Biologia - Matura Czerwiec 2013, Poziom podstawowy (Formuła 2007)

Zadanie 1. (2 pkt)

Tkanki zwierzęce Podaj/wymień

Na rysunkach przedstawiono trzy typy nabłonków występujących w organizmie człowieka.

Typy nabłonków

Podaj dwie cechy wspólne dla tych nabłonków, widoczne na rysunku, ale inne niż obecność lub umiejscowienie jądra w komórkach.

Zadanie 2. (2 pkt)

Tkanki zwierzęce Podaj i uzasadnij/wyjaśnij Zamknięte (np. testowe, prawda/fałsz)

W warstwie twórczej naskórka dochodzi najpierw do intensywnej produkcji komórek, w których następnie powoli odkłada się białko, bardzo odporne na działanie różnych czynników. Wypełnia ono komórki, które tworzą zrogowaciałą warstwę naskórka.

a)Zaznacz nazwę białka opisanego w tekście.
  1. kolagen
  2. keratyna
  3. elastyna
  4. kreatyna
b)Przedstaw, w jaki sposób z żywych komórek warstwy twórczej naskórka powstają martwe komórki jego wierzchniej warstwy.

Zadanie 3. (1 pkt)

Układ pokarmowy i żywienie Zamknięte (np. testowe, prawda/fałsz)

Nieprawidłowe odżywianie się człowieka, zarówno pod względem jakościowym jak i ilościowym, uznane zostało za czynnik ryzyka wielu chorób.

Zaznacz w tabeli wiersz, w którym prawidłowo zestawiono skutki zdrowotne wywołane zbyt niską zawartością wapnia i żelaza w organizmie człowieka.

Wapń Żelazo
A kamienie żółciowe spadek odporności
B krzywica kości nadciśnienie tętnicze
C nadciśnienie tętnicze marskość wątroby
D osteoporoza niedokrwistość

Zadanie 4. (3 pkt)

Układ pokarmowy i żywienie Uzupełnij/narysuj wykres, schemat lub tabelę Podaj i uzasadnij/wyjaśnij

W tabeli przedstawiono dzienne normy wybranych witamin zalecane dla kobiet i mężczyzn w wieku 19–60 lat oraz powyżej 60 lat, wyrażone w miligramach na osobę.

Witamina Zalecana dzienna norma witamin [mg/osobę]
kobiety 19-60 lat
mężczyźni 19-60 lat
kobiety powyżej 60 lat
mężczyźni powyżej 60 lat
C
70 70 60 70
B1 1,9 2,0 1,4 1,5
B2 1,8 2,6 2,0 2,2
B6 2,0 2,4 2,2 2,4
E 9-10 10 10 10
Źródło: A. Ziemba, Witaminomania, Wiedza i Życie, nr 1/2000.
a)Narysuj diagram słupkowy porównujący zalecane dzienne normy trzech witamin z grupy B u kobiet w przedziale wieku 19–60 lat i w wieku powyżej 60 lat.
b)Podaj przykład czynnika, innego niż wiek lub płeć, od którego zależy zapotrzebowanie człowieka na witaminy. Odpowiedź uzasadnij.

Zadanie 5. (1 pkt)

Choroby człowieka Układ pokarmowy i żywienie Zamknięte (np. testowe, prawda/fałsz)

Ważnym składnikiem pokarmów roślinnych jest błonnik, gdyż odgrywa on istotną rolę w prawidłowym funkcjonowaniu przewodu pokarmowego, np. w żołądku ma zdolność wiązania nadmiaru kwasu solnego, a dzięki zdolności pęcznienia zwiększa objętość treści pokarmowej. Natomiast w jelitach pobudza ich ruchy robaczkowe. W jego obecności zmniejsza się wchłanianie cholesterolu i kwasów tłuszczowych.

Na podstawie powyższego tekstu podkreśl chorobę, której można zapobiegać stosując dietę bogatą w błonnik.

zaparcia,   bulimia,   cukrzyca,   miażdżyca,   osteoporoza

Zadanie 6. (2 pkt)

Nicienie Choroby człowieka Podaj i uzasadnij/wyjaśnij

Człowiek najczęściej zaraża się włośniem krętym – wywołującym chorobę włośnicę – poprzez zjedzenie mięsa wieprzowego zawierającego otorbione larwy. W przewodzie pokarmowym larwy wydostają się z otoczek. W jelicie cienkim dojrzewają i są zdolne do rozrodu płciowego. Po kopulacji samice rodzą około 1500 larw. Larwy te przedostają się do naczyń krwionośnych i z krwią wędrują do mięśni poprzecznie prążkowanych, głównie przepony i mięśni międzyżebrowych. Po wniknięciu do włókna mięśniowego zwijają się spiralnie i otorbiają, tworząc cystę. W takiej postaci mogą przeżyć nawet kilkadziesiąt lat.

Na podstawie: J. Grzegorek, E. Jastrzębska, E. Pyłka-Gutowska, Zoologia. Podręcznik dla LO, Warszawa 1997.

Używając argumentów zawartych w powyższym tekście, uzasadnij, że włośnica

a)może ograniczać wydolność fizyczną organizmu.
b)jest chorobą trudną do wyleczenia.

Zadanie 7. (2 pkt)

Enzymy Zamknięte (np. testowe, prawda/fałsz)

Poniżej przedstawiono wybrane właściwości enzymów – biokatalizatorów.

  1. Są specyficzne względem substratu.
  2. Tracą aktywność w wyniku denaturacji.
  3. Przyspieszają przebieg reakcji chemicznych.
  4. Dany enzym najlepiej funkcjonuje w określonym przedziale pH.
  5. Przeprowadzają reakcje wielokrotnie, nie zużywając się podczas reakcji.

Spośród wymienionych właściwości enzymów wypisz oznaczenie literowe tej, która powoduje, że pepsyna

  1. trawi w żołądku białka, a nie trawi tłuszczów.
  2. nie może trawić białek w jelicie cienkim

Zadanie 8. (1 pkt)

Układ pokarmowy i żywienie Podaj i uzasadnij/wyjaśnij

W tabeli przedstawiono dzienne zapotrzebowanie energetyczne ludzi w różnych grupach wiekowych oraz ze względu na rodzaj wykonywanej pracy. Przedstawione dane pozwalają na sformułowanie pewnych uogólnień dotyczących wpływu różnych czynników na zapotrzebowanie energetyczne ludzi.

Grupa ludzi Zapotrzebowanie energetyczne (w kJ)
Dziewczęta
13 - 15 lat
16 - 20 lat
Chłopcy
13 - 15 lat
16 - 20 lat
Kobiety
Praca siedząca
Ciężka praca
Mężczyźni
Praca siedząca
Ciężka praca
Bardzo ciężka praca
 
11721
11302
 
13814
15488
 
9628
13395
 
10884
16744
18837
Na podstawie: E. Pyłka-Gutowska, E. Jastrzębska, Biologia cz. 1, Kielce 2002.

Na podstawie analizy tabeli zaznacz zdanie nieprawdziwe. Odpowiedź uzasadnij jednym argumentem.

Zapotrzebowanie na energię

  1. u kobiet nie zawsze jest mniejsze niż u mężczyzn.
  2. u ludzi rośnie wraz z ich wiekiem niezależnie od płci.
  3. u młodzieży jest zależne zarówno od płci, jak i od wieku.
  4. niezależnie od płci u osób dorosłych jest tym większe im cięższa jest wykonywana praca.

Zadanie 9. (1 pkt)

Układ hormonalny Podaj/wymień

Narząd ten jest gruczołem produkującym soki trawienne i wydzielającym je do dwunastnicy. Wydziela też do krwi hormony wytwarzane przez odmienne komórki, zgrupowane w niewielkich skupiskach zwanych „wyspami”.

Podaj nazwę jednego z hormonów produkowanych przez opisany gruczoł oraz określ funkcję tego hormonu w organizmie człowieka.

Nazwa hormonu
Funkcja

Zadanie 10. (1 pkt)

Układ pokarmowy i żywienie Zamknięte (np. testowe, prawda/fałsz)

Oceń prawdziwość stwierdzeń dotyczących witamin. Wpisz w odpowiednie miejsca tabeli literę P, jeśli stwierdzenie jest prawdziwe, lub literę F, jeśli stwierdzenie jest fałszywe.

P/F
1. Witaminy lub prowitaminy dostarczane są do organizmu człowieka wyłącznie z pożywieniem.
2. Witaminy, podobnie jak wszystkie inne składniki pokarmowe, podlegają w przewodzie pokarmowym hydrolizie enzymatycznej.
3. Witaminy rozpuszczalne w tłuszczach mogą być magazynowane w organizmie w tkance tłuszczowej lub wątrobie.

Zadanie 11. (2 pkt)

Układ oddechowy Zamknięte (np. testowe, prawda/fałsz)

Drogi oddechowe tworzą system kanałów doprowadzających powietrze do płuc, w których pobrane powietrze jest dostosowywane do sprawnej wymiany gazowej.
Na rysunku przedstawiono układ oddechowy człowieka. nozdrza

Układ oddechowy człowieka
a)Do wymienionych nazw części układu oddechowego człowieka przyporządkuj litery, którymi oznaczono je na rysunku.

oskrzele
krtań
tchawica

b)Podkreśl trzy właściwości powietrza, które są nabywane podczas jego przemieszczania się przez drogi oddechowe człowieka.

Powietrze w drogach oddechowych zostaje:

oziębione,    ogrzane,    nawilżone,    osuszone,    oczyszczone.

Zadanie 12. (1 pkt)

Układ oddechowy Podaj i uzasadnij/wyjaśnij

W płucach dorosłego człowieka pomieścić się może około 5 litrów powietrza. Jest to tzw. pojemność całkowita płuc. Składa się na nią powietrze określane jako: oddechowe, zalegające, zapasowe i dopełniające. Pojemnością życiową płuc nazywamy największą ilość powietrza, jaką można usunąć z płuc podczas maksymalnego wydechu.

Korzystając z tekstu, wyjaśnij, na czym polega różnica między pojemnością życiową płuc a pojemnością całkowitą płuc człowieka.

Zadanie 13. (1 pkt)

Układ oddechowy Zamknięte (np. testowe, prawda/fałsz)

Wentylacja płuc u człowieka polega na rytmicznych ruchach klatki piersiowej i obejmuje dwie fazy – wdech i wydech.

Zaznacz proces, który występuje tylko podczas wdechu.

  1. Wzrost ciśnienia w płucach
  2. Zmniejszenie się objętości klatki piersiowej
  3. Unoszenie się klatki piersiowej w górę i na boki
  4. Rozluźnienie mięśni międzyżebrowych i przepony

Zadanie 15. (1 pkt)

Układ krążenia Choroby człowieka Zamknięte (np. testowe, prawda/fałsz)

Badanie krwi ma dużą wartość diagnostyczną, ponieważ niektórym chorobom towarzyszą charakterystyczne zmiany składu i właściwości krwi.

Każdej z wymienionych chorób przyporządkuj najbardziej prawdopodobną zmianę w obrazie morfotycznym krwi człowieka chorego na tę chorobę.

Choroba Zmiana w obrazie morfotycznym krwi
A. Stan zapalny wyrostka robaczkowego 1. spadek liczby leukocytów
B. Niedokrwistość hemolityczna (anemia) 2. spadek liczby płytek krwi
C. Krwotoki i krwiaki wywołane niedostatecznym krzepnięciem krwi 3. spadek liczby erytrocytów
4. wzrost liczby leukocytów

A.
B.
C.

Zadanie 16. (1 pkt)

Układ krążenia Uzupełnij/narysuj wykres, schemat lub tabelę

Mioglobina jest czerwonym barwnikiem mięśni należącym, podobnie jak i hemoglobina, do białek z grupy hemoprotein. Mioglobina zbudowana jest z jednego łańcucha polipeptydowego połączonego z jedną cząsteczką hemu, w odróżnieniu od hemoglobiny, która jest zbudowana z czterech łańcuchów polipeptydowych połączonych z czterema cząsteczkami hemu. Wiąże tlen znacznie mocniej niż hemoglobina, tworząc związek zwany oksymioglobiną. Maksymalne wysycenie tlenem mioglobiny następuje przy wartościach ciśnienia tlenu o wiele niższych, niż dla hemoglobiny.

Na podstawie informacji zawartych w tekście i własnej wiedzy uzupełnij tabelę porównującą hemoglobinę z mioglobiną.

Porównywana cecha Hemoglobina Mioglobina
Liczba łańcuchów polipeptydowych w cząsteczce
Powinowactwo do tlenu (większe / mniejsze)
Nazwa związku powstałego z połączenia z tlenem

Zadanie 17. (1 pkt)

Układ krążenia Zamknięte (np. testowe, prawda/fałsz)

Oceń prawdziwość informacji dotyczących cyklu pracy serca człowieka. Wpisz w odpowiednie miejsca tabeli literę P, jeśli informacja jest prawdziwa, lub literę F, jeśli informacja jest fałszywa.

P/F
1. Zamknięcie zastawek przedsionkowo-komorowych wywołane jest skurczem komór.
2. Zastawki półksiężycowate otwierają się, kiedy ciśnienie w komorach jest niższe niż w tętnicach.
3. Spośród faz cyklu pracy serca (pauza, skurcz przedsionków, skurcz komór) najdłużej trwa skurcz przedsionków.

Zadanie 18. (2 pkt)

Układ kostny i mięśniowy Podaj/wymień

Informacje do rozwiązania zadania 18. i 19.

Krzywizny kręgosłupa człowieka (lordozy i kifozy) kształtują się stopniowo w rozwoju pozazarodkowym, począwszy od czwartego miesiąca życia. Na rysunkach A i B przedstawiono kręgosłup noworodka (A) oraz kręgosłup człowieka dorosłego (B). Cyframi I–IV oznaczono kolejne odcinki kręgosłupa z wyłączeniem odcinka ogonowego.

Uwaga: nie zachowano proporcji wielkości przedstawionych kręgosłupów.

Kręgosłup noworodka i człowieka dorosłego

Na podstawie analizy rysunków porównaj budowę kręgosłupa noworodka z budową kręgosłupa człowieka dorosłego. Podaj jedno podobieństwo i jedną różnicę.

Podobieństwo
Różnica

Zadanie 19. (2 pkt)

Układ kostny i mięśniowy Uzupełnij/narysuj wykres, schemat lub tabelę

Informacje do rozwiązania zadania 18. i 19.

Krzywizny kręgosłupa człowieka (lordozy i kifozy) kształtują się stopniowo w rozwoju pozazarodkowym, począwszy od czwartego miesiąca życia. Na rysunkach A i B przedstawiono kręgosłup noworodka (A) oraz kręgosłup człowieka dorosłego (B). Cyframi I–IV oznaczono kolejne odcinki kręgosłupa z wyłączeniem odcinka ogonowego.

Uwaga: nie zachowano proporcji wielkości przedstawionych kręgosłupów.

Kręgosłup noworodka i człowieka dorosłego

Wypełnij tabelę dotyczącą budowy czterech podstawowych odcinków kręgosłupa człowieka dorosłego.

Odcinek kręgosłupa Nazwa odcinka kręgosłupa Liczba kręgów
I
II
III
IV

Zadanie 20. (2 pkt)

Choroby człowieka Układ nerwowy i narządy zmysłów Podaj/wymień

W siatkówce oka człowieka występują dwa rodzaje komórek receptorowych tzw. fotoreceptorów.

a)Podaj nazwy obu rodzajów komórek receptorowych siatkówki.
b)Określ, na czym polega choroba zwana ślepotą zmierzchową (kurzą ślepotą), i podaj najczęstszą przyczynę jej powstania, wynikającą z błędów żywieniowych.

Zadanie 21. (1 pkt)

Układ nerwowy i narządy zmysłów Podaj/wymień

Narząd równowagi zlokalizowany jest w uchu i odpowiada za odczuwanie oraz utrzymanie równowagi ciała.

Podaj nazwę części ucha i elementu jego budowy, w którym zlokalizowany jest narząd równowagi.

Część ucha
Element budowy ucha

Zadanie 22. (1 pkt)

Układ nerwowy i narządy zmysłów Zamknięte (np. testowe, prawda/fałsz)

Uszkodzenie tej części mózgu powoduje przede wszystkim niezborność koordynacji ruchowej organizmu oraz niezdolność przystosowania siły skurczu mięśni szkieletowych do utrzymania właściwej postawy ciała.

Zaznacz właściwe dokończenie zdania.

Powyższa informacja odnosi się do

  1. móżdżku.
  2. śródmózgowia.
  3. kresomózgowia.
  4. rdzenia przedłużonego.

Zadanie 23. (2 pkt)

Ssaki Zamknięte (np. testowe, prawda/fałsz)

Zaznacz dwie cechy, które wyróżniają człowieka spośród innych ssaków.

  1. Obecność przepony
  2. Wysklepiona stopa
  3. Obecność łożyska
  4. Obecność bródki w części twarzowej czaszki
  5. Oczy skierowane do przodu pozwalające na stereoskopowe widzenie

Zadanie 24. (3 pkt)

Układ immunologiczny Inżynieria i badania genetyczne Podaj i uzasadnij/wyjaśnij

W celu wywołania odporności na drobnoustroje chorobotwórcze lekarze zalecają szczepienia ochronne. Tradycyjna szczepionka zawiera martwe lub żywe drobnoustroje chorobotwórcze, o osłabionej zjadliwości. Najczęściej podawana jest przez iniekcję (w zastrzyku). Rozwój technik inżynierii genetycznej umożliwia zastąpienie szczepionek tradycyjnych, szczepionkami wytwarzanymi w zmodyfikowanych genetycznie roślinach, co ilustruje schemat.

Wytwarzanie szczepionki przez rośliny
a)Uzasadnij, uwzględniając zawartość szczepionki i sposób jej podawania, że opisana szczepionka „biotechnologiczna” jest bezpieczniejsza od szczepionki tradycyjnej.

Zawartość szczepionki

Sposób podawania

b)Podkreśl trzy cechy odporności organizmu, która zostanie wywołana podaniem opisanej szczepionki.

nieswoista,    swoista,    sztuczna,    naturalna,    bierna,    czynna

Zadanie 26. (2 pkt)

Choroby człowieka Dziedziczenie Zamknięte (np. testowe, prawda/fałsz)

Na schemacie przedstawiono sposób dziedziczenia jednej z chorób genetycznych człowieka.

Schemat dziedziczenia
a)Zaznacz nazwę choroby, której sposób dziedziczenia przedstawiono na schemacie.
  1. daltonizm
  2. hemofilia
  3. zespół Downa
  4. fenyloketonuria
b)Zapisz krzyżówkę genetyczną zilustrowaną powyższym schematem oraz zakreśl w niej genotyp chorego dziecka.
Krzyżówka

Zadanie 28. (3 pkt)

Dziedziczenie Podaj/wymień

W komunikacie o zaginięciu mężczyzny między innymi napisano:

Wiek 52 lata, wzrost wysoki (180 cm), sylwetka wysportowana, krótkie włosy blond, oczy jasnoniebieskie. Cechy charakterystyczne – leworęczność oraz szeroka blizna na prawym policzku. Mężczyzna jest chory na hemofilię i wymaga regularnego podawania leków.

a)Wymień trzy cechy podane w opisie tego mężczyzny, które są uwarunkowane genetycznie. Dla każdej z nich określ sposób dziedziczenia, korzystając z informacji w tabeli.
Cecha mężczyzny Sposób dziedziczenia cechy
(autosomalna / sprzężona z płcią)
1.
2.
3.
b)Spośród cech podanych w opisie wymień jedną tzw. cechę ilościową, której dziedziczenie nie zawsze jest zgodne z prawami Mendla.

Zadanie 29. (2 pkt)

Ekologia Podaj/wymień Uzupełnij/narysuj wykres, schemat lub tabelę

Polana śródleśna to środowisko bogate w różne gatunki organizmów. W trawie żyją roślinożerne gryzonie, np. nornik polny, oraz owady, np. koniki polne, na które polują żaby, np. żaba trawna. Można tu spotkać żmiję zygzakowatą, której pokarmem są drobne ssaki i płazy. Na drobne gryzonie poluje także krążący nad polaną myszołów, a w nocy puszczyk zwyczajny.

a)Podaj nazwę zależności międzygatunkowej między żabą trawną a konikiem polnym.
b)Korzystając z tekstu, wpisz w wyznaczone miejsca (1–4) poniższego fragmentu sieci pokarmowej nazwy odpowiednich organizmów, żyjących na polanie śródleśnej.
Sieć pokarmowa

Zadanie 30. (1 pkt)

Wpływ człowieka na środowisko i jego ochrona Podaj i uzasadnij/wyjaśnij

Podczas sesji rady miasta poświęconej poprawie stanu zdrowia mieszkańców jednego z miast w Polsce zaproponowano następujące rozwiązania:

  1. Rozbudowa kanalizacji oraz miejskiej oczyszczalni ścieków.
  2. Obowiązkowa segregacja i recykling odpadów organicznych.
  3. Wybudowanie obwodnicy dla samochodów ciężarowych i tirów.
  4. Rozszerzenie sieci placówek handlowych zajmujących się sprzedażą zdrowej żywności.
  5. Preferencyjne ulgi podatkowe dla firm i mieszkańców domków jednorodzinnych stosujących ogrzewanie gazowe.

Spośród zaproponowanych rozwiązań (1–5) wybierz dwa, które w największym stopniu mogą przyczynić się do ograniczenia zachorowalności na choroby układu oddechowego mieszkańców tego miasta. Wybór krótko uzasadnij.

Rozwiązanie nr i , ponieważ

Zadanie 31. (1 pkt)

Ekologia Podaj i uzasadnij/wyjaśnij

Sposób odżywiania się gąbek wymaga nieustającego filtrowania wody. Organizmy te mogą przefiltrować od 100 do 2000 litrów wody w ciągu doby na 10 cm3 swego ciała. Pochłaniają z niej wapń, krzem, bakterie, cząstki zawiesiny organicznej i niektóre zanieczyszczenia, pod warunkiem, że ich stężenie jest niewysokie i nie przekracza wartości krytycznych dla gąbek.

Na podstawie: J. Grzegorek, E. Jastrzębska, E. Pyłka-Gutowska, Zoologia. Podręcznik. dla LO, Warszawa 1997.

Korzystając z tekstu, uzasadnij pozytywne znaczenie gąbek dla środowiska, w którym żyją.