Biologia - Matura Maj 2018, Poziom podstawowy (Formuła 2007)
Zadanie 1. (1 pkt)
Każdemu z elementów budowy ludzkiego organizmu (A–C) przyporządkuj poziom organizacji budowy odpowiadający temu elementowi (1.–5.).
Elementy budowy
- nerka
- hemoglobina
- mitochondrium
Poziomy organizacji
- makrocząsteczki
- organella komórkowe
- tkanki
- narządy
- układy narządów
A. B. C.
Zadanie 2. (1 pkt)
Na rysunku przedstawiono przekrój poprzeczny przez nabłonek wielowarstwowy stanowiący zewnętrzną powierzchnię skóry.
Oceń, czy poniższe stwierdzenia dotyczące znaczenia przedstawionych cech nabłonka w pełnieniu funkcji ochronnej są prawdziwe. Zaznacz P, jeśli stwierdzenie jest prawdziwe, albo F – jeśli jest fałszywe.
| 1. | Obecność warstwy rozrodczej umożliwia odbudowę złuszczających się górnych warstw nabłonka. | P | F |
| 2. | Ścisłe ułożenie komórek sprawia, że trudniejsze staje się wnikanie do organizmu drobnoustrojów chorobotwórczych. | P | F |
| 3. | Ze względu na obecność warstwy zrogowaciałych komórek zawierających keratynę łatwiejsze okazuje się wydzielanie potu przez skórę. | P | F |
Zadanie 3. (3 pkt)
Jedną z funkcji skóry jest udział w regulacji temperatury ciała organizmu. Na rysunku przedstawiono przekrój poprzeczny przez skórę człowieka. Numerami 1 i 2 oznaczono gruczoły występujące w skórze.
| a) | Określ, który z gruczołów – 1 czy 2 – uczestniczy w regulacji temperatury ciała człowieka. Podaj nazwę tego gruczołu i opisz jego rolę w procesie termoregulacji. |
Numer gruczołu: Nazwa gruczołu:
Rola w termoregulacji:
| b) | Uzupełnij poniższe zdanie tak, aby zawierało informacje prawdziwe. Podkreśl w każdym nawiasie właściwe określenie. |
Organizm jest chroniony przed przegrzaniem dzięki (zwężaniu / rozszerzaniu) naczyń krwionośnych w skórze, co powoduje, że krew (może oddać nadmiar ciepła / nie traci ciepła) do otoczenia.
Zadanie 4. (3 pkt)
Jedną z chorób kości jest osteoporoza, należąca do grupy chorób, w których duże znaczenie
ma stosowana przez człowieka dieta.
Na rysunkach przedstawiono przekrój przez kość kobiet w różnym wieku. Jasnym kolorem
oznaczono beleczki kostne, ciemnym – przestrzeń pomiędzy beleczkami kostnymi.
| a) | Na podstawie rysunków określ, na czym polega zmiana struktury kości spowodowana osteoporozą i podaj tego przyczynę. |
| b) | Zaznacz poprawne dokończenie poniższego zdania. |
Dieta chroniąca organizm przed osteoporozą powinna uwzględniać pokarmy bogate w
- magnez i witaminę B.
- fosfor i witaminę A.
- wapń i witaminę D.
- cynk i witaminę C.
| c) | Wyjaśnij, dlaczego zagrożenie osteoporozą u kobiet wzrasta wraz z ich wiekiem. W odpowiedzi uwzględnij nazwę i rolę hormonów zmniejszających ryzyko wystąpienia choroby. |
Zadanie 5. (2 pkt)
Na rysunku przedstawiono szkielet człowieka, na którym literami A–C oznaczono wybrane połączenia stawowe.
Uzupełnij tabelę, w której opiszesz połączenia stawowe wskazane na rysunku. Wpisz właściwe informacje w odpowiednie komórki tabeli.
| Nazwa stawu | Typ stawu (zawiasowy / obrotowy / kulisty* / zawiasowo-obrotowy*) |
Zakres ruchu (w jednej płaszczyźnie / w wielu płaszczyznach) |
|
|---|---|---|---|
| A. | |||
| B. | |||
| C. |
*Zmodyfikowano oryginalną treść zadania od CKE poprzez dodanie dwóch dodatkowych opcji dla kolumny "Typ stawu".
Zadanie 6. (2 pkt)
Na rysunku przedstawiono mięśnie szkieletowe i kości, biorące udział przy zginaniu kończyny górnej w stawie łokciowym.
| a) | Na podstawie rysunku podaj, który z mięśni – A czy B – uczestniczy w ruchu przedramienia przedstawionym na rysunku i podaj nazwę tego mięśnia. |
Oznaczenie mięśnia: Nazwa mięśnia:
| b) | Oceń, czy poniższe informacje dotyczące funkcjonowania układu ruchu człowieka są prawdziwe. Zaznacz P, jeśli informacja jest prawdziwa, albo F – jeśli jest fałszywa. |
| 1. | Kości, które są miejscem przyczepu mięśni szkieletowych, stanowią czynną część układu ruchu człowieka. | P | F |
| 2. | Mięśnie powodujące zginanie i prostowanie kończyny współpracują parami, dzięki czemu powodują ruchy sobie przeciwstawne. | P | F |
| 3. | Do pracy wszystkich rodzajów mięśni niezbędna jest energia, głównie pochodząca bezpośrednio z ATP. | P | F |
Zadanie 7. (3 pkt)
Na rysunku A przedstawiono budowę układu pokarmowego człowieka, na rysunku B – struktury związane z wchłanianiem substancji pokarmowych.
| a) | Określ, w jaki sposób na proces trawienia w układzie pokarmowym człowieka wpływa wątroba. |
| b) | Podaj nazwę struktur przedstawionych na rysunku B oraz ich lokalizację w przewodzie pokarmowym człowieka i określ znaczenie tych struktur dla funkcjonowania tego odcinka przewodu pokarmowego. |
Nazwa: Lokalizacja:
Znaczenie:
Zadanie 8. (2 pkt)
Trawienie określonych składników zawartych w pobranym pokarmie odbywa się w różnych odcinkach przewodu pokarmowego, zależnie od warunków i enzymów występujących w tych odcinkach, umożliwiających przebieg tego procesu.
| a) | Uzupełnij poniższy schemat tak, aby prawidłowo ilustrował etapy trawienia skrobi. Wpisz w wyznaczone miejsca właściwe nazwy, wybrane spośród wymienionych. |
maltoza glukoza amylaza maltaza dekstryny
| b) | Uzupełnij poniższe zdania, opisujące trawienie białek w przewodzie pokarmowym człowieka. Wpisz w wyznaczone miejsca właściwe nazwy, wybrane spośród wymienionych. |
jama ustna wątroba dwunastnica żołądek jelito grube trzustka
Trawienie białek zostaje zapoczątkowane w , gdzie
wydzielany jest nieaktywny proenzym przekształcany następnie pod wpływem kwasu solnego
w postać aktywną enzymu trawiącego białka – pepsynę.
Dalszy proces trawienia białek zachodzi w pod wpływem enzymów wydzielanych do tego odcinka przewodu pokarmowego przez .
Zadanie 9. (1 pkt)
Prowadzono obserwację zmian zabarwienia zawartości trzech probówek o jednakowej objętości roztworu wodnego zawierającego: taką samą ilość kleiku skrobiowego, enzymu trawiącego skrobię oraz odczynnika wykrywającego skrobię. Roztwory w poszczególnych probówkach różniły się odczynem:
- w probówce 1. – roztwór zakwaszono do wartości pH = 4
- w probówce 2. – roztwór zalkalizowano do wartości pH = 10
- w probówce 3. – roztwór pozostawiono bez zmian (pH = 7).
Wszystkie probówki umieszczono w temperaturze ok. 37°C.
Określ, jaki był cel prowadzonej obserwacji.
Zadanie 10. (1 pkt)
W organizmie zdrowego człowieka, po zjedzeniu pokarmu bogatego w cukry, stężenie glukozy we krwi (zawierającej wchłonięte produkty trawienia) transportowanej żyłą wrotną ze ściany jelita do wątroby jest wysokie. We krwi wypływającej z wątroby żyłą wątrobową stężenie glukozy jest dużo niższe.
Podaj przyczynę różnicy poziomu glukozy we krwi w żyle wrotnej i w żyle wątrobowej.
Zadanie 11. (2 pkt)
W wentylacji płuc wyróżnia się fazę czynną (wdech) i fazę bierną (wydech). Na rysunkach przedstawiono widok klatki piersiowej z boku podczas wdechu i podczas wydechu.
| a) | Podaj nazwę mięśnia oznaczonego na rysunkach literą X. |
| b) | Oceń, czy poniższe informacje opisujące zjawiska zachodzące podczas wdechu i wydechu są prawdziwe. Zaznacz P, jeśli informacja jest prawdziwa, albo F – jeśli jest fałszywa. |
| 1. | Wzrost objętości klatki piersiowej podczas wdechu skutkuje zmniejszeniem ciśnienia w płucach, czego skutkiem jest zasysanie powietrza do płuc. | P | F |
| 2. | Skurcz mięśni międzyżebrowych zewnętrznych i rozluźnienie mięśnia X skutkuje zwiększeniem objętości klatki piersiowej. | P | F |
| 3. | W czasie wdechu i wydechu zmiany objętości płuc zależą od zmian objętości klatki piersiowej. | P | F |
Zadanie 12. (2 pkt)
W układzie krwionośnym człowieka występują trzy rodzaje naczyń krwionośnych: tętnice, żyły i naczynia włosowate. Poniżej przedstawiono zdjęcie preparatu przekroju poprzecznego żyły i tętnicy.
| a) | Porównaj cechy głównych żył i tętnic – wpisz w odpowiednie komórki tabeli właściwe określenia, wybrane spośród podanych w nawiasach. |
| Cechy naczyń | Żyły | Tętnice |
|---|---|---|
| ściany naczyń (grube i elastyczne / cienkie i wiotkie) |
||
| obecność zastawek (obecne / brak) |
||
| kierunek transportu krwi (z tkanek do serca / z serca do tkanek) |
||
| ciśnienie krwi (niskie / wysokie) |
| b) | Podaj przykład funkcji, jaką pełnią włosowate naczynia krwionośne. |
Zadanie 13. (2 pkt)
| a) | Uzupełnij schemat – w prostokątach oznaczonych numerami 1.–3. wpisz odpowiednio: elementy morfotyczne krwi człowieka oraz składnik chemiczny osocza. |
| b) | Określ funkcję, jaką pełnią w organizmie krwinki czerwone i płytki krwi. |
Krwinki czerwone:
Płytki krwi:
Zadanie 14. (1 pkt)
Układ wydalniczy usuwa z organizmu zbędne i szkodliwe substancje, w tym – końcowe produkty przemiany materii.
Zaznacz poprawne dokończenie poniższego zdania.
Substancjami wydalanymi przez układ wydalniczy zdrowego człowieka są:
- kwas mlekowy, mocznik, hormony.
- mocznik, nadmiar soli, trucizny.
- dwucukry, mocznik, woda.
- białka, mocznik, liczne leki.
Zadanie 15. (2 pkt)
Mechanizm powstawania odruchów bezwarunkowych i warunkowych u człowieka jest taki sam jak u innych ssaków. Na rysunku A przedstawiono schemat łuku odruchowego, na rysunku B – przebieg i wyniki doświadczenia dotyczącego wykształcania odruchów u psa.
| a) | Na podstawie analizy rysunku A podaj nazwy neuronów, których ciała komórek oznaczono numerami 1 i 3. |
1. 3.
| b) | Na podstawie analizy rysunku B oceń, czy informacje dotyczące odruchów są prawdziwe. Zaznacz P, jeśli informacja jest prawdziwa, albo F – jeśli jest fałszywa. |
| 1. | Odruch bezwarunkowy jest wyzwalany przez dowolny bodziec. | P | F |
| 2. | W procesie wykształcania odruchu warunkowego bodziec warunkowy i bezwarunkowy muszą być skorelowane w czasie. | P | F |
| 3. | W odruchu warunkowym bodziec pierwotnie obojętny ulega wzmocnieniu i staje się bodźcem wyzwalającym reakcję odruchową. | P | F |
Zadanie 16. (1 pkt)
Przyczyną wielu schorzeń człowieka jest stres. Pod wpływem kortyzolu, który w chronicznym stresie jest produkowany niemal bez przerwy, zmniejsza się liczba białych ciałek krwi oraz zdolność organizmu do wytwarzania przeciwciał.
Wykaż związek między opisanym w tekście działaniem kortyzolu w chronicznym stresie a zwiększoną zapadalnością ludzi, znajdujących się pod jego wpływem, na różnego rodzaju infekcje.
Zadanie 17. (2 pkt)
Na poniższych rysunkach (A i B) zilustrowano dwa sposoby uzyskiwania odporności na określone patogeny.
| a) | Spośród poniższych określeń wybierz po dwa, które poprawnie opiszą nabytą odporność na określone patogeny w przypadku przedstawionym na rysunku A i w przypadku przedstawionym na rysunku B. |
Uwaga: To samo określenie może zostać wybrane dwukrotnie.
bierna naturalna swoista sztuczna nieswoista
A.: B.:
| b) | Wyjaśnij, na czym polega różnica w nabywaniu odporności w przypadku przedstawionym na rysunku A i w przypadku przedstawionym na rysunku B. |
Zadanie 18. (3 pkt)
Insulina jest hormonem białkowym (peptydowym) wytwarzanym przez organizm człowieka, regulującym poziom cukru we krwi. Niedobór tego hormonu prowadzi do cukrzycy, a ta – do zaburzenia pracy wielu narządów. Insulinę jako substancję leczniczą pozyskiwano dawniej z organizmów zwierząt hodowlanych. Ta insulina nieco różni się składem aminokwasowym od insuliny ludzkiej. Obecnie insulina jest produkowana biotechnologicznie przez pałeczki okrężnicy (bakterie) zmodyfikowane technikami inżynierii genetycznej poprzez wprowadzenie do nich genu ludzkiej insuliny.
| a) | Podaj nazwę narządu, którego komórki wytwarzają insulinę, oraz jej rolę w regulacji poziomu cukru w organizmie człowieka. |
Nazwa narządu:
Rola insuliny:
| b) | Na podstawie tekstu i własnej wiedzy sformułuj argument potwierdzający korzyści dla człowieka wynikające ze stosowania insuliny pochodzenia biotechnologicznego, w porównaniu z insuliną odzwierzęcą. |
| c) | Wyjaśnij, dlaczego insulina nie może być stosowana jako lek – doustnie. W odpowiedzi odnieś się do jej właściwości chemicznych. |
Zadanie 19. (1 pkt)
Na wykresie przedstawiono proporcjonalny udział rozmiarów poszczególnych części ciała w stosunku do rozmiarów całego ciała człowieka w różnych fazach jego rozwoju osobniczego.
Na podstawie wykresu określ tendencję zmian proporcji głowy do reszty ciała człowieka w trakcie jego rozwoju osobniczego.
Zadanie 20. (1 pkt)
Na rysunku przedstawiono parę chromosomów homologicznych z allelami dwóch genów w komórce diploidalnej, będącej komórką macierzystą gamet.
Spośród wymienionych poniżej genotypów gamet wybierz i zaznacz ten, który nie może być wynikiem prawidłowego podziału mejotycznego przedstawionej komórki. Odpowiedź uzasadnij.
I. aB II. Aa III. Ab IV. ab
Uzasadnienie:
Zadanie 21. (3 pkt)
Na rysunku przedstawiono fragmenty cząsteczek dwóch rodzajów kwasów nukleinowych i występujące w nich zasady azotowe.
| a) | Podaj nazwy kwasów nukleinowych – I i II – przedstawionych na rysunku. |
I. II.
| b) | Na podstawie rysunku podaj jedną, widoczną na rysunkach, różnicę w strukturze i jedną różnicę w składzie chemicznym kwasów nukleinowych I i II. W odpowiedzi uwzględnij budowę obu kwasów nukleinowych. |
Struktura:
Skład chemiczny:
Zadanie 22. (1 pkt)
Oceń, czy poniższe zdanie jest prawdziwe. Odpowiedź uzasadnij, przedstawiając odpowiednie obliczenia.
Odcinek mRNA kodujący polipeptyd zbudowany z 45 aminokwasów składa się ze 120 nukleotydów.
Zadanie 23. (3 pkt)
Jedną z częściej występujących chorób genetycznych człowieka jest mukowiscydoza – choroba jednogenowa, warunkowana przez nieprawidłowy, recesywny allel a genu znajdującego się na autosomie. Rodzicom, z których matka była chora na mukowiscydozę a ojciec był zdrowy, urodziło się troje dzieci: jedno chore i dwoje zdrowych.
| a) | Zapisz genotypy obojga rodziców. |
Genotyp matki: Genotyp ojca:
| b) | Zapisz krzyżówkę genetyczną i na jej podstawie określ prawdopodobieństwo, że kolejne dziecko tych rodziców będzie chore na mukowiscydozę. |
Prawdopodobieństwo (%):
Zadanie 24. (1 pkt)
Zależnie od przyczyny wyróżnia się różne rodzaje chorób człowieka, np.: choroby zakaźne, choroby o podłożu genetycznym czy alergicznym.
Spośród wymienionych nazw chorób człowieka wybierz i podkreśl wszystkie te, które są skutkiem mutacji.
mononukleoza zakaźna zespół Downa katar sienny gruźlica fenyloketonuria
Zadanie 25. (2 pkt)
Nadobnica alpejska (Rosalia alpina) to chrząszcz, który do przetrwania potrzebuje starych pni buków, w których samica składa jaja. Według danych monitoringowych nawet 75% osobników lokalnej populacji wybiera na siedlisko życia składowane drewno bukowe, pozyskane z wycinki lasu. Drewno z larwami jest wywożone z lasu i wykorzystywane np. do produkcji węgla drzewnego. Rozwój larw żerujących w martwym drewnie trwa od 2 do 4 lat. Dorosłe osobniki pojawiają się od czerwca do początków września i żyją krótko, żywiąc się sporadycznie, np. sokiem wyciekającym ze zranionych drzew. Larwy nadobnicy są zjadane m.in. przez dzięcioły.
| a) | Określ zmianę, jakiej uległa populacja nadobnicy alpejskiej w Polsce w ostatnim czasie. Uwzględnij liczebność i zasięg występowania tego owada. |
| b) | Określ, czy nieskładowanie uzyskanego drewna bukowego w lesie w okresie letnim mogłoby wpłynąć na populację nadobnicy alpejskiej korzystnie, czy – niekorzystnie. Odpowiedź uzasadnij, odnosząc się do jej cyklu rozwojowego. |
Zadanie 26. (2 pkt)
Nadobnica alpejska (Rosalia alpina) to chrząszcz, który do przetrwania potrzebuje starych pni buków, w których samica składa jaja. Według danych monitoringowych nawet 75% osobników lokalnej populacji wybiera na siedlisko życia składowane drewno bukowe, pozyskane z wycinki lasu. Drewno z larwami jest wywożone z lasu i wykorzystywane np. do produkcji węgla drzewnego. Rozwój larw żerujących w martwym drewnie trwa od 2 do 4 lat. Dorosłe osobniki pojawiają się od czerwca do początków września i żyją krótko, żywiąc się sporadycznie, np. sokiem wyciekającym ze zranionych drzew. Larwy nadobnicy są zjadane m.in. przez dzięcioły.
| a) | Podaj nazwę poziomu troficznego, do którego należy zaliczyć nadobnicę alpejską. |
| b) | Podaj nazwę zależności międzygatunkowej między dzięciołem a nadobnicą alpejską. |
Zadanie 27. (2 pkt)
DDT (dichlorodifenylotrichloroetan), który stosowano w walce z owadami w latach
40.–60. ubiegłego wieku, jest substancją bardzo trwałą, a produkty jego rozpadu, które mają
podobne właściwości, np. DDD (dichlorodifenylodichloroetan), są jeszcze bardziej trwałe.
Te substancje odkładają się w tkance tłuszczowej zwierząt. Obecnie DDT stosowane jest
głównie na terenie występowania malarii. DDT nie jest szkodliwy dla człowieka w dawkach
stosowanych przy opryskach przeciw owadom. Jednak długotrwałe jego działanie
na organizm ludzki może skutkować obniżoną płodnością, np. mniejszą żywotnością
plemników albo większą częstością poronień.
Na schemacie przedstawiono piramidę biomasy w jeziorze, w którym w latach 50.
XX wieku do zwalczania larw komarów stosowano DDD.
| a) | Zaznacz poprawne dokończenie poniższego zdania. |
Stężenie DDD było największe w ciałach
- roślin wodnych.
- ryb drapieżnych.
- ptaków drapieżnych.
- ryb roślinożernych.
| b) | Na podstawie przedstawionych informacji wyjaśnij, dlaczego stosowanie DDT do zwalczania malarii, oprócz korzyści wynikających ze zmniejszenia śmiertelności z powodu tej choroby, może być groźne dla zdrowia człowieka. |
