Oto lista zadań maturalnych z danego działu biologii. Aby skorzystać z dodatkowych opcji, uniknąć duplikatów zadań lub wybrać zadania z pozostałych działów kliknij poniżej.
Na rysunkach I–III przedstawiono budowę anatomiczną liści roślin należących do różnych
grup ekologicznych pod względem wymagań w stosunku do wody.
Na podstawie: A. Szweykowska, J. Szweykowski, Botanika. Morfologia, t. 1, Warszawa 2011, s. 184.
a)
Przyporządkuj liściom, przedstawionym na rysunkach I–III, nazwy grup ekologicznych roślin, mających liście o takiej budowie. W odpowiedzi posłuż się ich symbolami literowymi (A–D).
mezofity
hydrofity
sukulenty
sklerofity
b)
Podaj dwie różnice w budowie skórki liścia roślin I i II, i na przykładzie jednej z nich przedstaw związek budowy liścia tej rośliny ze środowiskiem, w którym występuje.
c)
Wykaż na przykładzie jednej cechy budowy liścia rośliny III jej przystosowanie do środowiska, w którym występuje.
Na rysunku przedstawiono przekrój poprzeczny liścia rośliny okrytonasiennej.
Na podstawie: A. Szweykowska, J. Szweykowski, Botanika. Morfologia, t. 1., Warszawa 2011, s. 206.
a)
Ustal, czy przedstawiony na rysunku liść jest charakterystyczny dla rośliny jednoliściennej, czy – dwuliściennej. Odpowiedź uzasadnij, wskazując cechę budowy liścia potwierdzającą wybór.
b)
Wymień dwie funkcje liścia i korzystając z rysunku, podaj, na czym polega przystosowanie w jego budowie anatomicznej do pełnienia każdej z nich.
Na rysunkach przedstawiono wybrane rośliny lądowe.
Na podstawie: A. Szweykowska, J. Szweykowski, Botanika. Systematyka, t. 2., Warszawa 2004, s. 204, 225, 256.
a)
Podaj, na czym polega rozmnażanie bezpłciowe przedstawionych roślin.
b)
Określ funkcję biologiczną każdego z rodzajów pędów skrzypu polnego (I) i podaj ich cechy budowy, które umożliwiają pełnienie tych funkcji.
c)
Podaj nazwę podziału komórkowego, który zachodzi w strukturze A rośliny przedstawionej na rysunku II oraz określ jego rolę w cyklu rozwojowym roślin I–III.
Na rysunkach A–E, bez zachowania prawidłowej kolejności, przedstawiono przekroje
poprzeczne strefy granicznej między korzeniem i łodygą w roślinie okrytonasiennej,
z uwzględnieniem rozmieszczenia tkanek przewodzących w różnych warstwach tej strefy.
Na podstawie: A. Szweykowska, J. Szweykowski, Botanika. Morfologia, t. 1., Warszawa 2011, s. 184.
Uporządkuj rysunki A–E w takiej kolejności, aby poprawnie przedstawiały proces przejścia tkanek przewodzących z korzenia do łodygi.
Organizmy modelowe wykazują szereg cech, które ułatwiają ich wykorzystywanie
w badaniach naukowych.
Na rysunku przedstawiono rzodkiewnik pospolity (Arabidopsis thaliana). Ta roślina znalazła
zastosowanie w badaniach związanych m.in. z fizjologią roślin (przekazywanie sygnałów
hormonalnych i stresowych), funkcjonowaniem zegara biologicznego, roślinnymi komórkami
macierzystymi oraz genetycznymi podstawami fototropizmu.
W doświadczeniach związanych z fizjologią roślin badano wpływ różnych warunków
środowiska na kwitnienie rzodkiewnika. Na podstawie wyników jednego z tych doświadczeń
sformułowano wniosek:
„Względnie wysoka temperatura przyśpiesza kwitnienie rzodkiewnika”.
Na podstawie: A.T. Wierzbicki, Wielka kariera małej rośliny, „Biologia w Szkole”, nr 3/2003,
https://pl.pinterest.com
9.1. (0–1)
Sformułuj problem badawczy doświadczenia, które doprowadziło do powyższego
wniosku.
9.2. (0–1)
Zaznacz klasę roślin okrytonasiennych, do której należy rzodkiewnik. Odpowiedź
uzasadnij, podając dwie, widoczne na rysunku, cechy budowy tej rośliny, które o tym
świadczą.
A. jednoliścienne
B. dwuliścienne
9.3. (0–1)
Spośród wymienionych cech wybierz i zaznacz trzy, które powinny charakteryzować
organizm modelowy, aby był on łatwy do badania w laboratorium.
Kwiaty pokrzywy zwyczajnej (Urtica dioica) są rozdzielnopłciowe, zielonkawe i niepozorne.
Są zebrane w kwiatostany wyrastające z kątów liści na długich i wiotkich osiach. Na jednych
roślinach znajdują się tylko kwiatostany męskie, a na innych – tylko żeńskie. W kwiatach
męskich znajdują się 4 pręciki, w żeńskich – jest obecny jednokomorowy słupek z dużym,
pędzelkowatym znamieniem.
Pokrzywa zwyczajna rośnie w wilgotnych lasach i zaroślach oraz na żyznych siedliskach
ruderalnych. Preferuje miejsca z dobrym dostępem do światła, w których obficie kwitnie
i owocuje, w miejscach zacienionych rośnie słabiej. Najlepiej rośnie na siedliskach wilgotnych,
jednak źle znosi długotrwałe zalanie gleby wodą.
Zbadano zawartość białka w nadziemnych organach pokrzywy zwyczajnej rosnącej na glebie
nawożonej różnymi dawkami nawozów azotowych. Wyniki badań przedstawiono w tabeli.
Numer próby
Dawka azotu [kg/ha]
Średnia zawartość białka [% suchej masy]
łodygi
liście
1.
0
12,6
24,2
2.
75
13,8
25,4
3.
150
14,1
24,9
4.
225
16,0
27,6
5.
300
16,5
29,4
Na podstawie: http://magazyn.salamandra.org.pl
Cz. Szewczuk, M. Mazur, Wpływ zróżnicowanych dawek nawozów azotowych na skład chemiczny pokrzywy
zwyczajnej (Urtica dioica L), „Acta Sci. Pol. Agricultura” 3 (1) 2004
8.1. (0–2)
Spośród A–F wybierz i zaznacz dwa poprawne wnioski, które można sformułować
na podstawie przedstawionych wyników.
Średnia zawartość białka w łodygach pokrzywy zwyczajnej zwiększa się wraz
ze wzrostem zawartości związków azotowych w glebie.
Wpływ nawozów azotowych na zawartość białka w nadziemnych organach pokrzywy.
Nawozy azotowe hamują syntezę białek w organach nadziemnych pokrzywy zwyczajnej.
Liście pokrzywy są bardziej wrażliwe na niedobór azotu w glebie niż jej łodygi.
Niezależnie od dawki azotu liście pokrzywy zwyczajnej osiągają większą średnią
procentową zawartość białka niż jej łodygi.
Wzrost zawartości związków azotowych w glebie skutkuje zwiększeniem rozmiarów liści
i łodyg pokrzywy zwyczajnej.
8.2. (0–1)
Określ, czy pokrzywa zwyczajna jest rośliną jednopienną, czy – dwupienną. Odpowiedź
uzasadnij.
8.3. (0–2)
Wypisz z tekstu dwie cechy budowy pokrzywy stanowiące przystosowanie
do wiatropylności i podaj, na czym polega każde z tych przystosowań.
Pnącza to rośliny wspinające się na inne rośliny lub podpory. We florze Polski przykładem
pnączy jest bluszcz pospolity, który występuje na terenie całego kraju. Ta roślina wytwarza dwa
rodzaje korzeni:
Korzenie rosnące w ziemi, które zaopatrują roślinę w wodę i składniki mineralne.
Korzenie czepne, wytwarzane na pnących się pędach, zwłaszcza po stronie zwróconej ku podporze. Te korzenie wrastają w szpary kory drzew, nie sięgając jednak ich żywych tkanek, i wytwarzają substancje śluzowe, które po wyschnięciu zapewniają trwałe przytwierdzenie do podpory.
Bluszcz ma błyszczące, ciemnozielone, skórzaste, osadzone na ogonkach liście, pod spodem –
jaśniejsze, matowe, z aparatami szparkowymi umieszczonymi tylko po tej stronie.
W sprzyjających warunkach bluszcz może kwitnąć i owocować. Obupłciowe kwiaty bluszczu
są przedprątne – pręciki dojrzewają i wysypują pyłek przed osiągnięciem dojrzałości przez
słupek. Owoce, czarne pestkowce, z 2–5 jednonasiennymi pestkami i żywiczną owocnią
dojrzewają w kwietniu – maju następnego roku i są pożywieniem dla wielu ptaków.
Na podstawie: D.J. Metcalfe, Hedera helix, „Journal of Ecology” 3, 2005;
http://drzewa.nk4.netmark.pl/atlas/bluszcz/bluszcz_pospolity/bluszcz_pospolity.php
5.1. (0–1)
Określ, w jaki sposób zwierzęta przyczyniają się do rozprzestrzeniania się bluszczu
w środowisku.
5.2. (0–1)
Wykaż, odnosząc się do zależności międzygatunkowej, że bluszcz, mimo że nie jest
pasożytem, może jednak wywierać niekorzystny wpływ na drzewa, na których rośnie.
5.3. (0–1)
Na podstawie tekstu podaj przykład jednej cechy budowy bluszczu, która wskazuje
na przynależność tej rośliny do roślin okrytozalążkowych.
Mchy pokrywają glebę dużymi, zwartymi darniami.
Na zdjęciu przedstawiono fragment pewnej komórki mchu złotowłosa strojnego. Literami
oznaczono:
m – mitochondria, v – wakuole, c – chloroplasty, g – krople tłuszczu zawarte w cytoplazmie.
Przeprowadzono obserwację, której celem było określenie odporności złotowłosa strojnego
na niską temperaturę. Wiosną i zimą zmierzono zawartość chlorofilu i aktywność
fotosyntetyczną tkanki, której komórkę przedstawiono na powyższym zdjęciu.
Na podstawie: N. Ljube, M. Wrischer, T. Prebeg, Z. Devide. Structural changes [...] of the moss Polytrichum
formosum [...], „Acta Bot. Croat.” 64, 2005.
4.1. (0–1)
Określ, czy na zdjęciu przedstawiono komórkę dojrzałego sporofitu, czy – gametofitu
złotowłosa strojnego. Odpowiedź uzasadnij – podaj jedną, widoczną na zdjęciu, cechę
budowy charakterystyczną dla tego pokolenia.
4.2. (0–1)
Wybierz i zaznacz właściwe dokończenie zdania spośród A–B oraz jego poprawne
uzasadnienie wybrane spośród 1.–3.
Na podstawie wyników obserwacji można stwierdzić, że złotowłos strojny
A.
jest odporny na niską temperaturę,
ponieważ
1.
w temperaturze poniżej 0°C w komórkach ustaje fotosynteza.
2.
zimą gametofit zamiera i nie może zachodzić fotosynteza.
B.
nie jest odporny na niską temperaturę,
3.
zimą fotosynteza zachodzi na poziomie tylko niewiele niższym niż wiosną.
4.3. (0–2)
Wykaż, że mszaki
przyczyniają się do ochrony gleby przed erozją spowodowaną wiatrem:
Skrzyp polny (Equisetum arvense) jest uciążliwym chwastem na polach i w ogrodach.
Wytwarza rozgałęziające się w glebie kłącza, z których wyrastają dwa rodzaje pędów:
letnie – zielone, rozgałęzione pędy asymilacyjne,
wiosenne – bezzieleniowe, jasnobrązowe pędy zarodnionośne, na których szczytach znajdują się kłosy zarodniowe, zbudowane z tarczowatych sporofili (liści zarodnionośnych).
Na spodniej stronie sporofili tworzą się workowate zarodnie, w których po mejozie powstają
zarodniki, opatrzone elaterami – krzyżującymi się taśmami, które wykonują ruchy
higroskopijne, tzn. zwijają się i rozwijają w zależności od wilgotności środowiska. Zarodniki
skrzypu są jednakowe morfologicznie, jednak różnią się fizjologicznie, ponieważ z jednych
wyrastają przedrośla żeńskie, z innych – męskie. Przedrośla są łatkowate i samożywne.
Na rysunku przedstawiono pęd asymilacyjny skrzypu polnego (1), pęd zarodnionośny (2),
tarczowate liście zarodnionośne (3), pojedynczy zarodnik ze zwiniętymi elaterami (4)
oraz kilka zarodników opatrzonych rozwiniętymi elaterami (5).
Na podstawie: J. Jasnowska, M. Jasnowski, J. Radomski, S. Friedrich, W. Kowalski, Botanika, Szczecin 1999.
a)
Na podstawie przedstawionych informacji i własnej wiedzy określ ploidalność (n lub 2n) wymienionych poniżej struktur skrzypu polnego.
Na rysunkach A i B przedstawiono dwa rodzime gatunki roślin iglastych, a w punktach 1.–4.
podano opisy różnych gatunków roślin iglastych.
Na podstawie: S.W. Tołpa, J. Radomski, Botanika, Warszawa 1974
Jest jedynym krajowym iglakiem tracącym liście na zimę. Jego igły są miękkie, niekłujące, pojedynczo osadzone na pędach długich, a w pęczkach – na krótkopędach. Młode szyszki są zielone, a dojrzałe jasnobrunatne, pozostają na roślinie jeszcze kilka lat po wysypaniu się
nasion.
Jest krzewem typowym dla suchych lasów sosnowych i wrzosowisk. Igły ma twarde, płaskie, silnie kłujące, zimozielone, układają się po trzy w okółku. Rozrastające się łuski nasienne stają się mięsiste i tworzą fioletowoczarne, pokryte niebieskim woskowym nalotem, tzw. szyszkojagody, zawierające po trzy nasiona.
Jest krzewem osiągającym ok. 3 m wysokości. Igły dość miękkie, zielone z połyskiem, są ustawione parami na krótkopędach ułożonych gęsto wokół pędu. Szyszki siedzące pojedynczo lub po dwie – trzy. Młode są pokryte niebieskawym lub fioletowym nalotem, dojrzałe brązowieją.
Jest rośliną dwupienną. Igły są płaskie, ostre, lśniące i ciemnozielone, ustawione w dwóch rzędach na rozpostartych gałązkach. Nasiona nie są osadzone w szyszkach, lecz otoczone mięsistą czerwoną powłoką, tzw. osnówką, która jest jedyną nietrującą częścią rośliny. W Polsce występuje jeden gatunek, będący pod ochroną.
Na podstawie: I. Szwedler, Z. Nawara, Spotkania z przyrodą. Rośliny, Warszawa 2007.
Rozpoznaj rośliny iglaste przedstawione na rysunkach A i B – wpisz w tabeli ich polskie
nazwy rodzajowe oraz numer opisu tego gatunku wybrany spośród 1.–4.
Określenie „zboża” odnosi się do roślin o podobnych cechach użytkowych, bogatych
w skrobię. Większość roślin zbożowych należy do rodziny traw – do roślin jednoliściennych.
Jedynie gryka, zaliczana do zbóż ze względu na podobny skład chemiczny nasion
i użytkowanie, należy do roślin dwuliściennych. W ziarniaku traw wyróżnić można trzy
podstawowe elementy: zarodek, bielmo i okrywę owocowo-nasienną.
Na podstawie: J. Gawęcki, W. Obuchowski, Produkty zbożowe. Technologia i rola w żywieniu człowieka, Poznań 2016.
8.1. (0–1)
Podaj jedną cechę budowy morfologicznej zarodka gryki odróżniającą go od zarodków pozostałych roślin zbożowych zaliczanych do roślin jednoliściennych.
8.2. (0–1)
Określ, jaką funkcję pełni bielmo w ziarniakach zbóż i jakie ma ono znaczenie podczas kiełkowania.
8.3. (0–1)
Wyjaśnij, dlaczego spożywanie produktów z mąki pochodzącej z pełnego przemiału (z całych ziarniaków) jest korzystne dla zdrowia człowieka.
Na rysunku przedstawiono przystosowanie budowy owoców mniszka pospolitego
(Taraxacum officinale) i klonu zwyczajnego (Acer platanoides) do określonego sposobu
rozprzestrzeniania się tych roślin. Uwaga: Nie zachowano skali wielkości obiektów.
Określ, w jaki sposób rozprzestrzeniają się są owoce mniszka i klonu, oraz podaj, na czym polega przystosowanie ich budowy do tego sposobu rozsiewania.
Liściokwiat (Phyllanthus) to rodzaj roślin występujących na obszarach tropikalnych
i subtropikalnych na całym świecie.
Na rysunku przedstawiono pęd liściokwiatu ze zmodyfikowanymi łodygami bocznymi. Liście
u tej rośliny mają postać kolczastych łusek.
Na podstawie rysunku określ, na czym polega modyfikacja łodyg bocznych u liściokwiatu, i podaj, jaką funkcję pełnią te łodygi.
Na rysunkach przedstawiono w uproszczeniu budowę liści rośliny typu C3 – należącej
do roślin dwuliściennych oraz rośliny typu C4 – należącej do jednoliściennych.
a)
Podaj nazwy elementów budowy anatomicznej liści oznaczonych na rysunkach literami X, Y, Z.
X.
Y.
Z.
b)
Na podstawie rysunku i własnej wiedzy podaj dwie różnice w budowie anatomicznej liścia między roślinami typu C3 a roślinami typu C4.
Turzyca piaskowa (Carex arenaria L.) jest byliną, która rośnie w miejscach piaszczystych
i niepokrytych bujną roślinnością. Występuje często na nadmorskich i śródlądowych
wydmach. Rozrasta się w charakterystyczny, liniowy sposób za pomocą prosto rosnących
kłączy, wydających w regularnych odstępach pęd nadziemny. Kłącza mogą osiągać do 15 m
długości. Kwiaty mają zredukowany okwiat i zebrane są w niepozorne kłosy umieszczone
na szczycie pędu. W górnej części kłosa znajdują się kwiaty męskie zawierające po trzy
pręciki mające długie i wiotkie nitki, a u jego podstawy – kwiaty żeńskie zawierające słupki
z trzema długimi znamionami. Owocem turzycy piaskowej jest orzeszek znajdujący się
wewnątrz oskrzydlonego pęcherzyka przystosowanego do rozsiewania przez wiatr.
Na podstawie: Z. Podbielkowski, M. Podbielkowska, Przystosowania roślin do środowiska, Warszawa 1992.
6.1. (0–2)
Uzupełnij zdania 1. i 2. tak, aby były prawdziwe – wpisz na początku zdania rodzaj rozmnażania turzycy piaskowej (wegetatywne lub generatywne), a następnie dokończ zdanie: przedstaw uzasadnienie, że od podanego rodzaju rozmnażania zależy przetrwanie na wydmach tego gatunku.
Rozmnażanie umożliwia szybkie opanowanie nowego siedliska i utrzymanie lokalnej populacji, ponieważ
Rozmnażanie warunkuje zachowanie zróżnicowania genetycznego osobników, ponieważ
6.2. (0–1)
Na podstawie informacji w tekście uzupełnij poniższe zdania tak, aby poprawnie charakteryzowały kwiaty turzycy piaskowej. Podkreśl w każdym nawiasie właściwe określenie.
Turzyca piaskowa ma kwiaty (pojedyncze / zebrane w kwiatostany). Kwiaty te są (obupłciowe / rozdzielnopłciowe), a ze względu na swoją budowę są (owadopylne / wiatropylne).
Tekst I.
W strefie przybrzeżnej, na skalistym dnie morskim, spotykane są gęste zarośla brunatnic,
których plechy mają do 2–3 m długości. Ich komórki mają ściany komórkowe zbudowane
z dwóch warstw: wewnętrznej celulozowej i zewnętrznej pektynowej, wysyconej
polisacharydami specyficznymi dla brunatnic. W cytoplazmie tych komórek znajdują się
chloroplasty wtórne otoczone czterema błonami, w których występują chlorofil a i chlorofil c.
Głównym barwnikiem pomocniczym w chloroplastach jest brunatna fukoksantyna, która
absorbuje światło od żółtozielonej do żółtoniebieskiej części widma. Materiałem zapasowym
wytwarzanym w komórkach brunatnic jest polisacharyd – laminaryna. W cyklu życiowym
wielu brunatnic, np. u listownicy, występuje przemiana pokoleń z przewagą sporofitu.
Na podstawie: Encyklopedia biologiczna – Wszystkie dziedziny nauk przyrodniczych, t. II Bo-Dn, Kraków 2013.
Tekst II.
Zarośla brunatnic nie tylko stanowią schronienie, lecz także są pokarmem dla różnych
organizmów. W miarę jak brunatnice rosną, odżywiają się nimi między innymi ślimaki,
skorupiaki oraz jeżowce i ryby roślinożerne. Roślinożercami tymi odżywiają się np. drapieżne
mięczaki i ryby, jak również liczna grupa morskich ssaków i ptaków drapieżnych. Niektóre
z tych drapieżników np. wydry morskie, których głównym pokarmem są jeżowce, są uważane
za gatunek kluczowy, decydujący o zachowaniu równowagi w tej biocenozie.
Na podstawie: Biologia, pod red. N.A. Campbella, Poznań 2012.
5.1. (0–2)
Wypisz z tekstu I dwie cechy budowy komórek brunatnic, które różnią je od typowych komórek miękiszu asymilacyjnego roślin nasiennych, i porównaj obydwa te taksony pod względem tych cech.
5.2. (0–1)
Na podstawie tekstu II wyjaśnij, w jaki sposób występowanie wydr morskich w strefie przybrzeżnej oceanów decyduje o utrzymaniu różnorodności gatunkowej ryb w tych biocenozach. W odpowiedzi uwzględnij zależności pokarmowe między wydrą morską, jeżowcami a brunatnicami.
5.3. (0–1)
Spośród poniższych nazw grup roślin wybierz wszystkie te, u których występuje przemiana pokoleń z przewagą pokolenia sporofitu, podobnie jak u listownicy. Podkreśl te nazwy.
mszaki paprotniki rośliny nagonasienne rośliny okrytonasienne
U zwierząt bezkręgowych dość często spotyka się obojnactwo (hermafrodytyzm) – zjawisko
występowania w ciele jednego osobnika jednocześnie żeńskich i męskich gruczołów rozrodczych.
Obojnactwo szczególnie często występuje u bezkręgowców będących pasożytami wewnętrznymi.
U zwierząt hermafrodytycznych najczęściej zachodzi zapłodnienie krzyżowe, rzadziej –
samozapłodnienie (np. u tasiemca). Obupłciowość bardzo często występuje też u roślin,
np. gametofity większości paproci mają zarówno plemnie, jak i rodnie.
Określ, czy potomstwo podanych poniżej organizmów powstałe w wyniku samozapłodnienia będzie zróżnicowane genetycznie. Odpowiedź uzasadnij, odwołując się do procesu powstawania gamet u tych gatunków.
Każdemu z wymienionych elementów budowy roślin okrytonasiennych związanych
z rozmnażaniem (A–D) przyporządkuj jego opis wybrany spośród 1.–5. Wpisz
odpowiednie numery w wyznaczone miejsca.
Element budowy
łagiewka pyłkowa
nasienie
kwiat
zalążek
Opis elementu budowy
Struktura, w ośrodku której rozwija się gametofit żeński.
U większości gatunków zawiera zarówno pręciki, jak i owocolistki.
Organ powstający ze ściany zalążni po procesie zapłodnienia.
Silnie wydłużona struktura, której funkcją jest transport jąder plemnikowych.
Organ o charakterze przetrwalnikowym zawierający zarodek i materiały zapasowe.
