Na wykresie przedstawiono wpływ stężenia auksyny na wzrost korzenia i łodygi. Wartość
100% na osi Y oznacza intensywność wzrostu badanych organów w warunkach normalnych,
– bez podanej auksyny egzogennej.
a)
Odczytaj z wykresu i zapisz przedział stężeń auksyny, który można zastosować, aby pobudzić do wzrostu:
tylko korzeń: tylko łodygę:
b)
Podaj, który organ rośliny – korzeń czy łodyga – jest bardziej wrażliwy na auksynę. Uzasadnij odpowiedź, odnosząc się do wykresu.
Podczas dojrzewania nasion zachodzą bardzo istotne zmiany w ich składzie chemicznym.
W tabeli przedstawiono procentową zawartość niektórych związków chemicznych
w dojrzewających nasionach orzecha włoskiego.
Czas pobrania próby
Glukoza [%]
Skrobia i dekstryny [%]
Tłuszcze [%]
6 lipca
7,6
21,8
3,0
1 sierpnia
2,4
14,5
16,0
15 sierpnia
0,0
3,2
42,0
1 września
0,0
2,6
59,0
4 października
0,0
2,6
62,0
Na podstawie: Z. Podbielkowski, Rozmnażanie się roślin, Warszawa 1990.
a)
Na podstawie danych z tabeli sformułuj wniosek dotyczący zmian składu chemicznego nasion orzecha włoskiego podczas ich dojrzewania. Uwzględnij zależność między ilością węglowodanów a ilością tłuszczów.
b)
Wykaż, że niska zawartość wody w dojrzałych nasionach ma związek z ich okresem przetrwalnym. W odpowiedzi uwzględnij aktywność metaboliczną nasion.
Na rysunku przedstawiono przystosowanie budowy owoców mniszka pospolitego
(Taraxacum officinale) i klonu zwyczajnego (Acer platanoides) do określonego sposobu
rozprzestrzeniania się tych roślin. Uwaga: Nie zachowano skali wielkości obiektów.
Określ, w jaki sposób rozprzestrzeniają się są owoce mniszka i klonu, oraz podaj, na czym polega przystosowanie ich budowy do tego sposobu rozsiewania.
Liściokwiat (Phyllanthus) to rodzaj roślin występujących na obszarach tropikalnych
i subtropikalnych na całym świecie.
Na rysunku przedstawiono pęd liściokwiatu ze zmodyfikowanymi łodygami bocznymi. Liście
u tej rośliny mają postać kolczastych łusek.
Na podstawie rysunku określ, na czym polega modyfikacja łodyg bocznych u liściokwiatu, i podaj, jaką funkcję pełnią te łodygi.
Na schemacie przedstawiono udział w obiegu azotu różnych grup bakterii żyjących w glebie,
które oznaczono literami A–D.
a)
Wypisz ze schematu oznaczenie literowe bakterii, które są chemoautotrofami.
b)
Uzasadnij, że procesy przeprowadzane przez bakterie oznaczone na schemacie literą A są korzystne dla roślin. W odpowiedzi uwzględnij metabolizm tych bakterii.
Na rysunku przedstawiono komórkę wydzielniczą gruczołu mlekowego ssaków.
a)
Podaj nazwę elementów oznaczonych na rysunku literą X oraz nazwę rodzaju tkanki, do której należy komórka wydzielnicza gruczołu mlekowego.
Nazwa elementów X:
Nazwa rodzaju tkanki:
b)
Na podstawie schematu oceń, czy poniższe informacje dotyczące komórki gruczołu mlekowego są prawdziwe. Zaznacz P, jeżeli informacja jest prawdziwa, albo F – jeśli jest fałszywa.
1.
W komórce gruczołu mlekowego są wytwarzane i wydzielane laktoza, tłuszcze oraz immunoglobuliny IgA.
P
F
2.
Strukturą związaną z wydzielaniem białek mleka jest silnie rozbudowany aparat Golgiego.
P
F
3.
W rozwiniętej siateczce szorstkiej zachodzi synteza lipidów wydzielanych przez komórkę.
P
F
c)
Wykaż związek obecności licznych mitochondriów w komórkach wydzielniczych gruczołu mlekowego ssaków z funkcją tych komórek.
Na rysunkach I−III przedstawiono zjawisko zachodzące w komórce roślinnej umieszczonej
w roztworze sacharozy.
a)
Zaznacz strzałką na rysunku III błonę komórkową i ją podpisz.
b)
Podaj nazwę zjawiska biologicznego przedstawionego na rysunkach.
c)
Określ, jaki powinien być roztwór względem komórki (soku komórkowego), aby wywołać zjawisko przedstawione na rysunkach. Odpowiedź uzasadnij, uwzględniając proces fizyczny warunkujący to zjawisko.
Na schemacie przedstawiono sieć pokarmową pewnego ekosystemu pola uprawnego.
22.1. (0–1)
Zaznacz prawidłowe dokończenie poniższego zdania.
Na podstawie przedstawionej sieci pokarmowej można stwierdzić, że o zasoby pokarmu
bezpośrednio konkurują
myszy i lisy.
gąsienice motyli i żaby.
ptaki drapieżne i ślimaki.
drapieżne chrząszcze i ptaki owadożerne.
22.2. (0–1)
Wypisz ze schematu wszystkie przykłady organizmów, które są zarówno konsumentami drugiego, jak i wyższych rzędów.
22.3. (0–1)
Określ, jak może się zmienić (zwiększyć czy zmniejszyć) liczebność ślimaków, jeżeli w środowisku wyginą wszystkie żaby. Odpowiedź uzasadnij, odnosząc się do przedstawionego schematu sieci pokarmowej.
Kozica tatrzańska to podgatunek kozicy występujący w Tatrach. Jest najdalej na północ
wysuniętą populacją kozicy – gatunku ssaka parzystokopytnego, który występuje w piętrze
alpejskim gór w całej Europie.
Kozice odżywiają się pokarmem roślinnym – latem są to rośliny zielne, pędy drzew
i krzewów, zimą – mech, porosty i kora drzew. Dużym zagrożeniem dla dorosłych kozic jest
wilk lub niedźwiedź, natomiast lisy i orły polują na koźlęta. Kozice zapadają także na różne
choroby, np. wywołane przez nicienie.
Mimo, że jest to gatunek prawnie chroniony, dodatkowym zagrożeniem dla stosunkowo małej
populacji kozic tatrzańskich może być nadmierna turystyka, zanieczyszczenie środowiska,
anomalie klimatyczne oraz bliskie pokrewieństwo między zwierzętami w obrębie populacji.
Na podstawie: https://natura2000.gdos.gov.pl http://tpn.pl/poznaj/zwierzeta/endemity-i-relikty-w-faunie-tatr
21.1. (0–1)
Na podstawie tekstu uzupełnij tabelę: wpisz w każdym z jej wierszy nazwę zależności międzygatunkowych, które występują między organizmami wymienionymi w tabeli. Wybierz je z poniższych.
mutualizm pasożytnictwo konkurencja drapieżnictwo
Zestawienie organizmów
Zależności międzygatunkowe
wilk – niedźwiedź
lis – kozica
nicień – kozica
21.2. (0–1)
Zaznacz prawidłowe dokończenie poniższego zdania.
Kozica tatrzańska jest uważana za podgatunek reliktowy, ponieważ
jej populacja liczy stosunkowo mało osobników.
jest blisko spokrewniona z kozicą alpejską i karpacką.
występuje tylko po polskiej i słowackiej stronie Tatr.
jest zagrożona wymarciem i znajduje się pod ścisłą ochroną.
w epoce lodowcowej kozice miały znacznie szerszy zasięg geograficzny.
21.3. (0–1)
Wyjaśnij, dlaczego stosunkowo niewielka liczebność populacji kozic tatrzańskich jest zagrożeniem dla tego gatunku. Uwzględnij podłoże genetyczne tego zjawiska.
Komórki macierzyste to niewyspecjalizowane komórki, które mają olbrzymi potencjał
do namnażania się oraz różnicowania się. Ze względu na pochodzenie dzielimy je na
embrionalne komórki macierzyste oraz somatyczne komórki macierzyste. Somatyczne
komórki macierzyste to niezróżnicowane komórki, które znajdują się wśród zróżnicowanych
już komórek w tkance lub narządzie.
Na podstawie: A. Gajda, Komórki macierzyste http://www.e-biotechnologia.pl/Artykuly/komorki-macierzyste
Na podstawie tekstu i własnej wiedzy określ, jaka jest różnica między funkcją komórek macierzystych występujących w blastocyście a funkcją komórek macierzystych występujących w szpiku kostnym człowieka. W odpowiedzi uwzględnij funkcję obydwu typów komórek.
W 2013 r. opublikowane zostały rekomendacje na temat suplementacji witaminy D dla
mieszkańców Europy Środkowej, w tym dla Polski. Opracowano je osobno dla kobiet
ciężarnych oraz dla wszystkich grup wiekowych – od noworodków aż po seniorów.
Stwierdzono, że ponad 90% Polaków ma niedobory witaminy D. Z tego powodu nawet zdrowe
osoby powinny zażywać tę witaminę, ponieważ przy dawkach terapeutycznych praktycznie
niemożliwe jest jej przedawkowanie (hiperwitaminoza).
Na podstawie: Wytyczne dla lekarzy rodzinnych dotyczące suplementacji witaminy D, Zalecenia opracowane przez Polską Grupę Roboczą International University Family; Medicine Club https://www.tvmed.pl
14.1. (0–1)
Wyjaśnij, dlaczego ludzie żyjący w strefie klimatycznej Polski są narażeni na niedobory witaminy D w organizmie. W odpowiedzi uwzględnij miejsce i sposób jej wytwarzania.
14.2. (0–1)
Wyjaśnij, dlaczego niedobór witaminy D wiąże się również z wyższym ryzykiem krzywicy u dzieci. W odpowiedzi odnieś się do funkcji, jaką ta witamina spełnia w układzie pokarmowym człowieka.
Na poniższym schemacie przedstawiono budowę ciałka nerkowego, w którym filtrowana jest
krew. Jego część stanowi torebka kłębuszka wraz z kłębuszkiem naczyniowym, który jest
zbudowany z naczyń włosowatych.
12.1. (0–1)
Na podstawie schematu wyjaśnij, na czym polega mechanizm filtracji kłębuszkowej. W odpowiedzi uwzględnij budowę naczyń krwionośnych kłębuszka nerkowego oraz torebki kłębuszka.
12.2. (0–1)
Uzupełnij poniższe zdanie tak, aby zawierało prawdziwe informacje dotyczące skutków wzrostu ciśnienia krwi w tętniczce doprowadzającej na proces filtracji krwi w kłębuszkach naczyniowych. Podkreśl właściwe określenie w każdym nawiasie.
Wzrost ciśnienia w tętniczce doprowadzającej przyczyni się do (spowolnienia / wzmożenia)
procesu ultrafiltracji krwi w kłębuszkach naczyniowych, gdyż nastąpi (zmniejszenie / zwiększenie) różnicy ciśnienia hydrostatycznego pomiędzy naczyniami krwionośnymi
kłębuszka naczyniowego a torebką kłębuszka.
Często spotykaną formą niedozwolonego dopingu fizjologicznego są transfuzje krwi.
Stosowane są zarówno transfuzje krwi własnej, uprzednio zmagazynowanej, jak i transfuzje
krwi pochodzącej od wyselekcjonowanych dawców. Oczekiwanym efektem takiej transfuzji
jest szybkie uzyskanie zwiększonej zdolności do wysiłku fizycznego.
Na podstawie: A. Zięba, Mroczna strona medalu, „Wiedza i życie”, http://archiwum.wiz.pl
Wyjaśnij, w jaki sposób transfuzje krwi wpływają na zwiększenie wydolności fizycznej zawodnika. W odpowiedzi odnieś się do składu krwi i jej roli w organizmie.
Turzyca piaskowa (Carex arenaria L.) jest byliną, która rośnie w miejscach piaszczystych
i niepokrytych bujną roślinnością. Występuje często na nadmorskich i śródlądowych
wydmach. Rozrasta się w charakterystyczny, liniowy sposób za pomocą prosto rosnących
kłączy, wydających w regularnych odstępach pęd nadziemny. Kłącza mogą osiągać do 15 m
długości. Kwiaty mają zredukowany okwiat i zebrane są w niepozorne kłosy umieszczone
na szczycie pędu. W górnej części kłosa znajdują się kwiaty męskie zawierające po trzy
pręciki mające długie i wiotkie nitki, a u jego podstawy – kwiaty żeńskie zawierające słupki
z trzema długimi znamionami. Owocem turzycy piaskowej jest orzeszek znajdujący się
wewnątrz oskrzydlonego pęcherzyka przystosowanego do rozsiewania przez wiatr.
Na podstawie: Z. Podbielkowski, M. Podbielkowska, Przystosowania roślin do środowiska, Warszawa 1992.
6.1. (0–2)
Uzupełnij zdania 1. i 2. tak, aby były prawdziwe – wpisz na początku zdania rodzaj rozmnażania turzycy piaskowej (wegetatywne lub generatywne), a następnie dokończ zdanie: przedstaw uzasadnienie, że od podanego rodzaju rozmnażania zależy przetrwanie na wydmach tego gatunku.
Rozmnażanie umożliwia szybkie opanowanie nowego siedliska i utrzymanie lokalnej populacji, ponieważ
Rozmnażanie warunkuje zachowanie zróżnicowania genetycznego osobników, ponieważ
6.2. (0–1)
Na podstawie informacji w tekście uzupełnij poniższe zdania tak, aby poprawnie charakteryzowały kwiaty turzycy piaskowej. Podkreśl w każdym nawiasie właściwe określenie.
Turzyca piaskowa ma kwiaty (pojedyncze / zebrane w kwiatostany). Kwiaty te są (obupłciowe / rozdzielnopłciowe), a ze względu na swoją budowę są (owadopylne / wiatropylne).
Tekst I.
W strefie przybrzeżnej, na skalistym dnie morskim, spotykane są gęste zarośla brunatnic,
których plechy mają do 2–3 m długości. Ich komórki mają ściany komórkowe zbudowane
z dwóch warstw: wewnętrznej celulozowej i zewnętrznej pektynowej, wysyconej
polisacharydami specyficznymi dla brunatnic. W cytoplazmie tych komórek znajdują się
chloroplasty wtórne otoczone czterema błonami, w których występują chlorofil a i chlorofil c.
Głównym barwnikiem pomocniczym w chloroplastach jest brunatna fukoksantyna, która
absorbuje światło od żółtozielonej do żółtoniebieskiej części widma. Materiałem zapasowym
wytwarzanym w komórkach brunatnic jest polisacharyd – laminaryna. W cyklu życiowym
wielu brunatnic, np. u listownicy, występuje przemiana pokoleń z przewagą sporofitu.
Na podstawie: Encyklopedia biologiczna – Wszystkie dziedziny nauk przyrodniczych, t. II Bo-Dn, Kraków 2013.
Tekst II.
Zarośla brunatnic nie tylko stanowią schronienie, lecz także są pokarmem dla różnych
organizmów. W miarę jak brunatnice rosną, odżywiają się nimi między innymi ślimaki,
skorupiaki oraz jeżowce i ryby roślinożerne. Roślinożercami tymi odżywiają się np. drapieżne
mięczaki i ryby, jak również liczna grupa morskich ssaków i ptaków drapieżnych. Niektóre
z tych drapieżników np. wydry morskie, których głównym pokarmem są jeżowce, są uważane
za gatunek kluczowy, decydujący o zachowaniu równowagi w tej biocenozie.
Na podstawie: Biologia, pod red. N.A. Campbella, Poznań 2012.
5.1. (0–2)
Wypisz z tekstu I dwie cechy budowy komórek brunatnic, które różnią je od typowych komórek miękiszu asymilacyjnego roślin nasiennych, i porównaj obydwa te taksony pod względem tych cech.
5.2. (0–1)
Na podstawie tekstu II wyjaśnij, w jaki sposób występowanie wydr morskich w strefie przybrzeżnej oceanów decyduje o utrzymaniu różnorodności gatunkowej ryb w tych biocenozach. W odpowiedzi uwzględnij zależności pokarmowe między wydrą morską, jeżowcami a brunatnicami.
5.3. (0–1)
Spośród poniższych nazw grup roślin wybierz wszystkie te, u których występuje przemiana pokoleń z przewagą pokolenia sporofitu, podobnie jak u listownicy. Podkreśl te nazwy.
mszaki paprotniki rośliny nagonasienne rośliny okrytonasienne
Aparat szparkowy składa się z komórek przyszparkowych oraz komórek szparkowych
zawierających chloroplasty, pomiędzy którymi tworzy się szparka, łącząca środowisko
zewnętrzne rośliny z komorą podszparkową i dalej – z przestworami międzykomórkowymi.
W doświadczeniu badano wpływ DCMU na stopień otwarcia aparatów szparkowych.
DCMU to organiczny związek hamujący transport elektronów pomiędzy fotosystemem II
a fotosystemem I.
Na schematach przedstawiono kierunek dyfuzji cząsteczek dwutlenku węgla oraz stan
aparatów szparkowych skórki dolnej liścia w kolejnych próbach (A–C).
4.1. (0–1)
Na podstawie przedstawionych informacji uzupełnij poniższe zdanie tak, aby powstał poprawny wniosek z tego eksperymentu. Podkreśl w każdym nawiasie właściwe określenie.
Pod wpływem DCMU stężenie CO2 w komorze podszparkowej (wzrasta / maleje), w wyniku
czego aparaty szparkowe się (zamykają / otwierają).
4.2. (0–1)
Wyjaśnij, uwzględniając procesy metaboliczne zachodzące w komórkach roślin, dlaczego dodanie związku DCMU w próbie C wywołało zmianę stężenia CO2 w jamie podszparkowej.
Na rysunku przedstawiono obraz mikroskopowy żywych komórek listka mchu, w których
doświadczalnie wywołano zjawisko plazmolizy, po tym jak umieszczono je na szkiełku
mikroskopowym w hipertonicznym roztworze sacharozy.
3.1. (0–1)
Wyjaśnij, w jaki sposób doszło do widocznych na rysunku objawów plazmolizy w komórkach listka mchu. W odpowiedzi uwzględnij mechanizm tego zjawiska.
3.2. (0–1)
Opisz sposób przeprowadzenia obserwacji deplazmolizy w komórkach listka mchu, w których najpierw spowodowano plazmolizę.
3.3. (0–1)
Podaj nazwę struktur oznaczonych na rysunku literą X oraz funkcję, jaką pełnią one w komórce.
Informacja genetyczna warunkująca oporność drobnoustrojów na leki może być zapisana
w ich chromosomach lub plazmidach. Na rysunkach I–IV przedstawiono cztery różne
sposoby nabywania lekooporności przez bakterie, które należą do tego samego gatunku (I–III)
lub należące do różnych gatunków (IV).
Zastosowane oznaczenia: g – gen lekooporności, b – bakteriofag, ch – chromosom bakteryjny,
P – plazmid.
2.1. (0–1)
Podaj oznaczenie rysunku: I, II, III lub IV, na którym przedstawiono koniugację bakterii i określ, dlaczego koniugacja nie jest sposobem rozmnażania.
2.2. (0–1)
Na podstawie schematu oceń, czy poniższe stwierdzenia dotyczące sposobów nabywania lekooporności przez bakterie są prawdziwe. Zaznacz P, jeśli stwierdzenie jest prawdziwe, albo F – jeśli stwierdzenie jest fałszywe.
1.
Koniugacja u bakterii może się przyczynić do przenoszenia genu lekooporności wyłącznie pomiędzy różnymi gatunkami bakterii.
P
F
2.
Bakterie mogą stać się lekooporne, jeżeli nabędą odpowiedni gen lub plazmid z genem tylko od innych, żywych bakterii.
P
F
3.
Wirusy atakujące komórki bakterii mogą się przyczynić do przenoszenia genu lekooporności między nimi.
Rycyna znajdująca się w nasionach rącznika pospolitego jest białkiem silnie trującym dla
człowieka. Cząsteczka rycyny składa się z dwóch różnych łańcuchów polipeptydowych: RTA
i RTB, które są połączone mostkiem dwusiarczkowym. Łańcuch RTA zawiera sekwencje
ułożone w postaci α-helisy i β-harmonijki. Jest on enzymem (N-glikozydazą RNA)
rozrywającym wiązania glikozydowe i usuwającym cząsteczkę adeniny w dużej podjednostce
rybosomalnego RNA. Łańcuch RTB jest lektyną, która łączy się z galaktozą – składnikiem
receptorów występujących na powierzchni wielu komórek. Trucizna związana na powierzchni
komórki może wniknąć do jej wnętrza drogą endocytozy.
Osobno żaden z peptydów rycyny nie jest trucizną dla człowieka. Peptyd RTA występuje
w wielu roślinach, np. w jęczmieniu.
Na podstawie: S. Olsnes, A. Pihl, Different biological properties of the two constituent peptide chains of ricin a toxic protein [...], „Biochemistry” 12 (16), 1973.
1.1. (0–1)
Na podstawie tekstu określ, jaka jest najwyższa rzędowość struktury cząsteczki rycyny (1-, 2-, 3- czy 4-rzędowa). Odpowiedź uzasadnij.
Cząsteczka rycyny ma strukturę : – rzędową, ponieważ
1.2. (0–1)
Odwołując się do właściwości łańcucha polipeptydowego rycyny RTA, wyjaśnij, dlaczego rycyna działa toksycznie na komórki.
1.3. (0–1)
Wyjaśnij, dlaczego możemy bezpiecznie spożywać produkty z jęczmienia, mimo że zawiera on peptyd RTA. W odpowiedzi uwzględnij właściwości obu łańcuchów polipeptydowych rycyny.
Antybiotyki stosuje się w leczeniu chorób zakaźnych, np. przewodu pokarmowego, układu
oddechowego i moczowego. Zwalczają one komórki bakterii, nie wpływając na komórki
organizmu. Mogą jednak powodować niszczenie naturalnej flory bakteryjnej człowieka.
Wyjaśnij, dlaczego u kobiet ubocznym skutkiem stosowania antybiotyków bywają grzybice układu rozrodczego.
