Biologia - Matura Maj 2014, Poziom podstawowy (Formuła 2007)
Zadanie 1. (2 pkt)
Wapń jest pierwiastkiem niezbędnym do prawidłowego rozwoju i funkcjonowania organizmu człowieka.
Spośród podanych procesów wybierz dwa, które ulegają zaburzeniom przy niedoborze wapnia w organizmie.
- skurcz mięśnia
- krzepnięcie krwi
- biosynteza białka
- wytwarzanie hormonów tarczycy
- powielanie informacji genetycznej
Zadanie 2. (1 pkt)
Na schemacie przedstawiono budowę chemiczną dwóch nukleotydów.
Zapisz, który z nukleotydów (A czy B) pełni funkcję przenośnika energii w komórce. Odpowiedź uzasadnij.
Nukleotyd
Uzasadnienie
Zadanie 3. (2 pkt)
Każdej z wymienionych tkanek przyporządkuj jedno miejsce jej występowania w organizmie człowieka.
| Tkanka | Występowanie |
|---|---|
| A. nabłonek rzęskowy | 1. pęcherzyk płucny |
| B. nabłonek jednowarstwowy płaski | 2. więzadło stawowe |
| C. tkanka łączna włóknista | 3. małżowina uszna |
| D. chrząstka sprężysta | 4. pęcherz moczowy |
| 5. jajowód |
A.
B.
C.
D.
Zadanie 4. (1 pkt)
Oceń prawdziwość informacji dotyczących cyklu pracy serca. Wpisz w prawej kolumnie tabeli literę P, jeżeli zdanie jest prawdziwe, lub literę F, jeśli zdanie jest fałszywe.
| P/F | ||
|---|---|---|
| 1. | Podczas skurczu przedsionków krew jest wtłaczana do komór, a zastawki półksiężycowate pozostają w tym czasie zamknięte. | |
| 2. | Kurczące się ściany komór podnoszą ciśnienie krwi w ich wnętrzu, co skutkuje zamknięciem zastawek przedsionkowo-komorowych w sercu. | |
| 3. | Skurcz prawej komory powoduje tłoczenie krwi do aorty, a skurcz lewej komory wypycha krew do tętnic płucnych. |
Zadanie 5. (2 pkt)
W celu ustalenia grupy krwi pacjenta dodano próbki jego krwi do surowicy krwi grupy A oraz do surowicy krwi grupy B. W obydwu zestawach zaszła aglutynacja krwinek.
Określ, jaką grupę krwi miał pacjent. Wyjaśnij wynik badania, uwzględniając obecność przeciwciał w zastosowanych surowicach.
Grupa krwi pacjenta
Wyjaśnienie
Zadanie 6. (2 pkt)
Limfa (chłonka) powstaje jako przesącz z włosowatych naczyń krwionośnych do przestrzeni międzykomórkowych i trafia do naczyń tworzących układ limfatyczny. Swoim składem jest więc zbliżona do osocza krwi, choć w odróżnieniu od niego zawiera nieco większy procent tłuszczu. Wśród elementów morfotycznych zdecydowaną większość stanowią limfocyty.
Na podstawie powyższego tekstu wymień dwie funkcje, które limfa pełni w organizmie człowieka.
Zadanie 7. (1 pkt)
Oceń prawdziwość informacji dotyczących budowy i działania układu oddechowego człowieka. Wpisz w prawej kolumnie tabeli literę P, jeżeli zdanie jest prawdziwe, lub literę F, jeśli zdanie jest fałszywe.
| P/F | ||
|---|---|---|
| 1. | Krtań jest narządem wchodzącym w skład układu oddechowego i pokarmowego. | |
| 2. | Tchawica stanowi fragment dróg oddechowych i jest jednocześnie narządem głosu. | |
| 3. | Przepona, kurcząc się, opuszcza się w dół, co skutkuje zwiększeniem pojemności klatki piersiowej. |
Zadanie 8. (1 pkt)
W paleniu biernym mamy do czynienia ze strumieniem bocznym, czyli wydobywającym się z tlącego papierosa dymem, który zawiera najwięcej substancji toksycznych i nie jest oczyszczany przez filtr papierosowy. W dymie bocznym znajduje się 3–5 razy więcej tlenku węgla (czadu), 2–3 razy więcej nikotyny i 3–4 razy więcej substancji rakotwórczych niż w dymie głównym. U dzieci bierne palenie jest przyczyną częstszych zachorowań na zapalenia płuc i oskrzeli oraz zwiększa ryzyko zachorowania na astmę. Z badań Światowej Organizacji Zdrowia wynika, że częste przebywanie w dymie tytoniowym powoduje u dzieci i nastolatków pogorszenie wykonywania wielu czynności umysłowych, takich jak czytanie, rozwiązywanie zadań matematycznych, logiczne myślenie i rozumowanie.
Na podstawie: www.knowmore.pl
Na podstawie przedstawionych informacji wyjaśnij, dlaczego bierne palenie powoduje u ludzi pogorszenie wykonywania czynności umysłowych.
Zadanie 9. (3 pkt)
W aptekach dostępne są bez recepty różnego rodzaju preparaty lecznicze podnoszące odporność, zwane immunostymulatorami. Przeważnie zawierają substancje pochodzenia roślinnego, np. z aloesu, jeżówki czy żeń-szenia. Istotą działania immunostymulatorów jest pobudzenie i wzmocnienie odporności organizmu na infekcje wirusowe i bakteryjne. Pod wpływem tych substancji obserwuje się wzrost aktywności komórek układu odpornościowego – granulocytów obojętnochłonnych oraz makrofagów, zdolnych do bezpośredniego niszczenia drobnoustrojów chorobotwórczych.
| a) | Na podstawie przedstawionych informacji zaznacz rodzaj odporności, którą opisane preparaty pobudzają w organizmie człowieka. |
- odporność swoista
- odporność nieswoista
- odporność swoista i nieswoista
| b) | Uzasadnij, podając dwa argumenty, że takie preparaty powinno się stosować po konsultacji z lekarzem, chociaż są one dostępne bez recepty. |
Zadanie 10. (2 pkt)
W tabeli przedstawiono prędkość przewodzenia impulsów przez włókna nerwowe rdzenne (z osłonką mielinową) o różnej średnicy aksonów.
| Średnica aksonu [μm] | 2–5 | 3–6 | 5–12 | 12–20 |
| Prędkość przewodzenia impulsów [m/s] | 12–30 | 15–30 | 30–70 | 70–120 |
| a) | Na podstawie przedstawionych danych sformułuj wniosek określający zależność między prędkością przewodzenia impulsów nerwowych a średnicą aksonu. |
| b) | Określ, czy włókna nerwowe rdzenne (mające osłonkę mielinową) przewodzą impulsy wolniej, czy – szybciej niż włókna nagie (nieposiadające osłonek). Odpowiedź uzasadnij. |
Zadanie 11. (2 pkt)
Za ruchy kończyny dolnej w stawie kolanowym odpowiedzialne są mięśnie antagonistyczne, których lokalizację przedstawiono na rysunku A (widok kończyny od przodu) i B (widok kończyny od tyłu).
| a) | Określ, który z mięśni przedstawionych na rysunkach A i B, kurcząc się, powoduje ruch kończyny dolnej przedstawiony na rysunku C. |
| b) | Zaznacz poprawne dokończenie poniższego zdania. |
Mięsień, którego skurcz wywołuje ruch kończyny przedstawiony na rysunku C, pełni funkcję
- zginacza
- prostownika
- odwodziciela
- przywodziciela
Zadanie 12. (2 pkt)
Informacje do zadania 12. i 13.
W organizmie człowieka na regulację gospodarki węglowodanowej wpływają dwa przeciwstawnie działające hormony: insulina i glukagon.
W tabeli zamieszczono wyniki pomiaru stężenia insuliny i glukagonu podczas intensywnego wysiłku fizycznego.
| Czas od rozpoczęcia ćwiczeń fizycznych (godziny) |
Stężenie hormonów we krwi (pmol/l) | |
|---|---|---|
| insulina | glukagon | |
| 0 | 450 | 110 |
| 1 | 375 | 125 |
| 2 | 260 | 150 |
| 3 | 210 | 240 |
| 4 | 180 | 450 |
Na podstawie danych z tabeli narysuj wykres liniowy, ilustrujący poziom stężenia insuliny i glukagonu we krwi, w kolejnych godzinach ćwiczeń fizycznych. Zastosuj jeden układ współrzędnych.
Zadanie 13. (1 pkt)
Informacje do zadania 12. i 13.
W organizmie człowieka na regulację gospodarki węglowodanowej wpływają dwa przeciwstawnie działające hormony: insulina i glukagon.
W tabeli zamieszczono wyniki pomiaru stężenia insuliny i glukagonu podczas intensywnego wysiłku fizycznego.
| Czas od rozpoczęcia ćwiczeń fizycznych (godziny) |
Stężenie hormonów we krwi (pmol/l) | |
|---|---|---|
| insulina | glukagon | |
| 0 | 450 | 110 |
| 1 | 375 | 125 |
| 2 | 260 | 150 |
| 3 | 210 | 240 |
| 4 | 180 | 450 |
Wyjaśnij, dlaczego podczas wysiłku fizycznego zwiększa się wydzielanie glukagonu do krwi.
Zadanie 14. (2 pkt)
Wazopresyna, czyli hormon antydiuretyczny (ADH) produkowany przez podwzgórze i uwalniany z tylnego płata przysadki mózgowej, jest ważnym regulatorem bilansu wodnego w organizmie człowieka.
Na schemacie przedstawiono mechanizm hormonalnej regulacji zawartości wody w organizmie człowieka.
| a) | Do miejsc oznaczonych na schemacie literami A i B przyporządkuj określenia odpowiadające wydzielaniu ADH – zwiększone, zmniejszone – i zapisz je poniżej. |
A.
B.
| b) | Podaj, jakie objawy wywoła niedobór hormonu ADH, spowodowany uszkodzeniem komórek tylnego płata przysadki. |
Zadanie 15. (1 pkt)
Funkcjonowanie organizmu człowieka jest możliwe dzięki współdziałaniu układów i narządów, czego przykładem może być współpraca układu krwionośnego i wydalniczego. Krew dostarcza do nerek tlen i składniki odżywcze niezbędne do uzyskania energii, koniecznej dla zachodzących tam procesów, natomiast w nerkach wytwarzany jest hormon erytropoetyna, którego wydzielanie się zwiększa, gdy we krwi znajduje się zbyt mało tlenu.
Uzasadnij, podając inny niż w tekście argument, że układ krwionośny i wydalniczy współdziałają w organizmie człowieka.
Zadanie 16. (1 pkt)
Akomodacja oka jest związana ze zmianą krzywizny soczewki. Soczewka oka może stawać się bardziej płaska lub bardziej kulista, a jej zdolność skupiania promieni świetlnych może się zmniejszać lub zwiększać.
Określ, w jaki sposób zmienia się kształt soczewki podczas przenoszenia wzroku z przedmiotów bliskich na przedmioty odległe.
Zadanie 17. (1 pkt)
Uporządkuj we właściwej kolejności wymienione poniżej etapy powstawania wrażeń słuchowych. Wpisz w tabelę numery 2–5.
| Etap | Numer |
|---|---|
| Drganie błony okienka owalnego oraz drganie płynu wypełniającego wnętrze ślimaka. | |
| Ruchy rzęsek komórek narządu Cortiego i powstanie impulsu nerwowego. | |
| Przenoszenie drgań błony bębenkowej na drgania kosteczek słuchowych. | |
| Przewodzenie fali dźwiękowej przez przewód słuchowy. | 1 |
| Dotarcie impulsów nerwowych do ośrodka słuchu. |
Zadanie 18. (3 pkt)
Jelito cienkie jest najdłuższym odcinkiem przewodu pokarmowego człowieka. Treść pokarmowa docierająca do jelita cienkiego jest w nim przesuwana i w tym czasie podlega procesom trawienia chemicznego, a strawione składniki pokarmowe są wchłaniane do nabłonka jelita, skąd są przekazywane do naczyń krwionośnych lub limfatycznych.
Podaj po jednym przykładzie cech budowy jelita, które są przystosowaniem do:
- przesuwania treści pokarmowej ,
- trawienia pokarmu ,
- wchłaniania strawionych składników pokarmowych .
Zadanie 19. (2 pkt)
Tłuszcze, które są nierozpuszczalne w wodzie, krążą we krwi człowieka w postaci związanej z białkami jako lipoproteiny. Do najważniejszych lipoprotein biorących udział w transporcie cholesterolu w naszym organizmie należą lipoproteiny o wysokiej gęstości (HDL), określane mianem „dobrego cholesterolu”, i lipoproteiny o niskiej gęstości (LDL), zwane „złym cholesterolem”.
Na schemacie przedstawiono dwa modele (X i Y) lipoprotein transportujących cholesterol w obwodowych naczyniach krwionośnych.
| a) | Określ, który z przedstawionych na schemacie modeli lipoprotein (X czy Y), jest ilustracją HDL. Odpowiedź uzasadnij. |
| b) | Podaj przykład zalecenia dotyczącego sposobu odżywiania się dla osoby, u której stwierdzono podwyższony poziom LDL i zbyt niski poziom HDL we krwi. |
Zadanie 20. (2 pkt)
Fenyloketonuria to choroba genetyczna, która może prowadzić do głębokiego upośledzenia umysłowego na skutek gromadzenia się w organizmie fenyloalaniny i pośrednich produktów jej rozkładu. Aby wykryć to schorzenie, jeszcze do niedawna przeprowadzano prosty i tani test Guthriego. Na krążek bibuły pobierano kroplę krwi noworodka, następnie krążki z wysuszoną krwią umieszczano na płytce agarowej z pożywką, która nie zawierała fenyloalaniny. Na takich płytkach hodowano szczep laseczki siennej Bacillus subtilis, bezwzględnie wymagający fenyloalaniny do wzrostu.
| a) | Na podstawie powyższych informacji ustal, na którym krążku bibuły (A czy B) znajduje się kropla krwi dziecka chorego na fenyloketonurię. Odpowiedź uzasadnij. |
| b) | Podaj przykład postępowania, dzięki któremu osoby chore na fenyloketonurię mogą uniknąć groźnych konsekwencji tej choroby. |
Zadanie 21. (1 pkt)
Oceń prawdziwość informacji dotyczących witamin. Wpisz w prawej kolumnie tabeli literę P, jeśli zdanie jest prawdziwe, lub literę F, jeśli zdanie jest fałszywe.
| P/F | ||
|---|---|---|
| 1. | Witamina A jest niezbędna do syntezy barwnika wzrokowego. | |
| 2. | Wchłanianie witamin A, D, E i K może być zwiększone przez obecność tłuszczów w pokarmie. | |
| 3. | Kuracja antybiotykiem może spowodować niedobory witaminy C. |
Zadanie 22. (2 pkt)
Nadciśnienie tętnicze jest chorobą przewlekłą, w której ciśnienie krwi w spoczynku przekracza wartości graniczne uznane za prawidłowe. Zmiana stylu życia może obniżać wartości ciśnienia tętniczego u osób z ciśnieniem podwyższonym i zapobiegać rozwojowi choroby u osób, które mają do niej skłonności uwarunkowane genetycznie. W leczeniu i profilaktyce choroby nadciśnieniowej zaleca się normalizację masy ciała oraz przestrzeganie odpowiedniej diety.
Spośród podanych zaleceń żywieniowych wybierz dwa, które mogą zmniejszyć ryzyko rozwoju nadciśnienia tętniczego.
Zaleca się ograniczyć
- ilość spożywanej soli kuchennej (NaCl).
- spożycie pokarmów bogatych w błonnik.
- spożycie produktów bogatych w witaminy, zwłaszcza witaminę C.
- spożycie produktów bogatych w tłuszcze nasycone, zwłaszcza wędlin.
- spożycie pokarmów mlecznych, bogatych w związki wapnia i magnezu.
Zadanie 23. (2 pkt)
Każdy rodzaj cząsteczki tRNA ma zdolność przyłączania określonego aminokwasu i dzięki sekwencji trzech nukleotydów zwanej antykodonem rozpoznaje komplementarny dla niego kodon w mRNA.
Na schemacie przedstawiono fragment nici mRNA oraz trzy cząsteczki tRNA (A–C), przenoszące aminokwasy zapisane w tym fragmencie (te cząsteczki ułożono w sposób przypadkowy). Strzałką oznaczono kierunek odczytu informacji genetycznej. W tabeli zamieszczono fragment kodu genetycznego.
| a) | Ustal, jaka będzie kolejność tRNA, oznaczonych literami A, B i C, przyłączanych w procesie syntezy białka na matrycy mRNA o podanej sekwencji nukleotydów. |
Kolejność tRNA
| b) | Na podstawie tabeli z fragmentem kodu genetycznego zapisz nazwy kolejnych aminokwasów (oznaczonych na schemacie literami X, Y, Z) w powstałym trójpeptydzie. |
Zadanie 24. (2 pkt)
W układzie grupowym krwi Rh wyróżnia się dwie grupy krwi: Rh+ (obecność w błonie krwinek aglutynogenu D) i Rh- (brak aglutynogenu D w błonach krwinek). Czynnik D dziedziczy się jednogenowo i autosomalnie.
W tabeli przedstawiono różne zestawy genotypów rodziców. Allel warunkujący obecność aglutynogenu grupy krwi Rh+ oznaczono literą D, natomiast literą d – allel warunkujący jego brak.
| Matka | Ojciec | |
|---|---|---|
| A | Dd | Dd |
| B | dd | DD |
| C | DD | dd |
| D | dd | Dd |
| E | Dd | dd |
| a) | Podaj oznaczenie literowe przypadku (A–E), w którym prawdopodobieństwo wystąpienia konfliktu serologicznego między organizmem matki i dziecka wynosi 100%. |
| b) | Wypisz wszystkie oznaczenia literowe tych przypadków (A–E), w których na pewno nie może wystąpić konflikt serologiczny między organizmem matki i dziecka. |
Zadanie 25. (3 pkt)
Na schemacie przedstawiono dziedziczenie daltonizmu w pewnej rodzinie.
| a) | Zapisz genotypy osób oznaczonych na schemacie numerami 1–3, stosując symbole literowe D i d na oznaczenie alleli genu odpowiedzialnego za rozróżnianie kolorów. |
| b) | Określ, na podstawie krzyżówki genetycznej, prawdopodobieństwo (w %), że kolejny syn pary B też będzie zdrowy. |
Krzyżówka
Prawdopodobieństwo
Zadanie 26. (1 pkt)
Oceń prawdziwość informacji dotyczących funkcjonowania ekosystemu. Wpisz w prawej kolumnie tabeli literę P, jeśli zdanie jest prawdziwe, lub literę F, jeśli zdanie jest fałszywe.
| P/F | ||
|---|---|---|
| 1. | Organizmy odżywiające się wyłącznie pokarmem roślinnym należą do konsumentów II rzędu. | |
| 2. | Dzięki organizmom z różnych poziomów troficznych w ekosystemie możliwe są krążenie energii i przepływ materii. | |
| 3. | Ilość energii przechodzącej na kolejny poziom troficzny ekosystemu jest coraz mniejsza. |
Zadanie 27. (2 pkt)
Pole jest ekosystemem sztucznym, którego funkcjonowanie zależy od działalności człowieka. Na schemacie przedstawiono uproszczony model krążenia materii w ekosystemie pola. Przerywanymi liniami oznaczono działania człowieka, które wpływają na ten obieg.
| a) | Wymienionym w tabeli sposobom działalności człowieka, wpływającym na obieg materii w ekosystemie pola, przyporządkuj numery, którymi są oznaczone na schemacie. |
| Działalność człowieka | Numer |
|---|---|
| Siew lub sadzenie roślin uprawnych. | |
| Zbiór plonów. | |
| Nawożenie obornikiem. | |
| Nawożenie mineralne. | |
| Eliminowanie szkodników roślin. |
| b) | Wyjaśnij, dlaczego nawożenie gleby jest konieczne do utrzymania prawidłowego obiegu materii w ekosystemie pola, z którego człowiek zbiera plony. |
Zadanie 28. (1 pkt)
Słodkowodna drapieżna ryba bass słoneczny (Lepomis gibbosus) zamieszkuje wody Ameryki Północnej. Do Europy gatunek ten został sprowadzony w 1887 roku z przeznaczeniem do hodowli w stawach parkowych i akwariach, lecz szybko wymknął się spod kontroli i opanował wody otwarte. Obecnie gatunek ten występuje już na całym kontynencie europejskim, nie omija również wód Polski.
Zaznacz poprawne dokończenie zdania.
Zwiększenie zasięgu występowania bassa słonecznego na świecie jest wynikiem
- restytucji.
- introdukcji.
- reintrodukcji.
- eksterminacji.
Zadanie 29. (2 pkt)
Metan (CH4) należy do grupy tzw. gazów cieplarnianych (szklarniowych) wpływających na zmiany klimatu. Według różnych ocen wpływ metanu na pogłębianie efektu cieplarnianego jest nawet 20-krotnie wyższy w porównaniu z wpływem dwutlenku węgla. Metan produkowany jest głównie przez bakterie, które rozkładają materię organiczną w warunkach niedoboru tlenu. Człowiek przyczynia się do zwiększania ilości metanu w atmosferze w wyniku wydobywania i spalania paliw kopalnych, hodowli bydła, uprawy ryżu oraz składowania odpadów. W krajach uprzemysłowionych metan stanowi zwykle 15% wszystkich gazów cieplarnianych emitowanych do atmosfery. Coraz częściej przy dużych gospodarstwach hodowli zwierząt oraz przy wysypiskach śmieci budowane są biogazownie, wykorzystujące zbierany biogaz, składający się głównie z metanu, do produkcji energii cieplnej lub elektrycznej.
Na podstawie: http://agroenergetyka.pl
Na podstawie powyższych informacji uzasadnij, podając dwa argumenty, że pozyskiwanie i spalanie biogazu z wysypisk śmieci jest korzystne dla środowiska przyrodniczego.
