uwzględnij proces przeprowadzany przez bakterie jelitowe.
c)
Określ, w jaki sposób osobom z nietolerancją laktozy umożliwia się spożywanie produktów mlecznych.
Na schemacie przedstawiono proces rozkładu fragmentu białka i fragmentu cukru
w przewodzie pokarmowym człowieka przy udziale enzymów trawiennych oznaczonych
literami X i Y.
A1 A2− aminokwasy
G − glukoza
a)
Do enzymów trawiennych oznaczonych na schemacie literami X i Y przyporządkuj ich nazwy wybrane spośród wymienionych.
amylaza trzustkowa
pepsyna
lipaza trzustkowa
sacharaza
Enzym X:
Enzym Y:
b)
Podaj nazwę pierwszego odcinka przewodu pokarmowego człowieka, w którym trawione są białka.
Niektóre czynniki środowiska mogą być dla organizmu obojętne, inne wręcz decydują
o składzie gatunkowym biocenozy. Takie istotne dla życia organizmów czynniki określa się
jako czynniki ograniczające. Można wyróżnić trzy kategorie takich czynników:
Czynniki fizyczne, które mają dwie wartości progowe ograniczające – dolną i górną.
Zasoby, które organizm wykorzystuje – szkodliwy może być ich niedostatek, a nadmiar zazwyczaj nie szkodzi.
Skażenia, trucizny w środowisku – negatywny wpływ na organizmy zaczyna się od pewnych najniższych wartości progowych i stopniowo rośnie.
Na podstawie: T. Umiński, Ekologia środowisko przyroda, Warszawa 1995.
Podaj dwa przykłady czynników charakterystycznych dla kategorii I, które wywierają
największy wpływ na ukształtowanie się biomów roślinnych Ziemi.
Trójkowość – jedna z cech kodu genetycznego – oznacza, że trzy kolejne nukleotydy kodonu
DNA (i mRNA) kodują jeden aminokwas w łańcuchu polipeptydowym, np. kodon CCG
u wszystkich organizmów koduje prolinę. Geny mogą ulec ekspresji, dzięki której może
powstać określone białko nawet po przeniesieniu między gatunkami, czego przykładem jest
wytwarzanie ludzkiej insuliny przez bakterie.
a)
Podaj cechę kodu genetycznego (inną niż trójkowość), którą opisano w tekście zadania.
b)
Określ, czy bakterie produkujące ludzką insulinę są organizmami zmodyfikowanymi genetycznie. Odpowiedź uzasadnij.
Groszek pachnący (Lathyrus odoratus) może mieć białe, czerwone lub purpurowe kwiaty.
Badania genetyczne wykazały, że tę zmienność barwy kwiatów warunkują dwa geny. Gen A
koduje enzym, który katalizuje reakcje odpowiedzialne za czerwoną barwę, natomiast gen B
koduje enzym, który katalizuje reakcje odpowiedzialne za barwę purpurową. Przez recesywne
allele tych genów a i b są kodowane białka niefunkcjonalne.
biały substrat enzym A czerwony produkt enzym B purpurowy produkt
Skrzyżowano rośliny kwitnące na czerwono (homozygotyczna czysta linia pod względem
barwy kwiatów) z roślinami o purpurowej barwie kwiatów (podwójna heterozygota).
Określ, jakich fenotypów i w jakim stosunku liczbowym należy oczekiwać w pokoleniu F1, jeżeli te geny nie są ze sobą sprzężone. Odpowiedź uzasadnij, zapisując krzyżówkę genetyczną lub obliczenia.
Na rysunku przedstawiono etapy pewnego procesu zachodzącego z udziałem siateczki
śródplazmatycznej. Ten proces wymaga rozpoznawania sekwencji sygnałowej przez cząstki
rozpoznające sygnał (SRP).
Na podstawie: P.C. Turner, A.G. McLennan, Krótkie wykłady. Biologia molekularna, Warszawa 2002.
a)
Podaj nazwę i określ funkcję związku chemicznego oznaczonego na rysunku literą X.
Nazwa związku X:
Funkcja:
b)
Określ, czy proces zilustrowany na rysunku zachodzi w organizmach prokariotycznych, czy – w eukariotycznych. Odpowiedź uzasadnij.
Choroby tarczycy określane są jako pierwotne, jeżeli wynikają z nieprawidłowego działania
samego gruczołu dokrewnego, lub jako wtórne – jeżeli związane są z nieprawidłowym
działaniem przysadki mózgowej produkującej hormon tyreotropowy (TSH).
Poniżej przedstawiono wybrane wyniki badania tzw. profilu tarczycowego u psa.
Profil tarczycowy (osocze)
Wynik
Jednostki
Norma
Tyroksyna całkowita (T4)
<0,50
μg/dl
1,50–4,50
Tyreotropina (TSH)
2,10
ng/ml
0,001–0,400
Na podstawie: https://www.dbc.wroc.pl/Content/7451/Ocena_funkc_tarczycy_Popiel_Jaroslaw_DBC.pdf
a)
Określ, czy u badanego psa wyniki wskazują na pierwotną czy wtórną niedoczynność tarczycy. Odpowiedź uzasadnij, uwzględniając sposób regulacji wydzielania hormonów tarczycy.
b)
Wyjaśnij, dlaczego syntetyczne odpowiedniki hormonów tarczycy, w odróżnieniu od insuliny, mogą być podawane doustnie. W odpowiedzi porównaj budowę obu tych hormonów.
c)
Podaj dwa przykłady charakterystycznych objawów niedoczynności tarczycy u człowieka.
Na rysunku przedstawiono zwierzęta należące do pajęczaków – jednej z gromad stawonogów.
Na podstawie: http://kesscience.wikidot.com/arachnids
Podaj jedną, widoczną na rysunku, cechę budowy morfologicznej przedstawionych
zwierząt, świadczącą o tym, że należą one do pajęczaków, a nie – do innej grupy
stawonogów.
Komórki w organizmie wielokomórkowym komunikują się ze sobą m.in. za pomocą związków
chemicznych. Na schematach A, B i C przedstawiono trzy rodzaje komunikacji komórkowej
zachodzącej za pomocą cząsteczek sygnałowych.
Na podstawie: B.D. Hames, N.M. Hooper, Krótkie wykłady. Biochemia, Warszawa 2007.
a)
Określ jedną wspólną cechę przedstawionych sposobów komunikacji między komórkami, inną niż wykorzystanie cząsteczek sygnałowych.
b)
Przyporządkuj schematom A–C po jednym przykładzie wybranym spośród 1.–4., opisującym łączenie się cząsteczki sygnałowej z komórką.
Łączenie się cząsteczek acetylocholiny z receptorem błony postsynaptycznej neuronu.
Przyłączanie LDL (lipoprotein o małej gęstości) do komórki docelowej.
Połączenie cząsteczek somatotropiny z receptorami komórek chrzęstnych szkieletu.
Wydzielanie czynnika, który pozwala komórkom wzmacniać własną tożsamość w czasie rozwoju embrionalnego.
Miękisz powietrzny, zwany aerenchymą, występuje u roślin wodnych i roślin żyjących
na siedliskach podmokłych. Pełni on głównie funkcję tkanki przewietrzającej.
Na zdjęciu przedstawiono aerenchymę z kłącza tataraku.
Na podstawie : http://www.sbs.utexas.edu/mauseth/weblab/webchap3par/3.3-5.htm
a)
Podaj jedną, widoczną na zdjęciu, cechę budowy aerenchymy, która różni tę tkankę od innych typów tkanki miękiszowej i jest przystosowaniem do pełnienia funkcji przewietrzającej.
b)
Podaj przykład funkcji, którą pełni aerenchyma u roślin wodnych, innej niż przewietrzanie.
Wykres rozpuszczalności w wodzie dwóch soli: węglanu litu i chlorku ołowiu(II),
w zależności od temperatury przedstawia poniższy wykres.
Na podstawie: W. Mizerski, Tablice chemiczne, Warszawa 2003.
W dwóch zlewkach A i B zmieszano z wodą – odpowiednio – węglan litu oraz chlorek
ołowiu(II) i otrzymano mieszaniny o temperaturze 60°C. Przebieg doświadczenia zilustrowano
na poniższym schemacie.
Napisz oznaczenie zlewki, w której powstał roztwór nienasycony, oraz napisz najwyższą wartość temperatury, poniżej której otrzymano by w tej zlewce roztwór nasycony w równowadze z osadem.
Roztwór nienasycony powstał w zlewce
Otrzymano by roztwór nasycony w temperaturze niższej niż
Przygotowano próbki następujących gazów: NO2, CH4, NH3, SO2 i O2 o jednakowej masie. Wszystkie gazy znajdują się w tych samych warunkach ciśnienia i temperatury. Przyjmij,
że w opisanych warunkach NO2 nie ulega dimeryzacji.
8.1. (0–1)
Spośród podanych gazów wybierz i zapisz wzory tych, które po wprowadzeniu do probówek z wodnym roztworem oranżu metylowego spowodują zmianę barwy zawartości probówek.
8.2. (0–1)
Uporządkuj próbki gazów zgodnie z ich rosnącą objętością. Napisz wzory gazów w odpowiedniej kolejności.
W zbiorniku o stałej pojemności znajdowały się w pewnych warunkach ciśnienia i temperatury
innych niż warunki normalne 2 mole metanu i 2 mole tlenu. Po zainicjowaniu reakcji przebiegła
ona zgodnie z równaniem:
CH4 (g) + 2O2 (g) →CO2 (g) + 2H2O (g)
Napisz, w jakim stosunku objętościowym i masowym zmieszano w zbiorniku metan z tlenem. Określ stosunek objętościowy tlenku węgla(IV) i pary wodnej w zbiorniku po zakończeniu reakcji. Stosunek objętościowy i masowy wyraź za pomocą najmniejszych liczb całkowitych.
Na rysunkach przedstawiono szkielety dorosłych osobników: współczesnego człowieka
oraz współczesnej małpy człekokształtnej – goryla (nie zachowano proporcji wielkości).
Na podstawie: E.P. Solomon, L.R. Berg, D.W. Martin, C.A. Ville, Biologia. Warszawa 1996, s. 477.
a)
Na podstawie analizy rysunków wymień dwie cechy budowy szkieletu osiowego człowieka, które różnią go od szkieletu osiowego goryla, a związane są z dwunożnością oraz pionizacją ciała.
b)
Wśród wymienionych poniżej cech budowy szkieletu (1–9) dorosłego człowieka oraz dorosłego goryla zaznacz te, które są dla nich wspólne.
mała trzewioczaszka
przeciwstawny kciuk
przeciwstawny paluch
skrócona miednica
zaokrąglona potylica
siedem kręgów szyjnych
silnie rozwinięta łopatka
zwykle dwanaście par żeber
podwójnie wysklepiona stopa
c)
Przyporządkuj wybrane cechy budowy szkieletu wymienione w podpunkcie b) zadania (1–9) do kategorii podanych w tabeli. Oznaczenia cyfrowe cech wpisz do odpowiednich rubryk tabeli.
Cechy goryla bezpośrednio związane z poruszaniem się na drzewach
Cechy człowieka bezpośrednio związane z dwunożnością
Gatunki biologiczne trwają, gdyż są rozrodczo izolowane od populacji innych gatunków.
Mechanizmy izolujące zapobiegają krzyżowaniu się lub wymianie materiału genetycznego
pomiędzy osobnikami różnych gatunków nawet wtedy, gdy występują na tym samym terenie.
Mechanizmy izolacji prezygotycznej zapobiegają zapłodnieniu, natomiast mechanizmy
izolacji postzygotycznej działają wtedy, gdy dojdzie do zapłodnienia między osobnikami blisko
spokrewnionych gatunków. Mieszaniec powstały w wyniku skrzyżowania się osobników
dwóch różnych gatunków wykazuje często wiele niekorzystnych cech i zaburzeń rozwojowych.
W tabeli przedstawiono jeden z przykładów klasyfikacji mechanizmów izolacji rozrodczej.
